Ontwerpcostumen van Mechelen

door stadssecretaris Jan van Ophem in 1528 opgesteld.

[INLEIDING]

Om te achtervolgene ende genouch te doene den bevelen vander K. M., den commoing-

fol. I

meesters ende scepenen der stadt van Mechelen, gecondicht ende te kennen gegeven bij eenegen van zijnder genaden heeren van zijnen Grooten Raide, te Mechelen residerende, dat zij hen vinden souden, bijden selven zijnder genaden heeren vanden selven raide, met henlieden bringende in gescrifte, met eender goeder ende breder declaraciën, alle de manieren vanden procedueren, van justitiën, alsoe zij die geuseert ende gehouden hebben ende dagelijcx die useren ende houden, bynnen der voirsz. zijnder genaden stadt ende Vrijheyt van Mechelen, met oick den costuymen ende rechten vander selver stadt ende Vrijheyt van Mechelen, die zij dair af hebben, ende metten faulten ende abuysen, die dair inne gedaen ende misdaen mogen worden, met oick de advijze vanden scepenen, raetslieden ende den notabelsten van der voirs. stadt ende Vrijheyt van Mechelen, opte selve costuymen ende manieren van procederene tsamen oick de usance vander Justiciën voirgen. Soe hebben Jan van Ophem, een vanden goetwilligen dienren ende officieren vanden voirs. stadt ende Vrijheyt van Mechelen, ten vermanene, versuecke ende laste vanden voirs. mijnen heeren | com verso moingmeesters ende scepenen, ende anderen regeerderen der voirs. stadt van Mechelen, met eenen goeden wille in gescrifte gestelt ende bij een vergadert, ter eeren, loone ende gloriën, der Almogentheyt des Vaders, der Wijsheyt des Zoons, ende der Goedertierenheyt des Heyligen Geests, Mariën Goids moedere gebenedijt, ende allen lieven Goids heylegen, dien ic in desen oetmoedelijc ende innichlijck aenroepe, om daer duere alsulcken gracie ende wetentheyt, in mijn cleyn ende zober verstandt gestort te wordene, als dat ic die verre in oudden gegaen ben, tselve mijn begonste werck, dat mij sonder hueren bijstandt ende hulpe, te zwair ende lastich vallen soude, sal mogen degelijck begynnen, bequamelijck middelen, ende volcomelijck eynden, tot vorderingen oic ende ondervondinge vander justicien, ende tot nutticheyt ende proffijte ende vordeele, vanden gemeynen goede ende orbore, ende van allen den gheenen die bynnen der voirs. stadt ende Vrijheyt van Mechelen geseten sijn, ende in rechte dair te doene sullen moigen hebben, alle tghene dat ic vanden voirs. Proce-

Cah I. Mech,

p 2

dueren, costuymen, usancen, rechten, ende heerbringen bevonden hebbe, ende mij voircomen

fol. II

es, het | zij uuyt ouden registeren vander voirs. stadt, statuyten, kueren, ordinantiën, gewesen vonnissen ende gescriften, die ic gesien ende gelesen hebbe, oft zo ick die oick van den ouders gehoort ende verstaen magh hebben, ende gelijc ick selve die den meestendeel, den tijt van negenenveertich jairen langh, deen den anderen vervolgende, als greffier vanden voirs. stadt ende Vrijheyt van Mechelen, al en bennic niet weerdich, bij gedooge ende believene vanden voirs. mijnen heeren commoingmeesters ende scepenen van Mechelen, die bij tijden geweest hebben, ende wiens der overledenen zielen, God genadich zij, ende die nu noch levende zijn, hebbe gesien, ende weten gebruycken, useren, onderhouden ende hanteren. Onder ende ter correctiën vanden selven mijnen heeren, commoingmeesters ende scepenen van Mechelen, ende voirt van allen anderen heeren wethouderen, ende regeerderen vander selver stadt ende costuymieren hen des verstaende, begerende niettemin, ende vriendelijc verzuekende, aende selven mijnen heeren, ende allen anderen, dien dit voircomen magh, dat zij zonder begryp, gonstelijc ende in dancke nemen willen mijnen goeden willegen arbeyt, verso die ic dair inne als een | crancke mensche, nair mijnen cleynen, ende soberen verstandt, ende mijnder cranckere ende vergetelijcker memoriën gedaen hebbe. Al eest zoo dat dair inne vele faulten, gebreken, vergetelijcheyden ende versuemptheyden sullen moigen bevonden worden, ende dat zij hier mede mij willen houden voir geexecuteert, denckende ende te gronde wezende, dat de mensche van hem selven niet dan gebreck en heeft, ende niet en can gedaen van hem selven dat goedt ende degelijc es, dan bijder graciën ende innegeestingen Goids, dien dair af dan de eere, lof, glorie ende weerdicheyt moet zijn toebehoiren ende blijven, nu ende inder eewecheyt. Amen.

[Instellingen en eden].

fol. III

[1] In den yersten es te wetene, ende te permitterene dat de stadt van Mechelen, ende de poirters, ondersaten, ende de innegesetene van diere duer huere getrouwicheden, diensten ende weldaden, die zij altijt hueren Heeren, ende Princen bij tijden wesende, in alder onderdanicheden ende bijstande gedaen ende metter daedt bewesen hebben, vanden selven hueren Heeren ende Princen groottelijc versien, begaeft ende gedoteert zijn van vele schoone ende diversen privilegiën, ende benefitiën vanden welcken in desen egheen verhael gemaect en sal worden. Daer mede zij oick geratifieert, geapprobeert ende geconfirmeert hebben, alle huere costuymen, usancen, rechten, ende heerbringene, alsoe die kenden, ende wisten de scepenen vander voirs. stadt van Mechelen, die onse alregenadichste Heere de R. K. nu wesende, in zijnder Blijder Innecompst, insgelijcx geconfirmeert, ende geapprobeert heeft, ende gelooft te houdene, ende te verwarene, ende te doen houden ende te verwaren vast ende gestentich, van pointe te pointe, alle deselve huere privilegiën, rechten, vrijheyden, costuymen ende usancen, oude ende nieuwe, ende niet te comene te doene, oft gedogen te comene, verso of te doene ter contrariën | in egheender manieren, vanden welcken in desen tverhael sun-derlinge gemaect sal worden.

[2] Achtervolgende desen, soe eest clair ende openbair, dat de voirs. stadt van Mechelen heeft twee commoingemeestem ende eene volle banck van twaelf scepenen te wetene sesse van der poirterijen, ende sesse van den sess ambachten van der selver stadt, als vleeshouwers, visschers, verwers, huyvetters, brouwers ende backers, twee dekens oft berichters van den Wollewercke vanden poirterijen ende seven geswoirne vanden Wollewercke oft vander dekenijen, wair af de viere zijn vander poirterijen, ende de drije vanden ambachten, vier geswoirne vander poirterijen, ende vier rentmeesters, de twee van hen vander poirterijen, ende de twee andere vanden ambachten, die allegadere alle jaire sculdich zijn af te gane, ende verlaten te wordene ende in huerlieder plaetse bijden selven wethouderen, ende den Gemeynen Rade die dan inden eedt vander stadt zijn, andere jairlijcx gecoren te wordene, achtervolgende huerlieden privilegiën ende den ouden heercomene dair af onderhouden. |

fol. IV

Ende dat bynnen der octaven van onser Liever Vrouwen opnaert te half ooghst, te wetene altijt smaendaeghs naerder selver Onser Liever Vrouwendagh, inder manieren naervolgende.

[3] In den yersten ten selven dage, alsmen de wet vander voirs. stadt vermaect ende verset, so worden bijden scepenen dair wesende, dekenen ende geswoirenen vanden Wollewercke op hen selven vertrocken wesende, ten vragene vanden voirscepene, bij elcken van hen sunderlinge, op hueren eedt, gecoren twee commoingemeesters vander poirterijen, omdat toecomende jair commoingemeesters vander voirs. stadt te zijne, nut ende bequame dair toe wesende, wair af de greffier vander stadt de kueren tekent in tegenwoirdicheyd ende ten aensiene van hen allen.

Item bynnen den tijde, dat de voirs. Wethouderen hueren kuese geven, so kiesen oick de geswoirne van de poirterijen ende de geswoirne vanden seventhien ambachten die te rade comen, die bij een vergadert blijven, als de voirs. andere vertrecken, ende dat ten vragene vanden oudtsten commoingemeester, insgelijcx | oick op zijnen eedt, twee com verso moingemeesters vander poirterije, nut ende bequame dair toe wesende om commoingemeesters dat toecomende jair vander voirs. stadt ende Vrijheyt van Mechelen te zijne, wair af de kueren, een vanden secretaryssen vander Stadt tekent, in harer alder presentiën. Ent int kiesen vander wet, soe en geven egheenen kuese de rentmeesters vander stadt, noch zij en hebben insgelijcx egheene opinie, alsmen den Gemeynen Raedt vander stadt houdt, mair het geschiet in huerer tegewoirdicheyt ende aenhoirne om hen daer na te reguleren.

[5] Nairden welcken als de voirs. leden elck van henlieden van een verscheyden wesende gecoren hebben, soe comen de voirs. wethouderen, die vertrocken hebben geweest, bijden voirs. Gemeynen Raide, ende bijeen zijnde, soe worden yerst gelesen bijden secretaris, die de kueren geteekent heeft, degheene die totter commoingmeesterscepe bijden Gemeynen Rade gecoren zijn, ende hoe vele kueren elck van dien heeft. Ende dairna heeft de greffier, die de voirs. wethouderen gecoren hebben, ende hoe vele kueren elck vandien oick heeft, wair af den tot | commoingmeesters blijven de twee, die de meeste kueren hebben bijeen

fol. V

vergadert wesende. Ende dien zijn zij beyde tegewoirdich, wordt hueren eedt gestaeft, bij eenen vanden commoingmeesters die afgaet. Ende es deen absent, soe staeft dan de gheene, die yerst in den eedt es den eedt zijnen medegesellen commoingemeestere gecoren als hij compt die hier na volght van woerde te woerde.

[6] Tot den dienste dair toe dat ic gecooren ben, om commoingemeester vander stadt ende Vrijheyt van Mechelen te zijne, dair sal ic wel ende wettelijc toegaen, onsen genadigen Heere tot zijnen rechte, der stadt van Mechelen tot hueren rechte, ende eenenyegelijcken tot zijnen rechte, der stadt sal ic raden tot hueren meesten proffijten, ende tot harer minsten schaden, der stadt recht sal ic heelen, soe lange hij te heelen staet, der commoingiën recht sal ic verwaren, alsoe ic dat sculdich ben te verwaren, aen arme ende aen rijcke, evengelycke. Dat en sal ic laten noch om maeghscap, noch om vriendtscap, noch om ghifte, noch om myede, nair mijnen besten verstane. Alsoo moet mij God helpen ende alle Goids heyligen ".

verso

[7] Item es te wetene dat van den voirs. twaelf scepenen jairlijcx mair de sesse van dien af en gaen, diet twee jairen vervolgende geweest hebben, drie vander poirterijen, ende drie vanden voirs. ambachten, ende de andere sesse, die maer een jaer geweest en hebben, die blijven noch dat toecomende jair ane, sonder hercoren tzijne, soe dat zij twee jairen vervolgende scepenen blijven, mair die vanden anderen leden en blijven mair een jair, uuytgenomen de rentmeesters soe nair verclairt wordt.

[8] Es oick clair ende openbair ende dat heeft men alsoe eenpaerlijc onderhouden dat de gheene die scepenen afgaen, bynnen twee jairen dair nae gheene scepenen en moigen wesen, noch dair toe gecoren worden, in egheender manieren.

[9] Alsdan de commoingmeesters gecoren zijn, ende eedt gedaen hebben, oft deen van hen eedt gedaen heeft, soe procedeert men voirt, om te kiesene drie scepenen sonder poirterijen, ende drie scepenen vanden voirs. ambachten in de plaetse vanden gheenen, die

fol. VI

dan afgaen om scepenen | vander voirs. stadt ende Vrijheyt van Mechelen de twee toeco-mende jairen te zijne ende te blijvene. Ende om dat te doene, soe vertrecken de voirs. wethouderen, ende kiesen op hen selven, ende den Ghemeynen Raidt kiest insgelijcx op hem selven ende bringen huere kueren bijeen, gelijc dat boven van den commoingmeesters verclaert staet, ende die dan de meeste kueren hebben, bijeen vergadert wesende die blijven scepenen de twee toecomende jairen. Ende henlieden staeft den eedt van de scouteth vander Stadt bij tijden wesende, dair af de tenuere hier na volght.

[10] « Tot den dienste dairtoe dat ic gecoren ben om scepen vander stadt ende Vrijheyt van Mechelen te zijn, daer salic wel ende wettelijc toegaen, Onsen Genadigen Heere tot zijnen rechte der stadt van Mechelen tot hueren rechte, ende eenenyegelijcken tot zijnen rechte der stadt, sal ic raden, tot hueren meesten proffijte, ende tot harer minster schaden, der stadt Raedt sal ic helen, soe lange hij te heelen staet. Als mij de richter maendt, die verso mij sculdich es te manen, soe sal ic wijsen, dat ic sculdich ben te wijsene | aen arme ende aen rijcke evengelijcke, dat en salic laten noch om maeghschap, noch om vrientscap, noch om ghifte, noch om myede, noch om egheenderanden noot, noch omde vrese vander doot, na mijnen besten verstane. Alsoe moet mij God helpen, ende alle Goids heyligen ".

[11] Nair dat den meesten deel vanden gheenen die totten schependomme gecoren zijn hueren eedt als boven gedaen hebben, soe worden dairna terstond als dan inder manieren als boven gecoren vander poirterijen twee berichters oft dekenen vanden Wollewercke, ende zijn de gheene die de meeste kueren hebben (die bijeen gebracht) ende die worden geeedt, bij een vanden commoingmeesters, die hen den eedt staeft, alsoe dien hiernair volght.

[12] " Tot den dienste dair toe dat ic gecoren ben om deken van den Wollewercke van der stadt ende Vrijheyt van Mechelen te zijne, dair salic oic gelijc vore, der deke-

p 5

nijen recht salic verwaren, alsoe ic dat sculdich ben te verwaren. Aen arme enz... », gelijc boven.

[13] Hiema worden gecoren bijden voirs. leden van een vertrocken | als boven de seven

fol. VII

geswoirne vanden Wollewercke, oft sonder dekenijen, te wetene de viere dair af vanden poirterijen ende de andere drie vanden ambachten, dairmen nair de oude onderhoudene costuyme, dan dair toe pleecht te kiesene, de drie die vanden voirs. ambachten, den scepene afgeven zijn, hoewel nochtans men dair toe vanden anderen ambachten wel soude mogen nemen ende kiesen, alsomen dat somtijts wel geploogen heeft te doene, ende worden dan denselven geswoimen (die de meeste kueren hebben) hueren eedt gestaeft, bij eenen vanden voirs. dekens van den Wollewercke, die hierna volght:

[14] " Tot den dienste dair toe dat ic gecoren ben om geswoime vanden Wollewercke oic als boven, dair toe vuegende, als mij de deken maendt die mij sculdich es te manene, soe salic wijsen, dat ic sculdich ben te wijsene aen arme ende aen rijcke, evengelijcke dat en salic laten noch om maegschap, noch om vriendtscap, noch om ghifte, noch om myede, na mijnen beste verstane. Alsoe moet mij God helpen en alle Goids heyligen "

[15] Als dan den meesten deel van den selven geswoimen | hueren eedt gedaen hebben, verso soe procederen zij voirt, ende kiesen als boven vier rentmeesters, dair af de twee zijn vander poirterijen ende de andere twee vanden ambachten, diemen gemeynlijc pleegt te kiesene uytten voirs. sess ambachten, dair af de sess scepenen vanden ambachten gecoren worden, hoewel men van anderen ambachten, dair toe men wel heeft plegen te nemene, ende noch wel soude moigen, soe verre die dair toe metten meesten voisen gecoren worden. Ende die metten meesten kueren gecoren zijn, dier staeft een vanden commoingmeester hueren eedt die hier na volght:

[16] Tot den dienste dair toe dat ic gecoren ben om rentmeester vander stadt ende Vrijheyt van Mechelen te zijne, dair salic oic alsvore daer toe voegende, het tresoir vander stadt salic verwaren, alsoe ic sculdich ben te verwarene. Aen arme " enz.... als boven.

[17] Item, in dit kiesen heeft men onverbrekelyck onderhouden ende geobserveert dat nyemande wie hij zij inde selve offitie, die hij als boven gehadt heeft, en mach gecontinueert worden, | noch insgelijcx tot dien selver offitiën, die hij gehadt heeft ende daer hij afgaet,

fol. VIII

van nieuws alsdan hercoren worden, uytgenomen alleene die rentmeesters geweest hebben, die mogen totter selver offitien hercoren worden ende nieuwen eedt doen, mair en moigen niet gecontinueert worden.

[18] Item het es wel inde macht vanden voirs., die de voirs. rentmeesters kiesen, dat zij inde plaetse van den twee van henlieden, die twee jairen rentmeesters geweest hebben twee andere moigen kiesen, te wetene den eenen vander poirterijen ende den anderen vanden ambachten gelijcmen dat somtijts hier voirmaels geplogen heeft te doene, mair de ouders hebben voir dmeeste proffijt ende orboir vander voirs. stadt gehouden, datmen de rentmeesters niet dicwils vernieuwen en soude, maer datmen de selve diet geweest hebben, herkiesen soude, alsoomen noch doet, ende ooc vele jairen gedaen heeft.

[19] Item om den geheelen raidt vander voirs. stadt vol te zijne, soe heeft men van ouder costuymen, eenpaerlyck ende onverbrekelyc onderhouden dat nair tkiesen vanden voirs leden als boven | de sess scepenen vander poirterijen op hen selven alleene, met hueren verso

p 6

greffier, die de kueren tekent, de vier geswoirne vanden poirterijen kiesen, dien gecoren zijnde, hueren eedt bij een der commoingmeesters gestaeft wordt, alsoe dien hier na volght[1].

[20] Item oft gebuerde dat de selve scepenen int kiesen vanden voirs. geswoirnen drie tegen drie waren, ende zijs dair af niet eens en consten geworden, soe souden alsdan de oudste commoingmeester dan wesende dair af de opperman wesen, ende dair hij dan bij bleve, die soude geswoirne zijn.

[21] « Tot den dienste dair toe dat ic gecoren ben, om geswoirne vanden poirterijen vander stadt ende Vrijheyt van Mechelen te zijne, oic gelijc vore, der poirterijen recht salic verwaren, alsoe ic dat sculdich ben te verwarene. Aen arme "... als boven.

[22] Item oft yemandt vanden voirs. leden bynnen hueren tijde afluuch worden, soe heeft men inde plaetse van dien als boven eenen anderen gecoren, die inden eedt vander stadt niet en es, soe wanneer men daertoe nut en bequame zijnde gevonden heeft ende den fol. IX meesten deel heeft men als yemand | van den commoingmeesters, scepenen oft rentmeesters afluuch werdt die gecoren uuyten geswoirene vanden Wollewercke, oft vander poirterijen, ende indien alsoe gecorende in der plaetse eenen anderen nieuwen gecoren.

[23] Item, den eedt vanden geswoirnen vanden ambachten, die te rade comen, wordt hen bij eenen van den commoingmeesters van der stadt gestaeft in presentiën van den Scepenen, in alder manieren, gelijc vore vander anderen verclaert es, uuytgenomen dat men noempt dambacht, dair af zij geswoirenen gecoren zijn, ende dat elcken specialijc aengaet, deur toe vuegende « te wetene mijns ambachtsrecht salic verwaren, alsoo ic dat sculdich ben te verwarene, ende hebben zij calengieren oft waerderen, soe salmenter noch toe vuegen: Ic sal calengieren ende waerderen, alsoo ic sculdich ben te calengieren ende te waerderen. Aen arme " oic als boven.

[24] Item, vanden cleynen ambachten dair af de geswoirne te rade niet en comen, dien staeft men bij eenen vanden commoingmeesters, alsboven den eedt, gelijc vore uuytgeno verso men datmen in dien eedt deur niet toe en vueght | dese nairvolgende woirden « Der stadt salic raden tot hueren meesten proffijtte ende tot huerer minster schaden, der stadt raedt salic helen, soe lange hij te heelen staet. Ende hebben zij calengieren oft waerderen, dat salmen dan, daertoe oic vueghen gelijc vore ".

[25] Ende van allen anderen diensten ende offitiën salmen den eedt staven als boven, vanden ambachten, nair gelegentheyt van dien, daertoe vuegende specialijc ende sunderlinge tgene dat dien dienste oft offitiën aengaet.

[26] Item, es voirt voir een oude costuyme ende gewoonte achtervolgende den privilegiën vanden voirs. stadt onderhouden ende heerbracht, dat de ghene die totten voirs. offitiën als boven gecoren worden die aenveerden moeten, ende den voors. eedt dairtoe doen, sonder geweer daer tegen te doene of te suekene. Ende oft zij hen des weygerden te doene, soe soudemen tegen die procederen met vangenissen van hueren persoonen, waren zij tegewoordich, tot dat zij den eedt gedaen souden hebben, oft in hueren absentiën, ende zij niet

p 7

comen en wilden, ten ontbiedene vander | voirs. stadt met banne oft anderssins, alsoe den fol. X raedt overdraegen soude.

[27] Item, het en es gheenen poirtere van den lede van der poirterijen wesende geoirlooft in eenich ambacht te gane, om dair mede te ontgane, dat hij totten voirs. offitiën vander poirterijen niet gecoren en soude worden, ten ware dat hij tselve ambacht selve metterhandt doen wilde, of ten ware dat zijn vadere oft zijn oudevadere tselve ambacht gedaen hadde, ende alsoe dair uuyt geboren ware; maer ter contrariën van dien es wel geoirlooft dat een ambachtsman poirtere sijn ambacht mach renuncieren ende vertijden, ende houden hem aen de poirterije alleene, ende dan soe dair na mach hij gecoren worden totten voirs. offitiën vander poirterijen.

[28] Item, het es inde macht vanden commoingmeesters ende scepenen dien sunderlinge inneweert om de voirs. stadt van Mechelen in goeder justitiën, politiën ende eendrachticheyd te houdene ende te bestierene tot proffijte ende orbore vanden gemeynen goede, soe wanneer de voirs. gecorene geswoirne vanden voirs. Ambachten comen om in hueren | pre- verso sentiën den voirs. hueren eedt te doene, ende zij dan sien ende mercken datter eenige in eenich ambacht gecoren sijn, die daer toe niet nut noch bequame en sijn, om ’t selve ambacht te regeren tot zijnen proffijte, in goeder politiën ende eendrachticheyden, mair dat dair af oft diergelijcke de contrarie ooghblijkelijc ware, alsoe den Heere noch der stadt niet dienende, dat zij alsdan die mogen refuseren ende verleggen, dat zij hueren eedt niet en doen, maer in diens plaetsen moeten andere gecoren worden dair toe nut ende bequame als boven wesende gelijc alsdat tot meer malen gebuert es geweest, ende als zij die alsoe vinden ende anders niet en weten, soe laten zij hen hueren eedt doen als vore.

[29] Item, voirt es te wetene ende alsoomen dat eenpairlyck onderhouden heeft, dat degheene die ter raedtcameren vander voirs. stadt behooren, te wetene de commoingemeesters, de twaelf scepenen, de twee dekens, ende seven geswoimen van den Wollewercke, de vier geswoime vander poirterijen ende de vier rentmeesters vander voirs. stadt bij tijden wesende, plegen alle maendage, alst gheen heylich | dagh en es bij een te vergaderen om fol. XI aldaer te sprekene, te ordinerene ende te overdragene, alle tghene datter gemeynder politiën vander voirs. stadt aengaedt, totten meesten orbore ende proffijte vanden gemeynen goede ende des dien aencleeft.

[30] Item, wanneer dan de stadt te doene heeft van een pensionaris oft meer, soe plegen die vanden selven leden, bijeen gesamenlijc in harer raedtcameren vergadert wesende, gebruyckende harer macht die zij dair toe hebben, te nemene, te stellene, ende te admitterene, eenen oft meer dair toe niet bequame ende expert zijnde, dien dan oick hueren eedt gestaeft wordt bij eenen vanden voirs. commoingmeesters, die hier na volght:

[31] " Tot den dienste dair toe dat ic genomen oft gestelt ben, om pensionaris vander stadt ende Vrijheyt van Mechelen te zijne, dair salic... " als vore. " Als mijn advys gevraeght wordt, hetzij in zaken van partijen oft anderssins, soe salic dat rechtveerdichlyc geven, alsoo dat behoirt, ende doen voort alle tgene dat een goet pensionaris sculdich es te doene. Aen arme ende aen rijcke... " als boven | verso

[32] Insgelijcx soe wanneer de voirs. stadt eenigen secretaris behoeft, soe wordt dien bij den selven leden vander voirs. cameren tsamen vergadert wesende, gebruyckende der selver

p 8

harer maght genomen ende gestelt dien zijnen eedt oyck bij eenen vanden commoingmeesters, dair wesende, gestaeft wordt, soe dien hier na volght

[33] " Tot den dienste dair toe ic genomen oft gestelt ben om secretaris vander stadt oic als vore, de contracten van partijen, ende alle tghene dat der secretarijen aengaet, salic tekenen ende scrijven, alsoe ic dat sculdich ben te tekene ende te scrijvene. Als mijn advys gevraeght wordt, hetzij in saken van partijen oft anderssijns, soe salic dat rechtveerdichlijck geven, alsoe dat behoort, ende voirt dair inne doen, ende des dien aencleeft, alsoe een goet secretaris dat sculdich es te doene. Aen arme ende aen rijcke ..." als boven.

[34] Wanneer oyck de stadt behoeft eenen clerck vanden bloede oft meer, diemen nu greffier heet, soe hebben dien macht te nemene ende te stellene achtervolgende den privi-

fol. XII

legiën vander stadt, de scepenen vander selver stadt dan wesende | alleene, op hen selven, dien dan oick zijnen eedt gestaeft wordt bij eenen vanden commoingmeesters dan wesende, die hier na volght:

[35] « Tot den dienste dair toe dat ic genomen oft gestelt ben om greffier oft clerck van den bloede vanden voirs. stadt... als vore, de depositiën ende getuygenissen van den getuygen van partijen, vonnissen, terminaciën ende appointementen van scepenen, ende des dien aengaet, salic tekenen ende scrijven, alsoe ic dat sculdich ben te tekenen ende te scrijven ende deur inne doen ende des dien aencleeft, alsoe een goedt greffier, oft clerck van-den bloede, dat sculdich es te doene. Aen arme ende aen rijcke... " als boven.

[36] Als oick de voirs. stadt eenen clerck oft meer behoeft totter dekenijen, diemen oick nu greffier noempt, soe wordt dien genoempt, genomen ende gestelt bijder voirs. cameren, alle de leden tsamen vergadert wesende, dien oick zijnen eedt gestaeft wordt bij eenen vanden commoingmeesters dan wesende, die hier na volght:verso

[37] Totten dienste dair toe ic genomen ende gestelt ben om clerck oft greffier vander dekenijen oft vanden Wollewercke te zijne, dair salic, oic als vore, de depositiën ende getuygenissen vanden getuygen van partijen, vonnissen ende appointementen vanden geswoirnen vander dekenijen oft Wollewercke, ende dat dien aengaet, salic tekenen ende scrijven ende insgelijcx der Hallen boeck salic houden ende dair inne tekenen ende scrijven de vorweerden van partijen der dekenijen aengaende, sonder dair inne te tekenen eenige contracten, die mijns wetens finantie oft woekere maken willen, alsoe ic die ben sculdich te tekenen ende te scrijvene. Als mijn advys gevraeght wordt, hetzij in saken van partijen oft anderssins, dat salic dan rechtveerdichlijc geven. Aen arme ende aen rijcke... " als boven.

[38] Item, es hier te wetene dat de clerck vander dekenijen egheen advys in saken van partijen (omdat hij greffier es) en plach te gevene, noch insgelijcx gheene vonnissen oft appointementen te pronuncierene, maer dat plach te doene een vanden gesworenen, die van den deken gemaendt werdt, maer nu soe geeft hij advys ende spreect de appointementen fol. XIII vanden | geswoirnen uuyte, ende es vele bequamer dan oft alsoe niet en geschiede, midts dat hij altijts aenblijft,

[39] Bijden leden vander gemeynder cameren worden noch genomen, gestelt ende gheadmitteert de medecijns ende cierurgijns vander voirs. stadt, scepencnapen, dekenknapen, poortsluyters, weerden vanden werven, scrijvers ende besienders vanden verkenen, ende meer andere gemeyne officieren, dair af de commoingmeester oick elcken van dien hueren eedt

p 9

staeft, ende setten deur toe goede cautie ende borghtocht, nair gelegentheyt van elcx officiën.

[40] Item, es oick voir recht bekendt ende met statuyten vanden Gemeynen Rade vander stadt geordineert, dat degheene die eenige offitiën oft diensten te gevene hebben, die den persoonen gegeven worden, tot hueren lijve, oft daer inne gestelt worden om die huere leven langh te bedienene die offitiën oft diensten nyemandt geven en moigen, noch dair inne yemande stellen, | soe lange de gheene leven diese bedienen ende oftet een gebuerde, dat verso die ghifte oft stellinghe van egheender weerden zijn en soude, noch sorteren en soude, mair soude dat yerst moeten geschien, nade doot vanden gheenen, diese bedienden. Ten ware dat hijse verbuert hadden, soe mocht wel geschien bynnen hueren levene, ende anders niet dan bij hueren consente ende wille.

[41] Item, de rentmeesters vander stadt hebben maght, soe wanneer eenich vanden drie heuren clercken afluuch wordt, dat zij in diens plaetsen eenen anderen moigen nemen, ende dien dan den commoingmeesters dan sijnde presenteren, die hen dan eedt staeft, gelijc vore ende alsoe dier offitiën toebehoirt.

[42] Item, voirts soe hebben de selve rentmeesters macht te stellen alle de officieren ende dieneren hen dienende totten assysen, ende tresore vander stadt, deur af de commoingmeester oick den eedt staeft.

[43] Item, omdat te bat vastere ende te gestentelyckere | onderhouden ende achter-

fol. XIV

volght soude worden alsulcken ordinantien, als tanderen tijden overdragen, gesloten ende gestatueert zijn bijden gemeynen rade vander stadt, opte weeskinderen ende andere persoonen, niet connende hen selven ende hueren goede geregeren, dair toe alsdoen gecommitteert ende gedeputeert waren drie notable wijse ende discrete mannen, om weesmeesteren ende oppermomboren van dien te wesenen, soe zijn dair toe noch bij commoigmeesters, scepenen, dekenen, geswoirne ende rentmeesters in harer raedtcameren vergadert wesende, verclairt, gevueght, geordineert ende geslooten, de pointen hier naer volgende

[44] Inden yersten soe wanneer eenich vanden weesmeesteren oft oppermomboren van allen-weeskinderen, oft anderen persoonen dair onder staende afluuch werde, oft zijne plaetse vacheerde, dat alsdan bijder gemeynder cameren dair toe genomen, ende gecoren sal worden een vanden gheenen, die alsdan inden eedt vander stadt sal zijn ter cameren te rade comende vander poirterijen wegen, dair toe nut ende bequame zijnde niet wesende | commoingmeester noch rentmeester vander selver stadt, om bij dien inde selve plaetse die verso offitie bedient te worden, alsoe dat behoirt.

[45] Item, soe wanneer yemandt vanden selven weesmeesteren oft oppermomboren bij tijden zijnde gecoren sal worden omde offitiën vanden commoingmeesterscape oft rentmeesterscape te bedienene, dat alsdan die vander selver offitiën, vanden weesmeesterscape verlaten sal zijn ende blijven ende in sijne plaetse sal ter stont alsdan, nair tvernieuwen vande wet als boven des maendaeghs dair na, een andere vander poirteryen als boven inden eedt vander stadt zijnde gecoren worden, om de selve offitie te bedienene.

[46] Item, oft nochtans egheen vanden drie weesmeesters zijnde, int tvernieuwen vander wet als commoinge- oft rentmeester gecoren en worde, alsoe dat zij alle drie souden moigen aenblijven, soe sal dan van nu voirtane alle jaire altijts des maendaeghs nair 'tvernieuwen vander wet, bijder gemeynder cameren | inde plaetse vanden eenen van drien die langhst aen-

fol. XV

Cah. 2 Mech.

p 10

geweest sal hebben ende diemen alsdan van dier offitien verlaten sal, gecoren worden een andere vander poiterijen als boven inden eedt vander stadt zijnde noch commoingmeester noch rentmeester wesende, om de selve officie te bedienene, dien sijnen eedt oick gestaeft wordt bij eenen vanden commoingmeesters vander stadt dan wesende die hier na volght:

[47] " Tot den dienst dair ic toe gecoren ben om weesmeester, oppermomboir ende oppervoight te zijne, vanden weeskinderen ende anderen persoonen vander stadt ende Vrijheyt van Mechelen, die nairden ordinantien der selver stadt, in vooghdijen ende momborijen gestelt sullen worden, dat ic dat wel getrouwelijc, ende rechtveerdiclyc bedienen ende onderhouden sal, ende dat ic de persoonen ende goeden in ende onder vooghdijen ende momborijen staende, in rechte ende goeder justicien sal bewaren ende helpen bewaren de goeden verso bescermen, nair mijne beste wetentheyt, | ende vijf zynnen. Ende dat ic den staet vanden goeden vanden selven personen heymelic sal houden, sonder dien te openbarene, te cundigen of te laten weten yemandt die leeft, het en ware den gheenen die den selven staet van rechtswegen behoirden te weten oft bij bevele, rade ende avijse van commoingmeesters ende scepenen van deser stadt oft oic bij bedwange van rechte, ende anders niet. Oick soe salic den orboir, proffijt ende bate vanden voirs. personen onder de voirs. momborijen ende vooghdijen staende, naken ende voirtstellen, ende heure schade, achterdeel ende omprofijt achteren ende verren ende oick raedt geven, ende raedt heelen ende rechtveerdige appointementen geven ende procederen na mijnen besten verstane, ende voirt doen alle tghene dat een goet weesmeestere, oppermomboir ende oppervooght sculdich es van doene. Ende oftic eenige saken vername, die den personen, onder de voirs. vooghdije, ende momborije staende tegens droegen oft hueren goeden ende ic die bij mij selven niet en soude connen gere-

fol. XVI

medieren, soe salic dat goets tijts condigen, ende laten weten den voirs. commoingmeesters | ende scepenen vander stadt van Mechelen, omdat bij hen geremediert te worden. Alsoe moet mij God helpen en alle heylegen ».

[48] Ende soe wanneer de voirs. weesmeesteren oft oppermomboren eenen clerck oft secretaris behoeven, soe wordt die gecooren, genomen ende gestelt metter gemeynder cameren, als boven, dien insgelijcx zijnen eedt gestaeft wordt bij eenen vanden voirs. commoingemeester vander voirs. stadt dan wesende, die hier na volght:

[49] " Totten dienste, dair ic toe genomen ben als clerck te zijne vanden weesmeesteren ende anderen persoonen vander stadt ende Vrijheyt van Mechelen, die nader ordinantiën, der selver stadt ende Vrijheyt in vooghdijen ende momborijen nu ter tijt staen, ende voirtaen gestelt sullen worden, dat ic dat wel getrouwelijck ende rechtveerdichlijck bedienen ende onderhouden sal, ende dat ic den staet vanden goeden vanden selven persoonen heymelijck sal hou verso den, sonder dien te oppenbarene, te condigen of te laten weten, yemande die leeft | ten ware den gheenen, die den selven staet van rechtswegen behooren te wetene oft bij bevele vanden weesmeesteren, oppermomboiren ende oppervooghden. Oick salick den orbore, proffijt ende bate vanden persoon onder de voirs. vooghdije ende momborije staende, naken ende voirstellen ende huere schade, achterdeel ende omproffijt achteren ende verren, nair mijnen besten verstane. Ende voirt doen alle tgheene dat een goedt clerck vanden weeskinderen ende persoonen voirs. sculdich es van doene. Voirt dat ic alle inventarise ende staten vanden goeden die mij gebueren sullen te makene oft tontfangene ende oick alle appointementen ende reekeningen

p 11

ende alle tgheene des mij bevolen sal worden, ende behooren te scrijvene rechtveerdichlijck en dueghdelijc scrijven sal, op redelijcken loon ende salaris ende dat ick nyemande copie oft uutgescrifte geven en sal, oft oick mijne registeren boecken reekeningen inventarisen oft staten vanden goeden, soe verre men den staet vanden | persoonen inder voirs. vooghdijen ende

fol. XVII

momborijen staende daer uuyte soude moigen weten, en sal laten lesen sien oft visenteren oft gedoogen te siene, te lesene ofte verifieren anders dan den gheenen die den selven staet, inventarisen, scriptueren oft rekeningen behooren sullen te wetene van rechtswegen, oft bij bedwange van rechte ende anders niet. Ende oft ick eenige saken vername, die den persoonen onder der voirs. vooghdije ende momborije staende tegensdroegen oft hueren goeden dat ic dat goetstijts sal condigen ende laten weten den weesmeesteren, oppermomboren ende oppervooghden voirgen. Alsoe moet mij God helpen ende alle heyligen ".

[50] Item, es clair ende oppenbair ende eenpairlijck voir recht onderhouden dat de gheene die momboren van wesen zijn, gehouden zijn van hueren bewinde altijts wettige rekeninge, bewijs ende reliqua te doene, tot dat zij der momborijen ontslagen zijn ende quitancie van hueren bewinde hebben. Ende elck van hen esser inne gehouden, al waert alsoo datter nyemandt van henlieden, dat qualijc geregeert hadde, sij soudent moeten goet doen. | verso

[51] Item, al waert alsoe dat de weesen allegader storven ende afluuch worden, daerse momboren af waren, soe souden zij nochtans, ten versueke vander voirs. wesen erfgenamen dien oic moeten doen rekeninge, bewijs ende reliqua, alsoe dat behoort en sculdich es te geschien.

[52] Het es voirt clair ende openbair, wanneer dat onse genadige heere yemandt gecommitteert ende gestelt heeft om scoutet vander voirs. zijner genaden stadt ende Vrijheyt van Mechelen te zijne ende hij zijnen genaden ter plaetsen dair dat behoort den eedt dair toe dienende gedaen heeft, dat de selve scoutet oic insgelijcx zijnen eedt doen moet voir ende eer hij de zelve zijne officie doen ende exerceren magh, in presentien vanden gemeynen rade vander stadt voirgen. dair omme vergadert wesende die hem een vanden commoingmeestem oick staeft ende volght hier na:

[53] " Tot den dienste dair toe ic gestelt ben als scoutet vander stadt ende Vrijheyt van Mechelen te zijne, daer salic wel ende wettelijk toegaen, verwarende de rechten en heerlijcheyden onser genaden heere, ende de rechten, privilegiën, vrijheyden, | costuymen ende

fol. XVII bis

heerbringen van der stadt ende Vrijheyt van Mechelen salic wel ende getrouwelijck bewaren, aen arme ende aen rijcke evengelijcke. Dat en salic laten om maeghscap noch om vrientscap, noch om ghifte, noch om myede, noch om egheenderande druck, na mijnen besten verstaene. Alsoe moet mij God helpen ende alle heylegen ".

[54] Als oic bij onsen genaden heere inde plaetse vanden amman die gheweest heeft een ander gestelt wordt die zijnen genaden oic eedt gedaen heeft, soe moet die oic zijnen eedt doen, in presentiën van scepenen vander voirs. stadt van Mechelen, die hem oic een van den commoingmeesters staeft, die hier na volght

[55] « Tot den dienste dair toe ic gestelt ben als amman vander stadt ende Vrijheyt van Mechelen te zijne, dair salic wel ende wettelijck toegaen, verwarende de rechten ende heerlycheyden onser genaden heeren. Ende de rechten, privilegiën, vrijheyden, costuymen ende heerbringen vander stadt ende Vrijheyt van Mechelen salic wel ende getrouwelijck bewa-

p 12

versoren ende tekenen ende scrijven de beleyden ende die doen | ende oic de storingen van dien ende de calengieringen van erven. Alsoe ic dat sculdich ben te tekenen, te scrijvene, ende te doene, ende des dien aencleeft, alsoe een goedt amman, dat sculdich es te doene. Aen arme ende aen rijcke evengelijcke, dat en salic laten om maeghscap, noch om vrientscap, noch om ghifte, noch om myede, na mijnen besten verstane. Alsoe moet mij God helpen ende alle heyligen ".

[56] Wanneer men eenige sheeren cnapen oft dieneren vanden heere ende vander stadt behoeft, soe worden die dair toe genomen ende gestelt bijden scoutet, commoingiemeesters ende scepenen vander voirs. stadt gesamender handt, de scoutet hen van sheeren wegen tsweerdt gevende, ende de commoingemeestern ende scepenen vander stadt wegen den stock, die zij dagelijcx sculdich zijn te dragene, als zij yet van hueren officien wegen doen ende exerceren ende huerlieder eedt wordt hen oick vanden commoingemeester gestaeft, die hier oick na volght:

[57] " Tot den dienste daer toe dat ic genomen ende gestelt ben om dienere vanden

fol. XVIII

heere ende vander stadt ende | Vrijheyt van Mechelen te zijne, daer salic wel ende wettelijck toegaen, onsen genaden heere tot zijnen rechte, der stadt van Mechelen tot hueren rechte ende eenyegelijcken tot zijnen rechte, ic sal onderhouden de ordinantiën van den dieneren gemaect, die ic hebbe hooren lesen ende sal mij daer na vuegen, ende voirt doen alle tgheene dat een goedt dienere sculdich es te doene. Aen arme ende aen rijcke evengelijcke, dat en salic laten " als boven

[58] Item, soe wanneer eenich vanden peerdtsheeren oft raemheren gebuert oft alsmen die veranderen wilt, soe worden dairtoe andere genomen, nutst ende bequaemst daer toe zijnde, ende dat wordt gedaen bijden leden vander gemeynder cameren voirgen. Ende somtijts die dan vander peertsen afgaen, die worden raemheeren gestelt, ende somtijts die vanden ramen afgaen vander poirterijen sijnde, worden opte peertse geset, na datser nuts toe zijn ende bequaemst, ende den eedt wordt dien gestaeft, bij eenen vanden dekens vanden Wollewercke, de maniere houdende ghelijck voere, ende dair toe vuegende dat elcken van verso dien dient tot zijnder offitien, dair toe gesteld wordt. |

[59] Item, soe wanneer men eenige taellieden oft voirspreken behoeft, oft alsmen daer toe yemandt stellen wilt, om partijen in huere saken te dienene, soe worden die insgelijcx bijden leden vander voirs. cameren genomen, daer af de commoingmeester hen oick hueren eedt staeft, die hier na volght:

[60] Tot den dienste dair toe dat ic gestelt ben om taelman oft voirsprake bynnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen te zijne, dair salic wel ende wettelijck toegaen, onsen genaden heere tot zijnen rechte, der stadt van Mechelen tot hueren rechte, ende eenenyegelijcken tot zijnen rechte, dat ick egheene zake oft zaken van partijen aennemen en sal om te bedingene ende te vervolgene, dan die ic na mijnen besten verstande houden sal goedt ende rechtveerdich te zijne, dat ic nade waerheyt vander saken gevraeght tghene dat dair af warachtich es, ende houdt waer te zijne niet loghenen en sal, dat ic oick mijns wetens, nyet gebruycken en sal, eenigen valsschen thoen oft produxit, dat ic insgelijcx in bedrooge, ende

fol. XIX

in verlingingen vanden processen oft processen, oft processe egheene | uuytstellen oft dylaeyen versueken noch begheeren en sal, dat ick oyc niet gegeven en hebbe, noch oic geven en sal

p 13

noch oic gelooft en hebbe, noch gelooven en sal, yemandt yet te gevene, dient met rechte verboden es, omde saken wille, die ic bedienen ende vervolgen sal, in egheender manieren. Ende dat ic voirt inden selven mijnen dienst doen sal, ende des dien aencleeft. Alsoe een goedt taelman oft voirsprake sculdich es te doene. Aen arme ende aen rijcke evengelijcke, dat en salic laten » oic als boven.

[61] Item de leden vander voirs. cameren hebben insgelijcx macht zoo wanneer eenich vanden drie preteren die men meyeren heet vanden dorpen ende gehuchten onder de voirs. stadt zijnde ende gelegen, afluuch wordt oft eenich van dien preterijen oft meyerijen vacheert, eenen anderen gesamenderhandt te nemene ende te stellene, dien dan zijnen eedt bij eenen van den commoingemeesters gestaeft wordt, die hier na volght:

[62] " Tot den dienste, dair toe dat ic genomen, ende gestelt ben om pretere oft meyere te zijne, van Hombeke etc noemende | de plaetse van zijnen bedrijve, dair salic wel ende verso wettelijck toegaen, onsen genadigen heere tot zijnen rechten etc. de ordinantiën die bijder gemeynder cameren nu gemaect zijn oft noch gemaect sullen worden, mijnder preterijen oft meyerijen aengaende, ende die mij bij gescrifte overgegeven zijn oft overgegeven sullen worden, die salic wel ende rechtveerdichlijck houden ende onderhouden, den arme ende aen rijcke » etc. als boven.

[63] Item es voirt eenpaerlijc onderhouden, ende voir eene oude costuymen geobserveert, dat de leden nu vander voirs. cameren, dat hier voormaels den gemeynen raedt vander voirs. stadt plach te doene, alle de ordinantiën ende statuyten den ambachten vander selver stadt aengaende, ende deur de selve ambachten huere neringen op ende nair doen, ende exerceren, maken, ordineren ende overdragen, ten versueke vanden selven ambachten, tot proffijte ende orbore vanden gemeynen goede, ende om die ambachten te bat in goeder politien te houdene, dair inne hen reserverende, huer meerderen, minderen, veranderen ende interpreteren, alsoe dicwils | ende menichwerf, als hen dat goetdunct ende gelieft, nairden

fol. XX

loop vanden tijde, ende als dat behoeft, tot proffijte ende orbore vanden gemeynen goede. Ende alle anderen ordinantiën der gemeynder polityen aengaende, ende statuyte penale tot proffijte vanden gemeynen goede, behooren ende sijn sculdich onerdragen gemaect ende geslooten te worden, metten voirs. gemeynen rade vander stadt, ende niet metter cameren alleene, ende dan voirt ter poyen uuytgeroepen ende gepubliceert te wordene, die dan stadt grijpen, zoo dat de gheene die dan dair tegen doet, moet de boeten daer inne begrepen, opleggen ende betalen.

[64] Voirt zoo eest clair ende openbair ende altijts bijden ouders onderhouden ende geobserveert dat de scoutet bij tijden wesende, egheenen stadthoudere en magh hebben, soe lange hij es bynnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen, die yet doen magh der offitien aengaende, dat van weerden zijn magh, ende oft hij oic yet dair af dede, dat dat van onweerden zijn ende blijven soude. | verso

[65] Item, ende oft de scoutet, buyten der stadt ende Vrijheyt van Mechelen te doene hadde, oft insgelijcx van ziecten soe cranck ware, dat hij zijn offitie niet en conste bedienen, soe es hij gehouden ende sculdich een stadthouder bij vonnisse ten minsten van twee scepenen, metten clede te settene.

[66] Item, om dat te doene, soe ontbiet hij twee scepenen bij hem, ende den gheenen

p 14

dien hij zijnen stadthoudere maken wilt, oft hij compt bij hem, ende maendt dan eenen vanden voirs. scepenen, hoe hij dien zijn stadthouder setten sal, die dan wijst zeggende Her scoutet, ic saelt seggen int verbeteren van S. Ghij sulten setten metten cleede tot Goids trouwen ende ter zijnre eenenyegelijck recht te doene, ende nyemande onrecht, tot Uwer wedercompst ", dan behoirt de stadthoudere zijn sal, zijn handt te slane aen tscouteten slippe, ende de scoutet behoirt te seggene « Daer settic U om mijn stadthoudere te zijne, zoo tvonnisse gewesen heeft ».

fol. XXI

Item, achtervolgende den voirs. vonnisse ende der ouder | costuymen dair af onderhouden, soe exerceert hij in absentiën vanden voirs. scoutet sijne offitie in alder manieren soe de scoutet die selve doen ende exerceren soude, ende wordt de selve stadthoudere vanden selven dienste verlaten ende afgeset, alsoe saen als de voirs. scoutet wederomme bynnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen gecomen es, ende blijft soe af sonder eenige exercitie van dien te mogen doen, totter tijt toe, dat hij wederomme van nyeuws int vertrecken vanden scoutet bij vonnisse van scepenen als boven geset wordt.

[68] Item, soe wanneer eenich vanden commoingemeesters buyten der stadt reyst, oft van ziecten thuys moet blijven, soe bewaert zijne plaetse de oudste deken vanden Wollewercke, compt hijt doen, oft sijn geselle, oft in absentie vande dekens oick vanden Wollewercke een vanden geswoirnen vander poirterijen, wair af oyck de prerogative heeft compt hijter de oudste geswoirne, ende die de plaetse vanden commoingemeester bewairt, die ont-verso fanght zijne distributie, des moet hij dien dagh doffitie doen ende verwaren. |

[69] Item, de amman van der stadt ende Vrijheyt van Mechelen en behoirt egheenen stadthoudere te hebbene, noch te settene, mair behoirt selve in persoone sijne offitie te bedienene, ende te exercerene. Ende soe wanneer hij zieck oft buyten der stadt ende Vrijheyt van Mechelen ware, oft niet en quame tsijnder tijt als hij behoirt te comene, soe hebben de scepenen daer toe moogen nemen, nade oude costuyme, eenen dieneren vander stadt, dien zij wilden, die sunderlinge de vierschare bannen mochte, ende doen dair datter aencleefde, ende de vrede nemen ende stedegen des saterdaeghs, mair nu es bij commoingemeesters ende scepenen van Mechelen sonder prejuditie van hueren rechte Romonde Boeyenhals, nu amman wesende ten scrijvene van onsen genaden vrouwen geconsenteert ende gewillecoirt, midts dat hij als capiteyn inden dienst van onsen R. K. dicwils geoccupeert ende becommert wordt, dat hij soude moigen in sijnder absentien, als hij inden dienst vanden R. K. als boven es, oft als hij zieck ware, dat hij uuyten huyse niet gegaen en conste, setten ende nemen eenen eersamen ende bescheydenen manspersoon, die in zijne plaetse als sijn stadthoudere sijne offitie doen ende exerceren soude tot zijnder wedercompst, oft tot hij genesen ware,

fol. XXII

ende | niet langere, ende dat altijts als hij buyten oft sieck ware, maer hier bynnen ende gesont zijnde, soude de stadthoudere verlaten zijn, ende zijne offitie egheenssins moigen doen.

[70] Item, de amman es sculdich alle uuytroepingen ende publicatien, diemen achter straten doet, van sheeren ende vander stadt wegen, selve in persoone te doene, ende daer vore heeft hij tsjairs een tabbaertlaken vander stadt.

[71] Item, es voirt voir recht bekendt, ende es alsoe eenpaerlijck onderhouden, soe wanneer eenige dieneren vanden heere ende vander stadt hem misdragen inden selven hueren

p 15

dienst, te wetene yerst in saken der heerlijcheyt alleene aengaende, soe magh alsdan de scoutet sijn sweerdt dien doen afleggen ende soe lange hij hem dat niet en consenteert weder te mogen aennemen, soe lange en magh hij zijnen dienst niet doen noch exerceren der heerlijcheyt aengaende.

[72] Item, oft yemandt van hem mesdiende in saken der commoingien aengaende, soe magh hem een vanden commoingmeesters sijnen stock doen nederleggen ende | soe lange verso hem niet geconsenteert en wordt dien wederomme aen te nemene, soe lange en magh hij zijnen dienst niet doen, noch exerceren, der commoingien aengaende.

[73] Item, oft yemandt van hen misdiende, in saken soe wel der Heerlijcheyt als der commoingien aengaende, oft tenemale elcken besundert aengaende, soe moigen hem de scoutet ende een vanden commoingemeesters zijn sweerdt ende zijne stock gesamenderhandt, oft elck besundert doen nederleggen, ende soe lange die hem niet geconsenteert en worden, wederomme aen te nemene, soe lange en magh hij zijnen dienst niet doen noch exerceren, in egheender manieren.

[74] Item, oft eenigh van henlieden, niettegenstaende dat hem zijn zweerdt oft zijnen stock oft beyde te samen ware doen nederleggen, den selven zijnen dienst dair af hem dien verboden ware te doene, dede ende exerceerde, dat die dan dair omme bij scepenen gecorrigeert soude worden, alsoe dat nade gelegentheyt vander saken, soude dienen ende behoiren.

[75] Item, es voirt eenpaerlijck onderhouden, soe wanneer yemandt vanden selven die-

fol. XXIII

neren hen inden selven hueren dienst alsoe misdragen hebben, dat de scoutet ende de commoingemeesters, hem sijnen stock ende sweerdt doen nederleggen, in presentien vanden meestendeele van scepenen, in harer raedtcameren vergadert wesende, soe wordt die dair mede terstont vander selver sijnder offitien ende dienste gepriveert ende verlaten. Alsoe dat hij dairna nemmermeer dienere vanden heere, ende vander stadt wesen en magh, in egheender manieren.

[76] Item, oft yemandt oic van henlieden inde selve zijne offitie ende diensten hem alsoe misdroegt dat dair toe punitie ende correctie behoirde, soe worden die dair af als scepenen de kennisse dair af hebben ende dbescheet gehoirdt ende gesien, gepuniert ende gecorrigeert, hetzij met vonnisse van scepenen, bij submissien oft anderssins, oft met banne, oft correctien ter poyen alsoe dat nair gelegentheyt vander saken behoirt, ende sculdich es te geschiene.

[77] Es voirt noch eenpaerlijck onderhouden dat egheen | man die rechtere es scepene verso wesen en magh, noch wie scepene es en magh egheen rechter zijn.

[78] Item, egheen rechtere en es sculdich dair bij te zijne, aldair de getuygenissen ende de depositien vanden getuygen, bij scepenen gehoort worden, mair hen es alleenlijck geoirlooft de getuygen te dagen, ende hueren eedt te stavene omde waerheyt te seggene ende oic om de wederpartije alsdan te dagene, om de getuygen te comen zien zweeren, ende hueren eedt te zien staven.

[79] Item, alle mesdaden, ende alle excessen zijn sculdich geoirdeelt, gecorrigeert ende gepunieert te wordene, nair vonnisse ende sentencie vanden scepenen van Mechelen.

[80] Voirt wat manne die misdait dade bynnen Mechelen, als van zijn lijf te verbuerene, dat hij dat beteren sal bynnen Mechelen, gelijc dat heercomen es.

p 16

[81] Item, egheen vanden borgers vander voirs. stadt, en sal moigen noch sculdich zijn, om egheender andre misdaet wille, uuytgenomen der misdaet van gequetster maiesteyt,

fol. XXIV

uuyter stadt ende Vrijheyt van Mechelen gevangen gevuert te | wordene, mair sal dair af bynnen der selver stadt, nair vonnisse van scepenen te rechte staen.

[82] Item, alle saken van partijen, weder zij zijn van buyten, oft van bynnen, die voir recht gehoirt worden, sijn sculdich, met vonnisse, oft terminacien oft appointementen, van scepenen van Mechelen, gesleten te wordene, uuytgenomen de saken vanden Wollewercke ende lakenen, soe wel wullenen als lynenen aengaende, wanneer de partijen tegewoirdich zijn, oic de grooten ambachte, de cramers, volders, spellemakers ende hoeymakers, de welcke behooren, inde yerste instantie voir dekenen ende geswoimen vander dekenijen, beslicht te wordene, ende oft hem een vanden partijen, met hueren vonnisse beswaert vonde, soe magh die dair af appeleren aen scepenen van Mechelen, als aen huer hoot, ende sijne appellatie dair af vervolgen, alsomen dat in saken van appellatien sculdich es te doene. Ende die tonrechte appeleert, die verbuert die boeten, die dair toe staen, nair uuytwijsen vanden coerboecke vander draperijen.

[83] Item, oft eenige saken quamen voirde voirs. dekenen ende geswoirne vanden Wol verso lewercke, dairs de geswoirne | wijs noch vroet af en waren, om vonnisse dair op te wijsene, soe mogen zij dair af comen aende voirs. scepenen, als aen huer hoot, om geleert te sijne, ende gelijc men dat dicwils gedaen heeft, ende tghene dat hen de voirs. scepenen leeren voir een hootvonnisse dair op uuyt te sprekene, dat moeten ende sijn alsdan gehouden de voirs. geswoirne, ongewisselt ende ongemindert indier saken, alsoe hen dat gheleert es te uuytene ende te wijsene.

[Van borgtocht].

[84] Item, egheen borgere oft ingesetene vander voirs. stadt hebbende goets genoech bynnen der selver stadt ende Vrijheyt van Mechelen, oft machtich genoech zijnde, ende willende cautie ende borghtocht stellen, goet genoech zijnde, voirde beternisse te doene, nade hoedanicheyt ende grootheyt van zijnder misdaet ende excesse, en es sculdich inder vange-nissen geleeght ende gehouden te wordene. Ende waert dat hij gevangen ware, bij middele van dien sijnen goeden, oft borghtochten, es hij sculdich uuytgelaten te wordene, ten ware dat alsulcken misdaet ware, dair lijf ane verbuert ware, in welcken gevalle, soe es hij sculdich inder gevangenissen te blijvene totter sentencien toe ende vonnisse van scepenen van Mechelen.

fol. XXV

[85] Item, es oic voir recht bekendt, dat een poirtere, ondersate oft ingesetene, niet en derf ten versueke oft voirnemen vanden scoutet vander voirs. stadt van saken die te verborgen staen, verborgen voir sculdige oft ontsculdige, maer es genoech ende dair mede magh hij gestaen, dat hij dair af verborge, te rechte te stane, ende tgewijsde te voldoene, ende dat ten minsten voer eenen vanden comoingmeesters, ende twee scepenen, daer af die borghtocht behoort bijden greffier geteekend te worden.

[86] Item, de heere oft de scoutet, en magh nyemande geleyde geven, die hem van scul-

p 17

den oft misdaden vluchtich houdt, sonder consent vanden gheenen dien hij schuldich es, oft misdaen heeft. Ende oft hijt dede, soe soude hij nochtans ten versueke van diens credituere, oft dien hij misdaen hadde, den gheenen dien hij geleyde gegeven hadde, moeten aentasten ende inder vangenissen leggen tot dat hij genoech dair af nair recht vander stadt gedaen hadde.

[87] Item, de scoutet noch zijne dieneren en mogen egheenen poirtere, ondersate oft ingesetene vander stadt voer zijne | misdaet panden, tenzij dat die, soe verre de poirtere, verso ondersate oft ingesetene dat wilt ende versuect bijden scepenen van Mechelen te vooren gegroot zij.

[88] Voirt soe en moigen scoutet, commoingemeesters noch dieneren eenighe poirters oft ingesetenen goedt, oft goeden, die niet vluchtich noch voirvluchtich en es, arresteren oft doen arresteren voir eenige statsculden, oft andere actien, mair behoiren dien wiens goeden men arresteren wilt, bij hen te ontbiedene, tegen zijne wederpartije, oft voir scepenen, oft dekenen ende geswoirne, nair gelegentheyt vander saken, ende men es suldich alsoe met rechte tegen hem te procederene, sonder eenich arrestement te doene, oft te consenterene, gedaen te wordene, midts dat eenyegelijck behoirt ongepandt te hoove te comene, ten ware dat de gheene die darrestement doen wilde, tot dien goeden die hij begeerde, gearresteert te hebbene, actie pretendeerde dair toe te hebbene, als hem toebehoorende, oft paert ende deel dair ane te hebbene, waer omme darrestement wel geschien mochte, ende soude stadt grijpen, tot dat partijen voir recht gehoirt, anders geordineert soude zijn.

[89] Item, es hier te wetene dat een dienere versocht zijnde van yemande, wel magh

fol. XXVI

eenen vremden man, oft eens vremts mans goeden hier bynnen arresteren, die eweghveerdich ware, oft dair vore dat men beduchte dattet goedt verdonckert soude worden, oft ontsteken, sonder consent te hebbene van eenen vanden commoingmeesters, des moet hij in dien gevalle, soe saen als hij dat gedaen heeft, dat ter stont eenen vanden comoingemeesters te kennen geven, midts den welcken, tselve arrestement stadt grijpen soude, ende anders niet, want een dienere, egheene arrestementen doen en magh, sonder consent van eenen vanden commoingmeesters, dan inden gevalle als boven, ende als hij eenich arrestement doet, soe sal hijter twee poirters bij nemen.

[90] Item, soe wie dan eenich gearresteert goedt, bij zijnen toedoene oft gedoogen, liet ewech bringen, afhendich maken oft versteken, die soude gehouden zijn inde scult te betalene, dair vore het gearresteert bynnen zijnen huyse ware geweest, wel verstaende dat de gheene dair eenich goedt tzij peerden oft ander have gearresteert wordt, seggen magh, dat hijt tot zijnen laste niet nemen en wille, wair mede hij alsdan sculdich es te gestane, des es in dien gevalle de gheene die darrestement | doet, tselve goedt in goeder bewaringen te stellene, tot verso behoef vanden gheenen, dier recht toe hebben ofte selve dair vore inne te stane.

[91] Item, es voirt voir recht bekendt dat een crediteur sijnen sculdenere hier bynnen vindende, ende hem beduchtende, dat hij hem ewech maken soude, eer hij eenigen dienere gecrijgen conste, selve mach vast houden, tot dat hij eenen dienere gecrijgen can, dien hijten dan leveren moet, ende doenen hem arresteren, ende trecht doen dattertoe staet, ende oft de dienere, daer qualijc inne diende, ende den credituere dair af niet en besorgde met borghtochten, oft den sculdenere in hachten te leggene, alsoe dat nair trecht vander stadt behoirt,

Cah. 3 Mech.

p 18

soe soude die dienere selve dair vore moeten inne staen, gelijc hij oic moet in allen anderen saken, dair bij misdienene der partijen stadt ende achterdeel geschiedt.

[92] Item, es noch voir recht bekendt, ende alsoe onderhouden, soe verre eenich poirtere, oft ingesetene vander voirs. stadt, tegen yemandt eenige coopmanscap oft hueringe van

fol. XXVII

eenigen goeden, oft waren dade, ende hij dair af | inde possessie, oft dat hem de leveringe dair af gedaen ware sonder inder vorweerden ondersproken te zijne, dat hij dair vore cautie ende borghtocht stellen soude, soe en can hij dair na met rechte niet bedwongen geworden, om dairvore cautie ende borghtocht te moeten stellen, noch insgelijcx oic voir sijne scult die hij sculdich mach sijn, noch opte geleverde ware, eenich arrestement te moigen doen doen, ten ware dat hij ter vierscharen uuytgewonnen ware, oft datmen bethoonen conste, dat hij voirvluchtich ware, mair soe verre yemandt dair sorge voir heeft, soe eest doude seggen achtervolgende den selven rechten vander stadt, die make sijn bedde voir sijn duere.

[93] Item, noch eest clair ende voir recht alsoe eenpairlijck onderhouden dat soe saen yemande, alhier eenige ware gelevert wordt, die hij tegen yemandt gecocht heeft, al wairt op daghe die te betalene, soe hoort die ter stont alsdan toe den gheenen diense gelevert es, ende soe verre die dair toe afluuch oft voirvluchtich wordt, soe soude die ware al ware zij noch in wesene verbonden zijn ende blijven, niet alleene voirde scult vanden gheenen diese verso vercocht hadde ende ghelevert, mair oic met alle | den anderen goeden, die hij achterliete, voir alle sijne sculden generalijck, om die te volgene den gheenen, dien die sculdich soude sijn te volgene, als zij trecht vander stadt dair af gedaen hadden, alsoe dat behoorde, naden onderscheyde, als dat hierna, dair vanden besetten ende bethoonen gescreven staet, verclairt sal worden.

[94] Item, ende oft yemandt eenen anderen als boven eenich huys oft ander erve verhuert hadde om dat voir eenen zekeren prijs als huerlinck te besittene, ende te gebruykene, oft oic yemandt eenige ware op dach vercocht hadde, sonder van eeniger borghtocht te settene, inder vorweerden vermaendt te hebbene, soe en derf nochtans degheene diet verhuert oft vercocht heeft, dien huerlinc dair inne niet laten comen, eer hijter inne es, noch insgelijcx den coopere, de ware niet leveren, eerst hem gelevert es, de huerlinc oft de coopere, en moeten dair vore goede cautie ende borghtocht stellen, eer hij dair inne sal moigen comen, oft de ware hem gelevert sal worden, soe verre dat de verhuerdere, oft de vercoopere versuect, noch met rechte en magh mense anders niet bedwingen om sonder borghtocht te

fol. XXVIII

geschiene. |

[95] Wel verstaende oft eenige coopmanscap geschiet ware om met gereden penningen betaelt te wordene de ware dier vercocht ware, soe soude nochtans de vercoopere die ware, al hadde die den coopere gelevert geweest, met rechte doen arresteren, tot dat hij zijne penningen hadde, oft dat hij hem dair af goede cautie ende borghtocht gestelt hadde, ende zijnen goeden moedt, alsoe dair af gecregen.

[96] Item, het es een oudt seggen ende alsoe oic onderhouden ende voir recht bekendt, dat quade betalinge egheene vorweerde en brect, dair inder vorweerden egheene sunderlinge menier af gemaect en es geweest, mair dair inder vorweerden ondersproken es geweest, dair moet men de vorweerde nairvolgen, wel verstaende al brect quade betalinge egheene vorweerde, dairt niet sunderlinge ondersproken en es, soe es nochtans de quade betaeldere gehouden

p 19

te betalene, sijne credituer als hij dat versuect sijn interest ende schade, die hij bij dier quade betalinge hebben ende lijden moet.

[97] Item, es oic voir recht bekendt ende voir een oudt heerbringen geobserveert, dat men egheene banduynen |maken en magh aen eenige contracten oft vorweerden die stadt verso grijpen moigen, in eeniger manieren ten achterdeels vanden gheene, die de vorweerden maken, oft yemandt van hen, oft die dair bij geinteresseert, bestadicht oft gehindert souden moigen worden.

[98] Item, es voirt noch voir recht bekendt, ende alsoe eenpaerlijc ende onverbrekelijc onderhouden, wanneer eenige persoonen, voir yemande borge blijven, ende die borghtocht geschiet voir twee scepenen ten minsten vander stadt van Mechelen ende dat dat es voir eene zekere summe, die genoempt wordt, soe es dat te verstane, al en wordet int setten vander borghtocht niet vermaent, dat dair vore, elc van hen, een voiral staet, ende dien die geloften geschiet zijn, die magh eenen van hen dair vore doen executeren, ende dien borgen, en magh niet te staden comen, dat hij nair tgemeyn recht, met zijnen deele gestaen magh, al waren de andere, alle solvent genoegh, maer moet de summe geheel alleene opleggen, ende betalen, behoudelijck hem dair af zijn verhael, dair ende alsoe zijn raet gedragen sal.

[99] Item, oft yemandt die aengesproken wordt, het ware bij den | heere, oft bij par-

fol. XXIX

tijen, voir commoingmeesters ende scepenen geloofde alhier te rechte te stane, ende tgewijsde te voldoene, oft te voldoene des scepenen over hem wijsen souden, ende dair vore dan eenige borgen bleven voir scepenen, soe en connen de heere noch partijen, op die borgen niet gevolgen, tenzij dat de principale gelovere, soe verre hij tegewoirdich es, achtervolgende zijnder geloften, yerst aengesproken zij ende met rechte verwonnen ende geduempt, ende geduempt zijnde, soe staen de voirs. borgen alsdan dairvore elc een voir al, midts dat de gheene die voir scepenen borgen blijven, elck een voir al staet, alst blijct wair vore, ende worden dair vore soe geexecuteert, gelijc hier vore verhaelt staet, mair ware de principale absent, soe moght een vanden borgen aengesproken worden, verantwoirden ende voldoen gelijc vore, soe verre hij den principalen niet en dede comen voir recht om de sake te verantwoirden, ende dede hijten comen, soe soude hij dairmede gestaen, tot dat hij verwonnen ware als boven.

[100] Item, wanneer eenige persoonen, voir scepenen als boven, in absentien vanden gheenen, dairse borge voir blijven willen, dien verborgen, om alhier te rechte te stane | verso ende tgewijsde te voldoene oft te voldoene des scepenen over hen wijsen souden in dien gevalle soe magh de gheene, dien die borghtocht geset es, aenspreken eenen van henlieden, dien hij wilt, het zij den principalen, oft een vanden borgen, al ware de principale oick tegewoirdich, ende die borge sout moeten verantworden, ende tgewijse dair af voldoen, als een voir al, gelijck vore.

[101] Item, oft yemandt voir eenen anderen borge bleven, in absentien van scepenen van Mechelen, soe soude de principale met rechte moeten verwonnen, ende dair vore geexecuteert zijn, soe dat hij niet meer goets en hadde, voir ende eermen den borge dair vore soude moigen aenspreken, oft executeren, ende die borgen en staen een voir al niet, ten ware zoe ondersproken ende bevorweert, wel verstaende soe verre de sculdenere, eer hij verwonnen ware, vluchtich worde, soe soude die crediteur den selven sculdenere met eenen besette

p 20

ter vierscharen voir sijne scult moeten uuytwinnen, ende dat gedaen zijnde, soe soude hij dan voir sijne scult dies gevluchten goet have ende erven dair vore doen executeren, ende oft hij egheen en hadde oft datmen dair mede niet toe en quame, soe soude dan de voirs.

fol. XXX

borge ende zijn goet geexecuteert worden. Ende oft | de sculdenere voir sijne scult met rechte verwonnen ware ende nair vluchtich wordt, soe soude zijn goet dair vore geexecuteert worden, oft en hadde hij egheen goet, oft men en quamer niet mede toe, soe soude dair voir de voirs. borge, ende zijn goet geexecuteert worden.

[102] Item, oft yemandt, oft oick meer dan een als borgen voir eenen anderen geloften deden, ende dair toe vueghden, al waert oic in absentien van scepenen als principale dat te betalene, oft seggende " betaelt hijt U te dien dage niet, ic saelt oft wij sullent U selve betalen, oft ic maker principaelijck mijn scult af », oft met diergelijcke woirden, soe staen die borgen oft borge elc een voir al, ende een van hen, soude dair vore moigen aengesproken ende geexecuteert worden, gelijc oft voir scepenen geschiet ware gelijc vore.

[103] Item, es voirt voir recht bekendt, ende alsoe eenpaerlijck onderhouden, soe wanneer de gheene, dien de borgen geset zijn den principalen eenen anderen dagh geeft, dan den gheenen, die int setten vander borghtocht genoempt es geweest, oft met hem eenige andere verso vorweerde aengaet ende maect | in absentien vanden borge oft borgen, dat in dien gevalle de borgen vander selver harer borghtocht ontslagen zijn ende blijven, sonder na dair af met rechte gemolesteert te moigen worden, in eeniger manieren sonder argenlist, ende oftse dair en boven aengesproken worden, dat zij nair doude heerbringen, ongehouden geweest souden worden.

[104] Item, es noch voir recht bekendt, ende alsoe eenpairlijck onderhouden, ende met statuyten vanden gemeynen rade vander voirs. stadt gevesticht, oft eenich vremdt persoon, van buyten, tzij man, oft wijf, eenigen vremden persoon oic van buyten, tware oic man oft wijf, egheen poirtere oft poirtersse wesende beclagen, oft in rechte bringen wilde oft op eenighe vremdts personen goeden bynnen der selver stadt ende Vrijheyt van Mechelen, wesende eenich recht volgen wilde, oft arrestement doen, tware bij besette oft anderssins, hetware voir scoutet ende scepenen, oft dekenen ende geswoirnen vander voirs. stadt, uuyt crachte van eenigen sculden, geloften oft anderssins, soe sal de aenleggere gehouden ende sculdich

fol. XXXI

zijn, terstont als hij trecht versuect, voirde | geheele sake, voir commoingmeestere, ende ten minsten voir twee scepenen, borghtocht te stellene, nader grootheyt vander selver saken, met poirteren, geerft, gegoedt ende woonachtich bynnen der voirs. stadt oft Vrijheyt van Mechelen, inder manieren hier na volgende te wetene dat die poirteren verborgen sullen der stadt, met hueren lijve ende met hueren goede, wes cost wes last der selver stadt, in toecomenden tijden vallen mocht, oft eenigen vanden ingesetenen poirteren van dien dat zij dat der selver stadt ende poirteren weder omme oprichten, wederkeren, ende betalen sullen, ende oft de sake soe lastich wordt, dat die borgen dair vore, niet goet genoech en waren, soe sullen die voirs. poirteren gehouden ende bedwongen zijn, om die borghtocht te sterckene, alsoe verre ende alsoe vele, dattet scepenen genoech duncken sal, oft dekenen ende geswoirnen vanden Wollewercke.

[105] Item, wanneer oick een vremde, eenen anderen vremde alhier voir recht aenspreken wille, hetzij voir scoutet ende scepenen, oft voir dekenen ende geswoirnen, soe moet

p 21

insgelijcx de aenleggere oic borghtocht stellen voirde costen vanden processe, ende dat dien aencleeft | om die te betalene, soe verre hij int ongelijck bevonden ende dair inne geduempt verso wordt.

[106] Item, een verweerdere vremdt van buyten, die alhier gearresteerd wordt ende aengesproken, die es sculdich ende verbonden in dien gevalle alhier voir scepenen, goede cautie ende borghtocht te stellene, justiciable ende bedwanckelijck alhier onder tgerichte ende te gelovene, alhier dair af te rechte te stane, ende tgewijsde te voldoene, oft soe verre hij die borgh-tocht niet en conste gesetten, dair vore in hachte te gane, tot dat de sake gheeyndt ware ende voldaen.

[107] Item, oft yemandt van buyten ware, die alhier eenen anderen aensprake wilde oft oic aengesproken worde, ende hij egheene borgen en conste gevinden oft gecrijgen, ende hij zijne neersticheyt dair toe dede om te gecrijgene, ende hij zijne eedt dade, dat hij zijne uuyterste neersticheyt dair toe gedaen hadde, om die te gecrijgene ende te vindene, ende dat hijse niet en hadde connen gecrijgen noch gevinden, soe hebben scepenen wel in dien gevalle, nair gelegentheyt vander saken ende vanden persoonen, die somtijts laten passeeren met cautien juratorien. |

fol. XXXII

[108] Item, dat oick egheen vremdt man, oft vremdt wijf van buyten, eenen anderen vremden man oft wijf oick van buyten en sal moigen alhier inder stadt oft Vrijheyt van Mechelen doen vangen, hij en sal yerst ende voiral de costen die de selve gevangene ten ocsuyne vander selver gevangenissen ende anderssins soude moigen doen ende hebben, behoirlijck als vore verborght hebben.

[109] Item, soe wanneer yemandt borge bleven es als boven aen heer ende partijen, soe en can hij dair af niet ontslagen gesijn, sonder consent vanden gheenen, daer hij borge aen bleven es, voir dat de sake, dair vore hij borge bleven es, geeyndt ende voldaen sal sijn, oft dat de principale, daer vore hij borge staet, daer vrij ende los af gewesen sal zijn, alwaert oick soe dat hij den principalen, dair vore dede vangen, meynende dair mede te gestane, met dien te leveren.

[110] Mair soe wanneer eenige borgen bleven sijn, voir eenige weerde oft officieren, die ontfangk hebben van ghelde ende penningen, van vremden lieden, van buyten, oft van bynnen, oft van cooplieden goeden, oft dier gelijcke, die moigen dair af ontslagen | worden als verso zij daer toe doen, alsoe dat van ouder costuymen geuseert es geweest, te wetene dat die come bijden greffier vander stadt, ende doen hem tekenen inder vierscharen boecke om drie dagen, datmen vierschare houdt, deen den anderen vervolgende, uuyt dier borghtocht geroepen te wordene. Ende achtervolgende dien, soe wordt bijden amman vande stadt ter vierscharen in presentien van scoutet ende scepenen, te rechte sittende, ten lesene vanden greffier oppenbaerlijck geseeght aldus, Jan, Peeter oft Claes, dien met zijnen name ende toename noemende, doet hem roepen uuyter borghtocht van Willeme, Wouter etc., dien oick noemende met name ende toename, daer hij vore staet, ende van dier tijt voirt, soe es hij van dier borghtocht ontslagen, ende en stater noch en blijftere niet voirdere vore verbonden, dan van tgene, dairde principale, daer hij borge vore was, inne verbonden stont, ende gehouden was, tot dat hij hem dede uuytroepen.

[111] Item, soe wanneer de borgen van yemandt hem als boven hebben doen uuytroe-

p 22

pen, soe en magh die principale, daer sij borgen af waren, de selve zijne offitie, oft ontfangk

fol. XXXIII

niet meer doen noch hanteren, hij en hebbe andere borghtocht geset, ende | omdat de coopman besorght soude sijn, soe behooren de heere ende de commoingmeesters dair op te versiene, ende hem te bevelene dat niet te doene, sonder borghtocht geset te hebbene.

[112] Item, wie zij zijn van buyten, tzij van diversen landen oft van eenen lande, die malcanderen alhier voir de wethouderen van deser stadt, als een stadt van justitien, ende verscheyden van anderen landen, aenspreken willen, ende te rechte betrecken, malcanderen hier bynnen vindende, dat die alhier, dair toe geadmitteert worden, trecht versuekende, ende men doet hen van hueren saken, opte voirs. borghtochten, cort recht ende expeditie van justitien, achtervolgende hueren privilegien, ende den ouden heercomene, dair af gecostuymeert ende geuseert, dair af de voirs. stadt es in vredelijcker geprescribeerder possessien.

[113] Item, es geordineert, onerdragen ende gestatueert dat de casteleyn vanden steene, die nu es oft bij tijden zijn sal, egheenen gevangene en sal mogen laten liggen beneden, ten zij dat de selve gevangene alsulcken zekerheyt, ende vasticheyt van borghtochten sette, oft verso yemandt anders van hem, voirde costen die hij beneden, int gevangenisse hebben sal, | dair mede de casteleyn tevreden zij, ende versekert vandien selven costen.

[114] Item, oft eenich gevangen ware, die de voirgen. borghtocht oft zekerheyt niet gesetten en conste, soe soude die sculdich sijn boven ter aelmoesen geleeght te wordene.

[115] Item, ende oft de casteleyn, nu wesende, oft namaels sijnde de voirgen. Vasticheyt vander borghtocht niet en name, ende nochtans beneden liet liggen, ende dair mede tevreden ware, dat dan de selve casteleyn, alsulcken gevangene, nair dat hij ontlast sal zijn, van tghene dair vore hij in gevangenissen gelegen hadde, egheenssins voir tgebreck vanden voirs. sijnen costen langer en sal moigen houden gevangen.

[116] Voirt dat de gevangene boven liggende ter aelmoessenen, de portie die hen toecompt, oft gegeven mocht worden, egheenssins metten casteleyn beneden, noch tot anderen plaetsen dan alleene boven, en sullen moigen vertheeren. Ende wairt soe, dat die gevangene teerden beneden, oft elders dan boven, dat dan huere portie boven soude moeten blijven,

fol. XXXIV

ende vertheert worden. |

[117] Item, soe wanneer yemandt inder gevangenisse geleeght wordt, soe behoirt de casteleyn diens gevangene name te tekenen den dagh ende djair wien dair heeft doen leggen, weder de heere oft partijen, met hueren namen ende toenamen ende wair vore hij gevangen geleeght wordt.

[118] Item, wanneer yemandt geleeght wordt voir scult die hij zijnen crediteur sculdich es, soe en magh de selve gevangene, soe lange hij voir die scult leeght, van anderen sculden niet beswaert worden, dan alleene van sculden den Wollewercke aengaende, dair magh hij vore beswaert worden, ende van criminelen saken, dair hij zijn lijf ane soude moigen ver-buert hebben.

[119] Item, soe wie inder vangenisse compt, ende dair vore zijne misdaet oft sculden gelevert wordt, dien en magh uuyter vangenissen niet gaen, sonder de manisse vanden scoutet, ende den vonnisse ten minsten van twee scepenen, seggende deen van hen des gemaendt zijnde bijden scoutet, oft hij sculdich es uuyter hachten te zijne, her scoutet, ic saelt seggen int verbeteren van U. oft van scepenen, eest in tegewoirdicheyden van meer scepenen, dat

p 23

hij sculdich es | uuyter hachten te zijne, nair dats noch voir scepenen comen es, als zij verso niet sunderlincx dair af inder waerheyt onder en hebben.

[120] Maer men magh wel somtijts eenen inden vangenisse leyden sonder leveren, ende dien machmen wel aflaten, sonder afgemaent te sijne, ende soe verre die ongeleverde gevangene, inder vangenisse vemachte, soe soude die dan, soe verre de casteleyn wilde gelevert moeten worden, ende voirden ongeleverden gevangene, dair en staet de casteleyn niet voir inne, al ginge hij uuyter vangenissen.

[121] Item, wanneer yemandt gevangen sijnde, magh verborgen ende geloven om voir scepenen te rechte te stane, ende tgewijsde te voldoene, van dat hem de heere ende partijen met rechte sullen moigen afwynnen, soe moet hij te voren als boven afgemaendt sijn. Ende dan yerst vander vangenissen ontslagen de gelofte doen, ende geloven dan yerst zijn borgen costelois ende scadelois quyt te houdene ende te ontlastene.

[122] Item, wanneer een gevangen oft die borgen gestelt heeft vander ticht ende aenspraken te hemwerts gedaen, bij vonnisse van scepenen, los, quijt ende vrij gewesen wordt, |

fol. XXXV

soe es die vrij ende ongehouden van eenege steencosten, oft anderssins te betalene, ende men es dien, es hij noch gevangen geweest als tvonnisse gewesen wordt, vrij ende ongelast te laten gaen, sonder ander afmaninge ende sonder dien anderssins aen te tastene, oft weder voir zijne costen inde steen te leydene.

[123] Item, de casteleyn vanden steene es sculdich boven zijne borghtochte, dien hij den rentmeestere vanden prince voir zijne pachtinge doet, insgelijcx voir comoingmeesters ende scepenen cautie ende borghtocht te stellene, der stadt voir thouwen ende tverwaren vanden gevangenen die opten steen comen ende hem gelevert worden, om te voldoene tgene daer vore zij gevangen liggen, soe verre zij oft yemandt van hen uuyter vangenissen braken oft quamen, bij zijnen toedoene oft qualijc venvarene, in welcken gevalle de selve casteleyn oft steensluytere, soe verre daer questie afquame, geduempt soude worden te voldoene ende te betalene, achtervolgende der oude costuymen dair af onderhouden ende tot meer malen met vonnissen gewesen ende geapprobeert.

[124] Item, noch es voir recht bekendt ende alsoe oic met vonnisse | gewesen, soe verre verso een gevangen opten steen, aldair eenen anderen quetste, dat hij dien gequetsten niet tegenstaende zijnder gevangenissen moet beteren de selve zijne quetsuere, alsoe dat naer trecht vander stadt behoort.

[125] Item, dien achtervolgende, es trecht vander stadt alsulck, in kijfingen ende vichterijen, die tusschen partijen geschien, dat dmeest dminste breect, alsoe dat de gheene die eenen anderen quetst, al hadde hij hem quade ende smadeghe woirden gegeven, dien beteren moet nair gelegentheyt vander saken, den meestere dien gecuereert heeft betalen ende tdobbele dair af den gequetsten voir zijne smeertte.

[126] Item, oft oic yemandt eenen anderen quetste ende de sake ware vanden gevichte, ende de gequetste den gheenen die hem quetste van levende lijve ter doot brachte, oft oic weder omme alsoe quetste dat hijter afluuch af wordt, soe soude nochtans die als dootslagere, quame hij in handen, dair af gepunieert worden, oft dien moeten zoenen, alsoe dat behoort, hier af es uuytgenomen de gheene die van nootweere sijn lijf hadde moeten bescudden, die soude in dien gevalle al ware hij gevangen, ende bijden scoutet oft partijen aengesproken ende vervulght, los, quijt ende vrij gewesen worden. |

fol. XXXVI

p 24

[127] Item, ende omde cueren van eenigen gequetsten te grootene wat de meestere dair ane verdient heeft, voir zijne cuereren, soe plegen de scepenen, als dair questie af compt, den meesteren cyerurgijn, die de cuere gedaen heeft te hooren spreken, ende somtijts op zijnen eedt te vermanene, nair dat zijten kennen, wat hijter ane verdient heeft, ende dat geweten, soe plegen zij dat te grootene, liever min dan hij geseeght heeft.

[128] Item, den meesten deel van dien grootene geschiet bij scepene, nair dat zij den meestere die de cuere gedaen heeft gehoort hebben wat hij daer ane seeght verdient te hebbene, dat zij ordineren dat de meester cyerurgijn vander stadt de genesene quetsuere visenteren soude, ende partijen verlijcken, cost hij, oft niet, ende nair dat hij dair af zijn rappoort bij scepenen gedaen heeft, ende op zijnen eedt genomen, wat aent cuereren van dier quet-suren, wel verdient ware geweest, dan plegen scepenen yerst die te grootene, alsoe hen dat behoirlijc dunct, nair gelegentheyt vander saken, ende altijt heeft de gequetste voir sijne smeertte tdobbele van tgheene dat de meester cyerurgijn heeft, voer zijn cuereren ende anders verso niet, ten ware dat nair gelegentheyt vander saken, dat bij scepenen anders verclairt wordt. |

[129] Item, int grooten vanden selven quetsuren, ofter in beyde zijden gequetste zijn, soe plegen scepenen alle bescheet vanden meesteren cyerurgijns als boven, ende anderssins gehoort die tegen malcanderen te gelijckenen en den meesten gequetsten, dair omme tghene dat meer es aen te grootene oft zij groottent van elcker partijen, op hen selven ende dat gedaen, soe connent dat partijen wel tegen malcanderen aftrecken ende verlijcken.

[130] Item, ende oft behoefde, dat tot eenen gequetsten een medecijn gehaelt worde, ende dair oic cost af quame, tware aenden medecijn ende medecijnen die de gequetste behoefde te nemene, soe souden die mede gegroot worden, metten summen vanden cyerur-gijn, tot eender summen, wair af dan insgelijcx de gequetste tdobbele hebben soude, voir zijn smeertte, alsoomen dat insgelijcx voir recht gehouden heeft, ende es met vonnisse alsoe verclairt.

[131] Item, es voir recht bekendt, ende met vonnisse van scepenen gewesen, wanneer men sculdich es te betalene tgheene dat den meester cyerurgijn aengetaxeert ende gegroot

fol. XXXVII

wordt, voir zijn cuereren ende den gequetsten voer sijne | smertte, te wetene dat de summe, die den cyerurgijn voir zijn cuereren aenghetaxeert werdt verschijnt terstont te betalene. Als de selve quetsuere bij scepenen gegroot es, alsoo dat men se terstont mach verhalen aenden principalen oft aen zijnen borgen. Ende datmen vander summen, die den gequetsten aen-gewesen es voir sijne smertte, dat es tdobbele vanden meestere dagh heeft een half jair om die te betalene, vanden tijde te rekenen dat de quetsuere geschiede, oft ten lancxten van dat de voirs. quetsuere verborght wordt.

[132] Item, den tijt van eenige mincke te betalene es een jair nair dat de gequetste gecuereert ende genesen es geweest vander quetsueren.

[Van zoenen].

[133] Item, wanneer eenige zoene van dootslage gemaect wordt ende dair penningen inde selve zoene gelooft worden te betalene die dagen ende die termijnen van dier betalingen zijn ende vallen, alsoe uuyt noch inne af vermaendt en es, oft als enen seeght, men

p 25

salse betalen alsoe dat costuymelijc es, van seventhien weeken, tot seventhien weeken, in drie termijnen. Alsoe dat de geheele summe van bynnen bynnen[2] jairs te vollen betaelt es. | verso

[134] Item, es oick voir recht bekendt ende alsoe onderhouden zoe wanneer bynnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen bij eenen vanden gheenen, die mede in velde ende in veerde strijtghier geweest heeft, dair yemandt gequestst, oft dootgeslagen es geweest, peys oft soendinck maect metten gheenen, die gequest es geweest, oft metten gheenen, die mondtsoendere es vanden dooden, soe worden dair mede dair inne begrepen, alle de andere, die mede als boven in velde ende in veerde strijtghier geweest hebben, want hier eenen peys es voir hen allen peys ende eene zoeninck es voir hen allen diet aengaet, een zoeninck, mair de gheene die den peys oft zoeninck maect, behoudt dair af zijn verhael, op zijne medegesellen, die met hem strijtghier in velde ende in veerde geweest hebben, behouden hen huere verantwoirden.

[135] Item, om tghene dat voirs. staet te scuwene ende te behuedene, om deen sonder dandere te tracterene, zou pleeght men buyten in Brabant die peysen oft zoeningen te makene, ende dair en worter dan niet meer inne begrepen, dan diet doen, ende niet alle dier mede geweest hebben.

[136] Item, alle de gheene die in velde ende in veerde strijtghier zijn in eenich ghevicht

fol. XXXVIII

dair yemandt gequetst wordt, oft doot blijft, die zijn alle besculdicht ende principale van dien, ende worden dair vore gehouden, ende elck van hen, ende oick de gheene, die hen met eenen dootslagere dair vore vluchtich ware, oft opt gewijdde hem dair vore vertrect ende houdt.

[137] Item, es voirt dair ende openbair, ende alsoe voir recht bekendt ende met vonnisse van scepenen dicwils gewesen, dat de mondtzoendere van eenen dooden, metten gheenen die in eenen graet met hem staen, van bloets wegen vanden selven dooden, van svaders zijden trecken ende tsamen hoot hootsgelijcke deylen de eene helft vanden geheelen zoen-ghelde dat int tracteren vander zoenen gelooft wordt tot huers selfs proffijtte ende niet meer als dandere magen deylen willen.

[138] Item, de andere helft vanden selven zoenghelde zijn zij sculdich te deylene, half den naesten hueren | maegh (alst versocht wordt) met oick den gheenen dien met dien in verso eenen graet staen, sijnsere, van huers vaders wegen ende de ander helft den naesten hueren maegh oft magen van harer moeder zijden

[139] Item, de naeste maegh oft magen van svaders zijden ende de naeste maegh oft magen vander moeder zijden, sullen elck sculdich zijn huer vierendeel, half voirt over te gevene den naesten maegh vander selver zijden, ende die naeste maegh sal dat voirt half deylen, den naesten maegh dair na. Ende voirtane saelt van naesten mage, ten naesten mage gedeylt worden, alsoe lange als dat ghelt strecken magh ende men mage van dier zijden bevindt, elcken naesten mage de helft blijvende van des hij ontfaet ende de ander helft over deylende.

[140] Item, es te wetene soe wanneer een die doot geslagen es, meer brueders dan eenen achterlaet, dat als dan de oudste weerlijck beneden de mondtzoendere principalijck es, van-

Cah. 4 Mech.

p 26

den selven zijnen dooden brueder, ende aen hem geschien principalijc den voetval, ende de

fol. XXXIX

ceremonien dier inne gedaen worden, | alsoe dat de andere zijne brueders sonder zijnen consente de zoeninge niet en connen laten maken, noch egheen maght en hebben, om dat te doene, dat stadt grijpen soude. Mair ter contrarien soe heeft de voirs. oudste brueder wel maght de selve zoene te laten maken, al waert alsoe dat de andere zijne brueders dair inne niet presenteren en wilden, ende soude die zoeninge alsoe metten oudtsten (niet sot oft cranck van verstande wesende) gemaect stadt grijpen ende sorteren huerre volle effect. Ende dair omme soe pleeght die, om dat hij dair inne presenteren soude, wel een haelsoene van bezijden te gecrijgen, daer dan de voirs. zijne brueders niet mede en deylen, want anderssins int zoengelt dat ghelooft wordt int tracteren vander zoenen, den mondtzoenders dair inne en heeft de oudtste brueder int deylen egheen vordeel, maer dair inne deylen zij inde helft hoot hootgelijckx gelijck boven verclaert staet.

[141] Item, ende es hier te wetene, soe verre int tracteren vander zoenen, die gemaect wordt metten principalen mondtsoendere besproken ende geconditioneert wordt, dat de pen-verso ningen, diemen inde zoene ordineert (gegeven) | gegeven te wordene tzij bijden tractate vander zoeningen oft bijder uuytspreken van goeden mannen dairs partijen inne blijven, geapplyceert souden worden, tot goids diensten, tot reparacie van kercken, oft diergelijcke, dat alsdan de mondtsoendere, noch de andere magen dair inne noch af deylen en souden, mair souden de selve penningen moeten bekeerdt worden, sonder die te deylene, nair uuyt-wijsen vanden selven tractate, oft uuytspraken dair af geschiet.

[142] Item, es voirt voir recht verclaert ende alsoe onderhouden, soe verre de doode egheene brueders oft brueder, oft brueders kinderen zoonen achter en laet, mair eene sustere, die eenen zoone heeft, soe es in dien gevalle die suster zoone de principale mondtzoendere, ende heeft hij noch meer brueders, die deylen met hem als vore.

[143] Item, es oic claer ende openbaer dat de vader van eenen dooden egheen mondtzoendere en behoort te zijne, mair soe verre hij egheenen soonen, oft zoons zoonen, oft doch-

fol. XL

ter zoonen en heeft, soo es dan de mondtsoender | vanden selven dooden de naeste weerlijck mans persoon van svaders zijden, alsoomen seeght van sweerts zijden.

[144] Item, es oick clair achtervolgende der voirs deylingen vanden zoengelde dair de brueder de mondtzoendere es ende dair oick dan es een zusters zoone, dat de suster zoone, daer inne dan deylt van beyde den zijden, te wetene van tsvaders zijden ende oick vander moeder zijden, gemerct dat hij van beyde den zijden, enen na van bloets wegen bestaets, ende alsoe maeght comen dat eender suster zoone, meerdeels soude moigen hebben int zoengelt, datmen deylen soude, dan de mondtsoendere selve, nair dat hij vele brueders hadde, die met hem in eenen graet stonden als vore, want de susterzoone, die moet alst wel gerekent es, een vierendeel vander geheelder zoenen hebben, de mondtzoendere somtijts, mair en heeft een vierendeel, oft vijftendeel, inde helft vanden zoenghelde, nair dat hij vele brueders heeft, ende dair een half brueder es vanden dooden van tsvaders wegen, die gaet dan voirden sustere zoone verso ende heeft dan thalf vierendeel | vander zoenen, ende dan en heeft de susterzoone van dier zijden mair de helft vanden anderen halven vierendeele, ende dander helft vanden selven halven vierendeele deylt hij voirt als boven, ende insgelijcx eest oick vanden halven bruedere vander moeder zijden dat hij van dier zijden gaet voirden suster zoon.

p 27

[145] Item, es noch clair ende voir recht bekendt dat de mondtsoender van eenen dooden noch oick de gheene die van recht wegen int zoengelt deylen moigen, alst int maken vander zoenen anderssins niet getracteert en es, egheenssins gehouden en zijn, uuyt saken vanden penningen die zij van huers vaders oft maeghe zoeninge ontfangen, desself huers vaders oft maeghs sculden, die hij gemaect magh hebben, ende sculdich bleven es te betalene in eeniger manieren.

[146] Item, mair soe verre hij tot zijnder quetsuren, eer hij afluuch wordt, costen gedaen hadde, aen meesteren medecijnen ende cyerurgijnen, ende des daer aencleeft, om hem selven te hulpene, ende te doen genesene, die costen soude men sculdich zijn vanden voirs. principaelen zoengelde vore af te nemene, ende die dair mede dan te betalene, ende | tgheene

fol. XLI

datter dan bleve, soude gedeylt worden, alsoe boven verclaert staet.

[147] Item, es noch voir recht bekendt ende alsoe onderhouden, soe wanneer de mondtsoendere es onder zijne jaeren van discretien ende tsoeninck vanden dootslage met zijnen momboren dair af gemaect wordt ende oick geapprobeert bijde wethouderen vander voirs. stadt, soe mach nochtans de selve mondtsoendere, tzijnen dagen van discretien comen zijnde, alsdan de vele aenveerden, oft tselve zoeninck approberen, datter gemaect es, dwelcke approberen dan yerst stadt grijpt, ende sorteert zijn effect, mair aanveerdt hij de vete, soe moet hij restitueren dat voirde zoene gegeven es. Ende dair omme en behoort men de penningen vander zoenen, niet eer te deylene, alsoe boven verclairt staet, zijn zij deylbaer dan na dat de mondtsoendere tzijnen dagen comen es, ende de selve zoene geapprobeert heeft, ende soe lange moeten die penningen onder de momboren, oft in zekerder handt blijven, tot proffijte vanden voirs. mondtsoendere, ende dier recht toe hebben.

[148] Item, es oick bijden ouders onderhouden, ende voir recht | bekendt dat alle de verso gheene, die van eenen hueren maegh, soe verre hij dootgeslagen worde, de soene soude willen trecken, dat die gehouden souden zijn soe verre hij selve eenen anderen dootsloege, den selven hueren maegh te baten souden moeten comen int zoeninck dat hij dair af maken soude, nair advenant dat zij in de zoene van hem gemaect in dien gevalle trecken souden, mair die dair af renuncieerden als hijt versocht wordt, die souder ongehouden af zijn. Vanden vreden.

[149] Om de twisten van partijen inder voirs. stadt te scuwene ende doetslagen ende gevichten te behuedene, ende de ontsculdige van dien te bewarene, soe zijn tanderen tijden, over de hondert jairen geleden, zekere ordinantien, op donderhouden vanden vrede, metten gemeynen raede vander stadt geslooten ende gestatueert ende oic ter poyen dair na ver-nieuwt ende uuytgeroepen, die hier na volgen ende alsoemen die nu over veertich ende vijftich jairen eenpaerlijck onderhouden heeft, met dat dair ane cleeft.

[150] Inden yersten wair twist gevalt tzij in woirden oft in | wercken oft gevallen es inde

fol. XLII

stadt van Mechelen, oft dair buyten, daermen vrede af begeert, dair af sullen de richteren oft damman den vrede heysschen ende nemen vanden gheenen dairmen vrede af begeert te hebbene. Ende wie den rechtere oft den amman den vrede ontseeght ende niet en geeft

p 28

stappans, ende nair datmen hem dien geheyscht heeft, eenwerf, anderwerf ende derdewerf, die verbuert twee lijftocht gulden van Mechelen, heystmen hem dien vierdewerf ende hijs niet en geeft, verbuert noch twee lijftocht gulden. Heyst men hem dien vijftewerf, ende hijs voirvoets niet en geeft, verbuert dairtoe noch twee gelijcke gulden. Ende dair na sullen de richteren oft damman, dies mans zeker zijn, tot dat hij dien vrede selve metter handt gegeven heeft, ende oick vanden sess gulden lijftochtsgulden voerscreven genoech gedaen, oft zeker geset.

[151] Item, wairt soe dat dair egheen richtere noch damman te tijde gecomen en consten, noch dair bij en waren, den yersten vrede te nemene, soe sal elck poirtere den vrede moigen nemen, gelijc ende in alder manieren, dat de richteren oft damman, doen mochten, verso ende ontseyde hij den poirtere den yersten vrede, soe soude hij de selve | boeten verburen die voerscreven staen, ende dan sal die poirtere haestelijck gaen, oft seynden aenden richtere oft aenden amman, dies mans zeker te zijne, totter tijt toe, dat hij vrede gegeven heeft, ende vander boeten voerscreven al genoech gedaen oft zeker geset, ende wie dien poirtere versprake oft misdade, om dat hij desen vrede hiessche, verbuerde de selve boete, die hij aenden richter, oft amman verbueren soude.

[152] Item, als de richtere, damman oft de poirtere als voren den vrede genomen hebben, zoe zijn zij dien sculdich ter stont te stedigen, aenden gheenen, die den vrede versocht heeft genomen te wordene, oft aenden gheenen dair den twist tegen gevallen es, ende oft de gheene oic daerinne dien aen stedigen wilde, dien ontseyde, oft niet laten stedigen en wilde, aen hem dien versochte als vore eenwerf, ende soe soude insgelijcx die oyck, alsoe vele verbueren als daermen dien aan versocht hadde te nemene, ende hijt weygerde. Ende daer inne voirt doen

fol. XLIII

van dies zeker te zijne, te stedigen ende te betalen als boven. |

[153] Item, alle yerste vrede salmen nemen veerthiennacht lang duerende, seggende dien nemende metter rechter handt A. hier geeft dij vrede. B. van uwen magen ende van uwen hulperen, hem zijnen magen ende zijnen hulperen Oft van U ende den Uwen hem ende den zijnen, van desen dage over veerthien dage, ende dien dagh al alsoot heercomen es ende alsoe voirt stedigen, bij alsoe hij des saterdaeghs genomen wordt. Ende wordt hij op eenen anderen dagh genomen, soe salmen dien nemen, ende stedigen, tot opten naesten saterdaghs dair na, ende dan van dien saterdage van veerthiennachten, te veerthiennachten, gelijck boven verclaert staet, ende den yersten vrede salmen nemen, ende stedigen voir twee poirters.

[154] Item, soe wat manne die aldus in hantvrede compt, es hij poirtere oft ingesetene, die te Mechelen woondt oft oick vremde ende van buyten, sal hij schuldich zijn alle veerthiennachten tsavonts te comene, nairde werckclocke geluyt zijnde, voir der scepenen huys aenden amman tzijnen vrede ende wie dies niet en dade sonder openbare proeffelijcke noodt-verso sake, van | siecten oft anders buyten der stadt ende Vrijheyt wesende, die soude verbueren twee guldenen lijftocht gelts van Mechelen. Ende en wilde hij gheenen vrede geven als de richteren oft damman dien vrede geheyscht hadden eenwerf, anderwerf ende derdewerf, soe soude hij oick verburen twee guldenen lijftocht ghelts van Mechelen, gelijck dat boven verclaert staet. Ende dan sullen de richteren ende damman, diens mans zeker zijn, ende nyet uuyter hachten doen, hij en hebbe selve metter handt vrede gegeven, ende vanden boeten voirs. al genoech gedaen, oft zeker geset.

p 29

[155] Item, ende wairt zoe dat die man niet machtich en ware, de voirs. gulden te gevene of te verborgene, alsoe dicke als hyse verbuert hadde inder manieren voirs., oft dat hijse niet geven noch verborgen en woude, dat die man de stadt ende Vrijheyt van Mechelen sal ruymen, des anderdaeghs met sonneschijne, ende niet weder inde stadt ende Vrijheyt te comene, totter tijt toe, dat hij genoech sal hebben gedaen oft zeker geset van allen den verbuerten ende boeten voerscreven, opt tvorste let van zijnen vingere af te slane, quame hijer eer bynnen hij en hadde dair af genoech gedaen oft zeker geset.

fol. XLIV

[156] Item, ende waert zoe dat eenich man hem uuyten wegh hielde oft uuyter stadt trocke om tzijnen vrede niet te comene, noch te gevene, oft gegeven hebbende drie dagen langk vervolgende bynnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen, wesende met opsette tzijnen vrede niet en quame, ende men dat op hem wettelijck beproeven mochte sonder argenlist oft dat de gheene die eenen anderen in eenen vrede hadde doen leggen, tzijnen yersten vrede voirden boom niet en quame, die man, wie dat hij ware, sal verbueren eenen wech sint Jacops in Galissien uuyter stadt ende Vrijheyt van Mechelen te treckene. Oft moeten geven voirden wech, derttich scellingen lijftochts ghelts, van Mechelen, metten boeten van den wet twee guldenen voerscreven, alsoe dicke alst geviele, ende quame hij eer bynnen der Stadt ende Vrijheyt van Mechelen, hij en hadde de bedevaert gedaen, oft de dertich scellinge lijftochts ghelts betaelt, metten anderen boeten van den twee gulden voirgenoemd vanden vorsette, ofte seker daer af geset, dat hij verbueren soude tvorste let van zijnen duyme af te slane, ende oick noch dair toe de bedevaert doen, oft de voirs. derttich scellinge groots geven, metter boeten vanden twee gulden voirgen., oft zeker dair af setten, inden point van vore sonder argenlist. | verso

[157] Item, ende eest zoe dat die man den wech tsint Jacops in Galissien voirs. aenneempt te doene, oft andere wegen die hij om tvreets willen doen moet, soe sal hij moeten zweren ten heyligen van dair comende eer hij bynnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen sal moigen comen, in handen van een dienere dair toe gecommiteert, nair dat hem zijn bescheet gesien, geconsenteert sal zijn, bij scoutet, commoingmeesters ende scepenen inne te halene, dat hij dien wech selve gedaen heeft ende nyemandt voir hem ende oick om egheene andere zake dan voirscreven es, sonder argenlist. Ende dan moet noch de selve tvorset vanden twee guldenen voirgen. opleggen, oft seker dair af setten.

[158] Item, ende wairt zoe dat eenich man, wie dat hij ware, verouwerde tzijnen vrede te comene met voirsetten raide, ende yemandt dair op geslagen oft geevelt worde, in wat manieren datter ware, om der selver saken wille, dat men dat rechten soude, als van vredebrake sonder verlaten, ende sonder argenlist.

[159] Item, wat vremde man van buyten die te Mechelen aldus in handtvreede quame, die sal moeten setten borghtocht met een poirteren oft meer, iusticiable onder tgerichte vander voirs. stadt, weder te comene tzijnen vrede, opte boeten | boven verclaert, behoudelijck

fol. XLV

dien wairt, soo dat die vremde man die aldus onsen poirteren te borge geset hadde, tzijnen vrede te comene, ende hij tzijnen vrede nyet en quame, zoe dat de vremde man inde boete viele, ende hij egheene proeffelycke noodtzaken gethoonen en conste, dat dan onse poirteren, die boeten sullen moeten betalen, ende metter boeten eens quijt zijn ende vander borghtocht voirt ongehouden. Nair die vremde man en soude nyet quijt zijn, noch nimmermeer bynnen

p 30

der stadt ende Vrijheyt moigen comen, al wairt oick versoent, hij en hebbe den wech van Sint Jacops gedaen, ende gewarigen thoon dair af gebracht, oft selve oick vander voirs. Boeten genoech gedaen, oft zekere geset. Ende quame hij eer bynnen der stadt ende Vrijheyt, soe soudemen hem tvorste let van sijnen duyme afslaen, ende nochtans soude hij blijven gehouden inde boeten voerscreven ende oick zijnen borgen ontheffen totter tijt dat hij dair af genoech gedaen soude hebben, gelijc als vore genoech verclairt staet, sonder argenlist.

[160] Item, soe wie dus in hantvreede comen, dair af en sal den vrede niet te nieuwte moigen gaen, mair sal dien vrede aldus moeten blijven, totter tijt toe datter gesoent ende ban ende vrede dair op geboden es, ende dat soeninck sal moeten bij consente van partijen, verso ende in presentien van wettigen | getuygen, poirters van Mechelen oft met vonnisse van scepenen gewesen worden af te leggene.

[161] Item, wanneer een vrede tusschen partijen genomen ende gestedicht es geweest bij een dienere oft bij eenen poirtere, in absentien vanden heere, soe magh die dienere oft poirtere voir ende eer de selve partijen voirden boom hebben geweest, dien vrede weder afleggen ende ban ende vrede dair op ghebieden, mair nair dat zij voirden boom hebben geweest, ende den vrede aldair, bijden amman genomen, ende gestedicht es geweest, soe en mach die dienere, noch egheen andere, noch oick die poirtere dien genomen heeft, dien vrede niet afleggen in egheender manieren, mair dat moet dan geschieden, bijden amman, ende nyemande anders, sout van weerden zijn.

[162] Item, soe wat manne die den anderen dair mede dat hij in vrede staet bynnen den tijde vanden vrede qualijck toesprake ende overliepe, met horribele woirden, evenverre men dat dueghdelijck op hem beproeven conste, die soude verbueren eenen wech ten Heyligen Bloede te Wilsenaken, oft sess Rijders dair vore te bekeren half den heere ende half der stadt

fol. XLVI

ende ter moetsoenen vanden gheenen dien de woerden | gegeven sijn eenen wech ten heyligen drie Coningen te Coelene. Ende zoe wie geneertte maecte om den gheenen te slane dair hij aldus mede in hantvreede staet, sal verbueren eenen wech tot Onser Liever Vrouwen te Nijsele, oft thien Rijders dair vore te bekeren als boven, ende dair toe eenen wech tsint Joos te moetsoenen vanden gheenen dien den overloop gedaen es, oft zijn gemoedt te hebbene, ende bij sdaeghslichte de stadt ende Vrijheyt van Mechelen te ruymene, opt voirste let van zijnen duyme af te slane. Sloege hijtene oft quetste hijtene dair soudemen over rechten als over eenen vredebrekere nair inhoudt van den kuerboecke.

[163] Item, oft gebuerde dat de gheene die in eenen vrede gelegen hebben, ende die vrede afgeleeght es geweest, ende ban ende vrede dair op geboden, tegen malcanderen gevicht gecregen, alsoe dat zij deen den anderen quetsten, oft deen van hen worde gequestst, soe soude dair overe gerecht worden, als van vredebrake, ten ware datmen bethoonen conste, dat tselve gevicht toecomen ware om eene andere sake, dan dairse in vrede tegen malcanderen omme gelegen hadden, ende dat soude incomberen te thoenene den gheenen, dien den ande verso ren gequetst hadde ende die | de sake vanden gevichte waer, ende desgelijcx salmen observeren vanden gheenen die in vrede staen, ende noch niet afgeleeght en es.

[164] Item, nyemandt en sal eenen anderen in vrede moigen leggen om eeniger scult wille, hij zij van buyten oft van bynnen, ende oft eenich poirtere, ondersate oft ingesetene, van bynnen eenigen goeden man van buyten, oft van bynnen, in vrede leyde, ende men

p 31

bevonde bij commoingmeesters oft scepenen, dat dat om eenige scult toecomen ware, datmen dan dien vrede afleggen sal, ende ban ende vrede dair op gebieden. Mair eenyegelijck, hij zij van buyten oft van bynnen, sal rechts moeten plegen vander stadt, van allen sculden, diemen op hem heysschen mach sonder argenlist.

[165] Item, al wairt soe, dat eenich poirtere oft ingesetene van bynnen eenegen goeden man, in vreden leggen woude, dair af sal hij sculdich zijn te comene voir commoingmeesters ende scepenen, ende sal hem sculdich zijn ticht te gevene ende te seggene de sake, wair om dat hij hem in eenen vrede geleeght heeft, bynnen den yerste vrede sonder argenlist, dat nu geschiet voirdien boom in presentien van scepenen ten yersten vrede. |

fol. XLVII

[166] Item, soe wanneer yemandt in eenen vrede geleeght ende van hem dien versocht wordt te gevene, soe moet hem ten minste die dienere, die den vrede aen hem versuect, tot zijnen versuecke, den gheenen noemen, die hem in eenen vrede doet leggen, eer hij den vrede derf geven, sonder verbueren, mair dien wetende, soe moet hij den vrede geven opte boeten als boven.

[167] Item, de gheene die in vrede versocht wordt geleeght te zijne (geweten oick wie hem in eenen vrede doet leggen) mach noch sonder verburen, eer hij den vrede derf geven, seggen dat hij daer omme begeert bijden commoengmeesters geleydt te zijne, om met rechte hem dair te verandtwoirdene tegen zijne partije, om in egheenen vrede geleeght te zijne, dat hem alsoe geschien moet, om bijden commoingmeester partijen gehoort, verclairt te worden weder hij geven sal oft en sal.

[168] Item, de dienere, die van eenen vremden man van buyten, ten versuecke van eenen poirtere ondersate oft ingesetene vanden voirs. stadt vreede begeert, die moet ten versueke vanden vremden manne, dien leyden tot tvremdts man coste bynnen der stadt van Mechelen ter plaetse dair hyt begeerdt | om zijne borghtocht te settene die hij sculdich es voirdien verso vrede te doene, bijde gheene die hij seeght dat voir hem borgen blijven sullen, ende dan de borghtocht aenveerden.

[169] Item, insgelijcx soe es een vremdt man, die eenen vremden man van buyten, oft oick eenen poirtere, ondersate ofte ingesetene vander voirs. stadt, in eenen vrede wilt doen leggen, sculdich oick gelijcke borghtocht voirden vrede te settene, ende niet eer en behoirt de dienere van sijnent wegen den vrede te nemene noch te stedegen.

[170] Item, es voirt te wetene dat een ingesetene, alhier bynnen huys houdende, ende stedevast woonende ongehouden es van eenege borghtocht te moeten setten voir sijnen vrede, als hij dair inne geleeght wordt, oft eenen anderen dair inne doet leggen, mair een ander vremde, die hier bynnen mair als knape en dient, die wordt gehouden de voirs. borghtocht te stellene, ende soe verre de amman oft de dienere eenege vrede name oft stedighde van ende aenden gheenen, die de voirs. borghtocht te settene ende hij dair inne gebreckelijck ware, dat hijse niet en hadde doen setten | soe soude hij selve dair vore moeten innestaen, ende

fol. XLVIII

dat voldoen, quamer verbeurte inne.

[171] Item, oft soe gebuerde dat eenich goet man van buyten bynnen den tijdt vanden jairmarcten vander stadt van Mechelen, in eenen vrede geleeght worde, het ware vremdt man tegen vremdt man, oft poirtere oft ingesetene tegen den vremden man, dat die vremde man dan niet gehouden en sal zijn eeneghe borghtocht te settene, om tot sijnen vrede te

p 32

comene, mair hij sal vrede moeten geven sonder argenlist, ende magh dan dair na achter blijven, sonder ten vrede te comene, sonder verbueren.

[172] Item, es oick geordineert datmen alle saken van twisten die buyten der stadt ende Vrijheyt van Mechelen gevreedt oft gesoent sijn, altijt wederomme ter plaetsen senden sal, daer zij gevreedt oft gesoend staen. Ende al ware hier inder stadt dair na eenegen vrede dair af genomen, dien vrede salmen laten smilten, sonder afleggen ende seynden de sake ter plaetsen gelijck boven verclaert staet.

verso

[173] Item, soe wair eenich gevicht oft twist gebuert, | al ware dat oft dien geschiet buyten der stadt ende Vrijheyt van Mechelen, soe magh de gheene, die eenen van dien partijen bestaet, van bloetswegen den principale van zijns bloets partije, oft eenen anderen van diens bloede hier bynnen vindende, in eenen vrede doen leggen (buyten niet bevreedt zijnde) om beters wille, ende om sculdeghe ende ontsculdeghe dair mede te bevreedene.

[174] Item, oft yemandt als ontsculdeghe van eenigen twisten oft dootslagen, in eenen vrede geleeght worde, ende hij den principalen vanden twiste, dair hij vore gaet, oft die nairdere van bloede ware, te zijnen vreedaghe voirden boom brochte, ende begeerde van zijnen vreede ontslagen te zijne, soe sal den vrede aenden selven principalen, oft nairderen van bloede genomen worden, ende diens ontsculdigen vrede sal dair mede smilten, sonder dair omme meer te vrede te doenen comen.

[175] Item, oft de principale oft nairdere van bloede van selfs, metten ontsculdigen voirden boom, niet comen en wilde, om den vrede over te nemene, soe magh die ontsculdege

fol. XLIX

om vanden vrede ontslagen te zijne, dien hij eenen vrede | doen leggen, om ten selven dage, dat zijnen vrede dagh es voirden boom te comene, ende dan moet de principale oft nairdere van bloede, den vrede over nemen, ende dan dair mede soe smilten de voirs. vreeden vanden ontsculdegen.

[176] Item, een bastaert die in eenen vreede geleeght wordt, oft die eenen andere in eenen vreede doet leggen, en bevreedt nyemandt dan hem selven. Ende als andere van zijnder maeghscap, in eenen vreede geleeght zijn, soe en wordt hij dair inne niet begrepen noch insgelijck niet bevreedt, ten ware dat hijter oick inne geleeght worde, dwelcke van eenen bastaerde geschieden magh, al wart vander selver saken tusschen de getrouwde vreede genomen, dwelcke van anderen niet geschien en magh, want eenen vreede al vreede es, van eender saken.

[177] Item, den yersten vreede die tusschen partijen genomen wordt, die es dien tijt duerende al vreede, alsoe wel voir sculdege als voir ontsculdege. Mair nairden yersten vreede, wanneer dien hernomen, ende hersteedicht wordt, soe worden dan alleene dair inne begrepen, verso in saken van dootslagen de ontsculdege | ende niet de sculdege, want die voirtane niet bevreedt en worden.

[178] Item, ofter meer dan een om eender saken wille in eenen vreede geleeght waren, soe en sonder mair een van hen dair vore (comende voirden boom, ende dat versuekende) blijven gaende, ende de andere, souden smilten sonder afleggen (uuytgenomen vanden bastaerden als vore), midts dat eenen vreede van eender saken, al vreede es.

[179] Item, alle vreeden salmen nemen ende stedegen voir der Scepenen huys des saterdaeghs, tsavonts als de wercklocke geluyt es stappans, bijden amman, voir twee scepenen, ende huerlieder greffier. Ende sal de amman dair soe lange blijven, alsmen mocht gegaen sijn vander Scepenen huys, totter Overster poorten, ende vander Overster poorten totter Nek-kerspoelpoorte ende weder opter Scepenen huys sonder argenlist.

[180] Item, oft yemandt zijnen vrede verlette, tsavonts tzijnen vreede voirden boom niet comende, ende damman, scepenen ende de greffier, nairden voirs. tijt, ewech waren, | ende fol. L gescheyden tot over de grippen, soe dat hij de boete dair af als boven verbuert hadde, soe moet hij nochtans terstont gaen bijden amman, om zijnen vreede te stedigen, dien hij hem oick stedigen moet, behoudelijck dat hij den amman de voirs. boete oplegge, oft goeden seker daer af sette. Ende oft hij dat niet en dede, ende hij bleve gaende ongestedicht, wetende dat hijt verlet hadde, die soude insgelijcx dair mede, (oick voirde drie dagen, alsboven) sijnen vreede versmaden, ende inde boeten dair toe staende, vanden versmaedden vreede, vallen.

[181] Item, oftet gebuerde dat yemandt te vreeden gaende zieck ware oft gequest, bynnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen wesende, zoe dat hij ten boome, tot zijnen vreede, niet gecomen es conste, soe soude die moeten seynden aende scepenen, amman ende greffier te vreede sittende om die tot zijnen huys oft dair hij ware te comen stedegen, dwelck zij dan doen moeten, op hueren wijn, daer toe staende van ouder costuymen, ende en dede hijs niet hij soude verbueren, de voirs. boeten boven verclaert. Ende oftet verre buyten der stadt ware, bynnen der Vrijheyt, soe souden scepenen | dair toe moigen ordineren ende commiteren verso den amman, oft eenen dienere die dat alleene op zijnen wijn dan doen soude ende nemenen ende stedeghene, tot dat hij genesen zijn soude.

[182] Item, oft nyemandt bynnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen ware te vreeden gaende, heuren noot hebbende ende begeerde zijnen vreede opt kerchof gestedight te hebbene, soe moet die yemande seynden, aende scepenen, amman ende greffier te vreeden sittende ende doent aldair begheren ende versueken, zijnen heuren noot, henlieden verclarende ende te kennen gevende (dat van sculden niet en magh wesen) noch oick als hij vreede gebroken heeft, ende als hen blijkt dat hij heuren noot heeft, die hij te kennen doet geven, dair hem de heere om soude moigen doen vangen, ende hem de heere dair of egheene geleyde en wilt geven, soe moeten de selve scepenen, amman ende greffier den vreede gaen stedegen opt kerchof daer hij es diet heeft doen versueken, op hueren wijn, diemen van ouder costuymen dair af gegeven heeft, als zijs niet en willen quijt scilden. |

fol. LI

[183] Item, soe wanneer deene partije die te vreede gaet afluuch wordt, soe moet de wederpartije ten yersten sijnen vreededaghe dair na dan comen noch voirden boom, ende gevent scepenen te kennene, dat zijn wederman gestorven es; ende dair mede es hijs quijte, ende sijne vreede smilt. Ende oft hijs niet alsoe en dede, soe soude hij nochtans inde boete vanden verletten vreede, dair mede vallen.

[184] Item, de voirs. boeten van wederseeghden vreede, verletten ende versmaadden vreeden, alsoe menichwerf als die verbuert worden, oft de compositien die dair af gemaect sullen worden, die sullen hebben de heren een derdendeel dair af, de scepenen die te vreede sitten dander derdendeel, ende de greffier ende de amman tderde derden deel.

Vanden Jairvreeden.

[185] Item, men heeft noch eenpaerlijck onderhouden tot gerieve ende verlichtingen

Cah. 5 Mech.

verso vanden gheenen die aldus tegen malcanderen van veertiennachten te veertiennachten | te hantvreede gaen, dat die partyen oft deen van henlieden, dien vreede in eenen jairvreede mogen doen leggen, ten dagen alsmen dair toe sit, bij scoutet, commoingmeester ende scepenen (dat hier voirmaels ter vierscharen plach te zijne ende nu geschiet inder scepenen camere) te wetene tweewerven tsjairs, de yerste reyse bynnen den yersten drie dagen nair sintjansmisse midts zomere, ende de ander reyse bynnen den yersten drie dagen nair derthienmisse, ende alsoe voert van halven jaire te halven jaire.

[186] Item, de jairvreeden die genomen worden bynnen den yersten drie dagen nair sint-jansmisse, die worden genomen, tot des anderdaeghs nair derthienmisse dair naestvolgende, ende dien dagh al, ende dier gestedicht worden, die worden alsoe gestedicht. Ende die bynnen den drie dagen naer derthienmisse genomen worden, die worden genomen tot des anderdaeghs nair sintjansmisse dair naestcomende ende dien dagh al, ende worden zoe oick gestedicht, alsoe dat de gheene die des anderdaeghs nair sintjansmisse oft derthienmisse

fol. LII

sijnen jairvreede dan niet en quame doen nemen, oft stedegen, dat hij dan | sijnen vrede verlet, ende valt inde boete van twee lijftocht gulden gelijck vanden hantvreede. Ende oft yemandt bynnen den voirs. drie dagen tot zijnen jairvreede niet en quame, soe dat tvonnisse ter manissen vanden scoutet dat dair toe dient gewesen ware, eer hij quame dat die dair mede sijnen jairvreeden versmaden soude ende vallen dair mede, inde boeten vanden versmaedden vreden, boven gescreven vanden handtvreden ende geschieden tselver manieren ende wijsen, ten voirs. derden dage tsavonts nairde sonne, alsmen ter puyen uuytghelesen heeft de jairvreeden, die gestedicht ende niet gestedicht en zijn.

[187] Item, van dootslage oft dair den vreede genomen es van quetsuren wegen, dair bloet gestort es, en magh deen partye sonder consent van zijnder wederpartijen zijnen hantvreede niet doen leggen in eenen jairvreede. Ende oft dat yemandt dade, soe soude die ten versueke van zijnder wederpartijen, dien zijnen jairvreede moeten laten smilten, ende comen wederomme ende continueren zijnen hantvreede van veertiennachten te veertiennachten, verso mair bij consente van zijnder wederpartijen, magh hijt wel doen, ende sal stadt grijpen.

[188] Item, nyemandt en magh zijne wederpartije in eenen jairvreede leggen dan bynnen den voirs. drie dagen. Ende ten zij oick dat dien vrede te voren voirden boom geweest hebbe ende aldair genomen ende gestedicht zij geweest, ende dan magh deen partije, sonder consent van zijnder wederpartijen dair egheen bloet geweest en es dien vrede bynnen den voirs. drie dagen in eenen jairvrede doen nemen, gevende dair vore acht grooten Brabants, tot behoef vanden greffier die dboeck dair af houdt ende dien dair inne teekent, ende vanden amman die den vrede neempt ende stedicht, ende om dat de greffier, ten bijzijne vanden amman dair vore de gheene die ten jairvrede gaen ter poyen voirt moet roepen om thueren jairvrede te comene, ten yersten dage eenwerf, ten tweesten dage tweewerven, ende ten derden dage driewerven.

[189] Item, wanneer yemandt sijnen hantvrede in eenen jairvrede geleeght heeft, soe sijn de greffier ende de amman sculdich der wederpartijen, dat te condigen ende te seggene ten naesten dage van zijnen hantvrede, die gehouden wordt nair eenigen vanden voirgen. drije dagen, vanden voirs. jairvreden ende alsdan magh die oick zijnen handtvrede doen

fol. LIII

stedegen in eenen jairvreede | ende continueren dan dien van halven jaire ten halven jaire,

p 35

ende soe verre hij oick wilt, soe magh hij blijven gaende te hantvreden van veerthiennachten te veerthiennachten, alleene tegen den boom. Ende en doet hijt dien avont in eenen jairvrede niet leggen, soe moet hij dat half jair blijvende gaende alleene te hantvrede, van veerthiennachten te veerthiennachten.

[190] Item, oft deen partije van die te jairvrede gaen bynnen den halven jaire dat hij gestedicht es, afluuch worde, soe moet de wederpartije ten naesten zijnen jairvrede (gaet hij-ter oick) comen voir scoutet, commoingemeesters ende scepenen, ende ghevent aldair te kennen, dat zijne wederpartije afluuch geworden es, ende doen hem uuyten boecke doen. Oft ghingh hij te hantvreden voirden boom als boven, ende dan voirtane soe es ende blijft zijnen vrede gesmolten ende oft hijs niet en dade, soe soude hij de voirs. boete vanden verletten vrede verburen, ende soude nochtans hem moeten comen doen uuyter boecken.

[191] Item, de amman, en magh egheenen handtvrede nemen noch stedeghen, dan voirden boom ten dage als boven, dair toe dienende, ten ware dat yemandt buyten | reysen verso moeste, oft dat hij van buyten ware, die te vrede gingh om thuys te zijne, soe soude damman dien vrede moigen nemen oft te vroeger nemen, oft stedegen in presentien van twee scepenen ende anders niet ende oft yemandt zijnen vrede alsoe dede nemen, ende nochtans hier bynnen bleve, sonder ten boome tzijnen vrede te comene, die soude dair mede vallen inde boete vanden verletten vrede.

[192] Item, oft de amman magh oick ten bijzijne van twee scepenen, ende bij huerlieder consente, ende anders niet den vrede van yemande, die buyten te doene heeft ende gevueghelijcke, tot zijnen naesten vrede, niet gecomen en soude connen, te nemene of te stedegen, viere, sesse oft acht weeken, ende niet langer hem int nemen oft stedegen, seggende ende dair toe vuegende : « Comdy eer hier bynnen, dat ghij tuwen vrede comen sult, dat es ten naesten vrededage nair zijne compst ".

[193] Item, ende oft yemandt die in eenen vrede leeght noodtzaken hadde om buyten te reysene, over zee ende zandt, om zijne coopmanscapen oft anderen zijnen hanteringhen oft in verren pelgrimagien, oft anderen | diergelijcke, ende hij niet zekerlijck en wiste den

fol. LIV

tijt van zijnder wedercompst, ende begeerde dair omme zijnen vrede gestedicht te hebbene, tot zijnder wedercompst, soe en magh dat de amman niet doen bij twee scepenen, noch zij en behoiren dair inne niet te consenteren. Maer moet degheene die dat begeert dat versueken bijden meesten deel van scepenen hen verthoonende de zake van zijnder reysen. Ende wanneer dan zeven scepenen ten minsten die sake goetgenouch duurt, soe admitteren zij dien alsoe gestedicht te wordene, ende dan soe neempt oft stedicht de voirs. amman, dien vrede in huerer alder presentien, tot zijnder wedercompst dair toe vuegende, soe wanneer ghij bynnen landts compt, dat ghij tuwen vrede comen sult. Ende bynnen landts es verclaert, ende alsoe onderhouden geweest bynnen Brabant te comene, den vrede aengaende.

[194] Item, oft yemandt die zijnen vrede aldus gestedicht ware, met opsette ende in bedrooge vanden vrede ghinck woonen buyten Brabant, in eenich van onsen genaden heren landen van herweerts overe oft in anderen lande | daer omtrent gelegen, ende dat dat met verso goeden bescheede bleeke, soe soude die daer mede niettegenstaende de voirs. sijnder stedingen sijnen vrede versmaden ende men soude dair tegen procederen, gelijck tegen andere die hueren vrede versmaden alsoe vore verhaelt staet.

p 36

[195] Item, hoewel de voirs. ordinnantien vanden vreede hier vore houden, soe wanneer eenige inde boeten vallen die dair toe als vore gescreven staen, dat zij met sdaeghslichte oft des anderdaeghs, de stadt ende Vrijheyt van Mechelen ruymen souden, opte peyne dair toe staende, soe en heeft men als dat gebuert dat alsoe niet (dien achtervolgende) ter executien geleeght, mair eermen dat alsoe ter executien leggen magh, soe moet de gheene die vrede wederseeght, oft verlet heeft, can hijs niet betalen, oft die zijnen vrede versmaet heeft, oft anders boeten verbuert den vrede als boven aengaende, dair omme metten gemeynen raide vander stadt gecorrigeert worden openbairlijck ter puyen, voir tgeene dat hij dair ane misbuert heeft, oft bij vonnisse van scepenen ten betichtene vanden scoutet oft vanden amman,

fol. LV

ende nair zijne antwoirde geduempt worden. |

[196] Item, wanneer yemandt alsoe gecorrigeert zijnde, hetzij ter puyen oft bij vonnisse van scepenen hier bynnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen compt ende gevangen wordt eer hij den wegh oft weege dair op dat hij gecorrigeert oft geduempt es geweest, gedaen heeft oft zijne compositie dairaf gemaect metten gheenen dient aengaet (die dat gesamender handt ende elc niet alleene) plegen ende behoiren te doene, soe wordt die sonder ander vonnisse dair op te gevene van sijnen lede oft leden geexecuteert, achtervolgende zijnder correctien oft vonnisse, ende en magh alsdan met egheenen ghelde gestaen dat dair toe staet.

Ende die executie geschiet bijden scherprichtere in presentien vanden scoutet, commoingemeesters ende scepenen opte Groote Merct, omtrent den blauwen steen, die daer leeght bijde Halle tegen den Bruel overe. Ende dexecutie gedaen zijnde, soe wordt terstont aldeur wederomme in huerer alder presentien, bijden amman vanden heere ende vander stadt de selve sijne correctie vernieuwt op gelijcke boete ende peyne als die eens geschiedt es geweest.

verso

[197] Item, es oick alhier te wetene, ende voir recht bekendt, | soe wanneer oic yemandt, om eenige andere saken wille, bijden gemeynen raide vander stadt, ter puyen gecorrigeert oft gebannen wordt, oft met vonnisse van scepenen geduempt op eenige boeten, wegen oft pelgrimagien te doene, oft op zijn lijf oft let, oft leden te verbuerene, soe wordt dit soe verre hij bynnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen compt ende gevangen wordt, eer hij dair af genouch gedaen heeft, nairvolgende zijnder correctien banne oft vonnisse sonder ander vonnisse daer af te gevene, van sijnen lede, oft leden, oft oic van sijnen lijve geexcuteert, naer inhoudt van zijnder correctien, banne oft vonnisse alsoe dat behoirt, nair gelegentheyt vander saken. Te wetene vanden lede oft leden, gelijc dat dat hier vore verclaert staet, ende vanden lijve alsoe tfeyt heyscht, dair vore hij gebannen oft met vonnisse geduempt es geweest.

[198] Item, es voirt recht bekendt ende alsoe eenpaerlijc onderhouden, in versekertheyt van partijen, ende om alle twisten, discorden, ende ongenuechten te verhuedene, ende te

fol. LVI

scuwene, dat de eene partije die in vrede | met eenen anderen leeght oft doet leggen, naer gelegendheyt vander saken, ende vanden persoonen, voir wet versueken magh, den selven zijnen vrede afgeleeght te wordene ende hem bij zijnder wederpartijen eenen hoirvrede nair trecht vander stadt gedaen te zijne. Ende nair dat de wederpartije, dair tegen gehoirt es geweest, soe plegen dat de scepenen nair gelegentheyt vander zaken ende nairde kennisse vanden persoonen, dairmen dien af begeert, die zij dair af hebben, wel te wijsene dat hij den hoirvrede dien versuect te hebbene, sculdich es te doene. Alsoe dat nair trecht vander stadt behoirt.

[199] Item, nair trecht vander stadt, soe moet de gheene die den hoirvrede doet (nair dat den vrede tusschen henlieden genomen afgeleeght es) yerst sekeren ende geloven in handen van een vanden commoingmeesters vander voirs. stadt bij sijnder trouwen eeren, ende zekerheden ende bijden cristdomme, dat hij over de vonte ontfangen heeft, als man van vrouwen ende van coren, dat hij zijnder wederpartijen die den hoirvrede versuect, niet en sal misdoen noch doen noch laten misdoen | in woirden noch in wercken, aen sijn lijf noch aen verso zijn goedt, bij hem selven, noch bij yemandt anders, heymelijck noch openbair, in egheender manieren, sonder argenlist, opte verbintenissen van allen zijnen goeden bermerlijckx ende ombermerlijckx tegenwoirdige ende toecomende ende die hij dan heeft, oft namaels noch hebben ende vercrijgen magh, ende dair na dat met opgerechtigen vingeren ten heyligen zweeren. Ende moet noch dair na den selven zijnen hoirvrede verborgen met twee borgen, ten minsten dairvore goetgenoech zijnde, oft soe lange gevangen gaen, tot dat hijt gedaen heeft.

[200] Item, om dat de gheene die eenen anderen hoirvrede doen moet, nair trecht vander stadt niet wel borgen en can gecrijgen om zijnen hoirvrede te verborgene midts dat zij niet en weten, wair mede zij gestaen souden, in gevalle de gheen dair zij borge vore blijven, zijnen hoirvrede niet en hielde, mair die brake, soe hebben dair omme scepenen somtijts geordineert dat eene zekere somme van penningen genoempt ende verclaert werdt, nair gelegentheyt vander saken ende vanden persoonen, dan mede de selve borgen, in dien gevalle gestaen souden moigen, soe verre zij oick selve dair toe niet | hantdadich en waren, noch

fol. LVII

gedaen en hadden wair mede zij alsdan wel borgen gecrijgen.

[201] Item, somtijts soe laten de scepenen dien hoirvrede passeren nair gelegentheyt vander saken, ende vanden persoonen, metter voors. zekeringen, eede ende verbindenissen van zijnen goeden, als vore sonder borgen te settene.

[202] Item, soe wanneer men eenen vrede afleeght, soe wordt dat gedaen in der nairvolgender manieren, tzij bijden amman oft eenen diener, alst bij huerer beyder consent es, ende anders niet, tenzij bij scepenen gewesen, seggende : " Op dit soenninck datter gemaect es, gebiedt ic ban ende vrede te houdene, van ons genaden heren wegen, ende vander stadt wegen. Ende segge dat een goedt gans soeninck sijn sal van allen den gheenen die mens wangost weten mochte, weder zij hier zijn oft niet en sijn, weder zij bestaen oft niet en bestaen, wetende soe wie dair tegen dade, dat hij sal zoenbrekich zijn, ende vredebrekich ende gedraeght mij aenden heere ende scepenen, zijn zij dair bij oft aen poirters, ende zijt voirt goede rinde, up alle voirsproken vorweerde . | verso Hierna volgen de rechten, costuymen ende oude heerbringen, diemen onderhouden ende gehanteert heeft int calengieren van den vercochten onberuerlijcken goeden bynnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen gelegen, tzij van maeghscapen oft van naderscapen.

[203] Item, yersten es te wetene ende voir recht bekendt dat int vercopen van haeffe-

p 38

lijcken goeden op hen selven vercocht tochten oft lijftochten egheene calengieringe en compt, noch en valt noch gheadmitteert en wordt, mair blijft den gheenen die alsulcken goeden gecocht heeft, uuytgenomen van erfrenten, ende van lijftochten die opte stadt alhier bebrieft staen, ende vercocht worden, dat dair af de stadt int vercoopen van dien de naeste sijn magh, uuyt crachten vander clausulen, die inde brieven van alsulcken renten gescreven staet.

[204] Item, soe en compt noch en valt oic egheene calengieringe, oft naderscap, in erfflijcken ende onberuerlijcken goeden, die ter vierscharen comen moeten, als die vercocht wor-

fol. LVIII

den, om te blijvene den gheenen dier meest om bieden, ende int | verdieren verhoogen willen sonder anderssins die te moigen vercoopen, dat stadt grijpen soude. Welcke goeden zijn yerst van onbejaerden kinderen oft van wesen, kercken, goidshuysen, heylegengeesten der stadt, gemeynten oft ambachten tot Goids dienste geordineert, den armen oft geestelijcken plaetsen toebehoirende, oft erfflijcke goeden die vercocht worden om den uuytersten wille van den dooden te voldoene. Ende die voir scult uuytgewonnen worden, alsoe dat nair recht vander stadt behoirt, oft dair den principalen pandt die voir rente oft chijs uuytgewonnen wordt, ten hooghsten gebracht ende geproeft moet worden, oft hij goetgenoech es voirde rente oft chijs, dair hij vore uuytgewonnen es, eermen recht vervolgen magh opte toepanden oft toepandt vander selver renten oft chijsen.

[205] Item, soe wanneer eenige vanden erfflijcken goeden dair calengieringe inne valt ende compt vercocht worden, soe behoirt men dair af voir de guedinge van dien vercochten erfflijcken goeden, de kerckgeboden te doene soude de coope dair inne besorght sijn. Want soe verre de guedinge dair aff, voir ende eer alle der kercgeboden gedaen sijn geschiedt, soe verso soude nochtans dat selve vercochte erfflijck goedt | nair: sulcke guedinge calengierbaer zijn, niettegenstaende alsulcker guedingen.

[206] Item, soe verre oick yemandt zijn erfflijck goedt bijden amman gebiedt te vercoopene om eenen coopman te hebbene, ende dair na dat vercoopt, ende de guedinge dair aff doet, sonder nairt vercopen, dair aff de geboden te gevene, soe blijft dat selve goedt noch calengierbaer, want tgoedt vercocht moet sijn als boven, eermen de geboden ter kercken behoirt te doene, ende dan dair na de guedinge soude de coopere besorght zijn, ende de calengieringe egheene stadt grijpen.

[207] Item oft gebuerde dat eenige erfflijcke oft onberuerlijcke goeden bij consente vander wet die boven niet gespecifieert en staen, ende van hen selven ter vierscharen niet comen en moigen om verdiert te wordene, geconsenteert worden ter vierscharen gebracht te wordene, oft dat de gheene diens goeden ter vierscharen, als boven niet comen en moigen, huere deelen die zij moegen hebben aende erfflijcke goeden, die ter vierscharen als boven

fol. LIX

comen moeten int vercoopen vanden selven goeden voir gelijcken prijs, dat die | vercocht worden nair advenant van dien deelen lieten medegaen, soe moigen die voirden selven prijs, datse ter vierscharen comen, gecalengiert ende vernaerdert worden, soe verre zij voirde guedinge ende kercgeboden comen, niettegenstaende den selven consente. Ende op die deelen en compt egheen verdieren, maer alleenlijck opte goeden die ter vierscaren comen moeten.

[208] Waer uuyt volght dat nade oude costuymen egheene verdierene nairden palmslach gegeven vanden vercochten onberuerlijcken goeden, dair calengieringe inne valt gedaen, noch geset en moigen worden. Overmidts dat dat ter belastingen ende achterdeels comen soude

p 39

vander naderscap ende soude midts dien ende diergelijcke condicien ende vorweerden die tegen trecht vander calengieringen zijn dbloet, oft die trecht van calengieringen dair toe hadde, ende die dair niet present ende noch dair inne niet geconsenteert en hadde, uuytgesloten moigen worden, dat tselve goedt niet gecalengiert en soude worden, dwelcke dierectelijck es ende zijn soude, tegen trecht vander calengieringen. Mair moet dat den calengierdere volgen, alsoot metter palmslage doen hem dair mede sijn naderscap geboren, ende verscheenen es geweest, vercocht es sonder fraude ende argenlist, oft | eenich toeseggen, comende verso ten laste vanden gheenen diet calengierde.

[209] Item, es oick claer ende openbair, nair trecht ende de oude onderhouden costuymen vander stadt van Mechelen, dat egheene onberuerlijcke goeden opgeroepen en moigen worden om verdient te zijne dan de goeden die als boven gespecificeert ter vierscharen moeten comen, ende dair egheene calengieringe inne en valt, noch insgelijcx oic egheene beruerlijcke goeden en moigen op verdieren niet opgeroepen worden, dan sterfhuysen goeden ende die voir scult vercocht worden bij vonnisse nochtans van scepenen, ter manissen vanden scoutet, ten ware dat anderssins, dat bijder wet geconsenteert worde. Ende int verdieren vanden selven goeden, soe wel beruerlijcke als onberuerlijcke, en magh nyemandt proffyt trecken, dan die wiens goeden als boven vercocht worden, ende egheenssins de verdierere oft coopere.

[210] Item, het es oick voir recht bekendt dat coopere ende vercoopere deen den anderen huere coopmanscape, die tusschen | hen geschiet ware, wel moigen quijtschilden, soe verre

fol. LX

dat dat niet en geschiedt, in bedrooge vanden rechte van calengieringen, sonder argenlist, ende voir ende eer dair aff eenige calengierdinge, alsoe dat behoort, gebuert ware, hoewel nochtans trecht van calengieringen verschenen es, soe saen als de coopmanscap metten palmslage gevesticht es, mair nair der calengierdgen, soe en hebben zij egheen maght malcanderen quijtte schildene, in egheender manieren.

[211] Item, die eenige vercochte onberuerlijcke goeden calengieren wilt, die moet den amman eest erfflijc goet, oft den stadthoudere ende mannen van leene eest leengoedt seggen ende condigen, dat hij dat goedt calengiert, oft van bloets, oft deels wegen, dat hij int selve vercochte goet onverdeylt heeft, oft van sgronds wegen, dat hij den pandt besit, dair den pacht, chijs oft rente uuytgaet, die vercocht es, oft den toepandt dier oick mede verbonden staet. Ende setten onder den amman, oft stadthoudere ende mannen van leene, alsdan gout ende silvere te wetene voir tsilvere aenden amman acht groote Brabants voir sijn recht van tekenen ende anderssins, oft aenden stadthoudere mannen ende clerck vanden hove trecht, | dat dair toe staet. Ende tgout dair toe staende inde plaetse van ende vore geheele voldaen, verso vanden coopmanscap vanden selven goede, nair uuytwijsen vander geoirloefder vorweerden, behoirt ende es sculdich damman, oft de stadthoudere den partijen diet geset hebben, weder te gevene ende te restitueren als de sake geeyndt es, de amman, oft de stadthoudere magh nochtans sonder goudt oft silvere tontfangen, metten gheenen diet setten soude tevreden sijn, dat houdende als ontfangen te hebbene, ende datter toebehoirt.

[212] Item, de amman es sculdich alsdan, oft oick de clerck vande leenhove, op sijnen salarys de selve calengieringe in sijn registre, dat hij dair af behoort ende sculdich es te houdene, te teekenen den ghenen diese gedaen heeft, den dagh ende djair ende de huere oick

p 40

behoefdet, tzij van bloedts oft van deels oft van gronds wegen. Ende es voirt sculdich van dier calengieringen de wete te doene, den coopere ende den vercoopere dattet tselve vercochte goedt, bij dien gecalengiert es geweest, om voirt dair inne geprocedeert te worden bij hen-

fol. LXI

lieden alsoot behooren sal, ende hier na verclaert wordt. Ende damman es | sculdich dair af noch een briefken te gevene den secretarisen vander stadt, omdat zij dat wetende dair af egheene guedinge en souden laten geschien noch passeren voir dats partijen eens waren, tware metter mynnen, oft metter rechte.

[213] Ende es te wetene, ende oick voir recht bekendt dat men alle vercocht onberuerlijck goedt calengieren magh in drie manieren, te wetene oft van bloedts wegen oft van deels weegen, datmen in oft aen tselve vercochte goedt onverdeylt heeft, oft van sgronds weegen datmen eenige panden oft toepanden besit, dair chijsen, pachten oft renten uuytgaen, oft verbonden staen, die vercocht worden.

[214] Wordet van bloets wegen gecalengiert, soe volget den gheenen, die van bloets wegen van getrouwdden bedde de naeste es, vanden gheenen diet vercocht heeft van dier zijden, daer tselve goedt afcomen es. Al wairt oick soe dat anders voir hem vander selver zijden bestaende ende niet soe na zijnde dair af de calengieringe gedaen hadde, ende hij de verso leste calengierder ware. |

[215] Ende oft oick de calengierders vander selver zijden dair tselve goedt afcomen want enen na van bloetswegen van getrouden bedde bestonden, den gheenen diet vercocht hadde, soe behoort nochtans den yersten calengierdere van dien, dan te volgene ende te blijvene.

[216] Item, oft yemandt een vercocht goet calengierde den vercooper niet bestaende vander zijden dairt tgoedt of comen ware, soe en soude zijn calengieringe hoe na hij hem anderssins bestaen mochte, van egheender weerden sijn, soe verre hem de coopere, oft yemandt anders dair tegen weerde, oft soe verre dat een ander calengierde, die den coopere bestonde van dier zij dan dairt af comen ware, al en ware hij niet soe na van bloede, als de voirs. andere, soe soude deselve leste calengieringe stadt grijpen van weerden sijn ende blijven.

[217] Es voirt oick voir recht bekendt dat een bastaert magh naderscap hebben, in vercochten onberuerlijcken goeden van bloets wegen, soe verre dair nyemandt en compt, van getrouden bedde, vander selver sijden diese oick calengierde, ende die totten vierden grade

fol. LXII

bestonde | den gheenen diese vercocht hadde, in welcken gevalle die getroudde behoort, ende es sculdich geprefereert te zijne, al wairt oick soe, dat hij de calengieringe na gedaen hadde, ende de leste ware.

[218] Item, een bastaert mach insgelijcx van deels, ende oick van grondts wegen, oick naderscap hebben ende calengieringen doen, die stadt grijpen, gelijc getroude, in ende van onberuerlijcken goeden, gelijck als dair af hier na verclaert wordt.

[219] Item, soe wanneer eenige vercoopinge gecalengiert wordt, bijden gheenen die een deel onverscheyden in oft aen tselve vercochte goedt heeft, al en bestandt hij den vercoopere niet, soe goedt die voor alle bloedt, hoe na datter mochte bestaen, den vercoopere, al ware die oick de leste calengierder geweest, soe verre hij voirde guedinge quame ende zijne calengieringe gedaen hadde.

[220] Wel verstaende dat een calengierder tijts genouch compt om met zijnder calen-

p 41

gieringen ontfancbair tzijne van erfflijcken goeden, soe wanneer hij compt eer de[3] | vol- verso schiet es. Te wetene al waert oick zoe dat de vercooper tvercochte goedt metten halme den heere inde handt opgedragen hadde, ende hij quame eer de coope metten halme dair inne gevesticht ende gegoedt ware. Mair van leengoeden compt de calengierdere genoegh bynnen jairs nade guedinge.

[221] Wordt de calengieringe oick gedaen bijde gheene die gelijcke ende enen groote deelen int selve vercochte goedt hebben, soe volget den gheenen die yerst de calengieringe gedaen heeft, al ware die oick vremdt ende den coope van bloets wegen niet en bestonde, ende de leste calengierder oick dnaeste bloet ware, ende gelijck deel oick dair ane hadde. Want dbloet en wordt niet gerekent, dair van deels wegen de calengieringe geschiet.

[222] Ende die dmeeste deel heeft, in ende ane tselve vercochte goedt vanden calengierders, al ware hij oick de leste ende vremde, int calengieren geweest, die es in dien gevalle sculdich tselve vercocht goedt te volgene ende te blijvene.

[223] Item, oft yemandt vander maeghscap oft bloede eenich goedt cochte, oft die deel

fol. LXIII

dair in oft aen hadde, soe soude nochtans dat volgen den calengierdere, die nair dat van bloede ware, oft dien die deel dair inne oft aen hadde, van dbloet als boven. Oft die meerder deel, dair inne oft aen hadde, mair en bestonde hij niet nairdair, diet calengierde, dan diet gecocht hadde, oft en hadde hij egheen meerder deel dair inne oft ane dan diet gecocht hadde, soe soudt den coopere blijven.

[224] Item, ofter meer dan twee oft drie oft viere etc., deelen hadden, in oft aen eenich onberuerlijck goedt, ende deen van henlieden, alle den andere deelen gecrege, soe dat hij tgeheele goedt al hadde, ende soe vereenicht ware, tot op een deel na, dat een van henlieden dair ane ende inne behielde, sonder dat te willen vercoopen oft quijt sijn, blijvende alsoe onverdeylt ende het na gebuerde, dat de gheene die alle de andere deelen gecregen hadde, oft zijn hoir oft nacomere, die metten zijnen vercochte, soe souden den gheenen, die dair inne deel, oft aen | behouden hadde, oft zijn nacomelijck, dat vercooper calengierde tselve ver- verso cochte goedt sculdich zijn te volgene ende te blijvene.

[225] Item, oft zij twee een goedt onverdeylt, als proprietarise besaten ende gebruycten, ende deen van hen noch andere partijen van onberuelijcken goeden, noch dair toe cochte ende vercrege, ende dair na tselve zijn deel dat hij oft zijn nacomelinck metten anderen onverdeylt besate, metten anderen zijne toegecregenen deelen tot eenen male, ende met een goed specien oft eender coopmanscap vercochte, dat insgelijcx in dien gevalle de selve coopmanscap ongespleten sculdich es den voirs. anderen die deel metten voirs. vercoopere heeft, sonder dat te sceydene, deen metten anderen te volgene, soe wanneer hij dien coop calengiert.

[226] Item, oft een andere inde voirs. toegecregene deelen oick paert ende deel onverscheyden hadde, ende den selven coop oick calengierde, soe soude dien coop den calengierdere oft gecocht hebbende volgen, die deel hadde int meeste deel, het ware int vercregen goedt, oft int andere dat hij te voren hadde, midts dien dat dmindste deel, den meesten deele sculdich es te volgene, als zij te samen vercocht worden. |

fol. LXIV

Cah. 6 Mech.

p 42

[227] Item, waren de deelen beyde evengroot, die alsboven tsamen vercocht waren, soe soude de coopmanscap volgen, die dmeeste deel, in een vanden vercochten deelen hadde. Ende hadden zij gelijcke deelen dair inne oft ane, den yersten van hen den coop gedaen, oft gecalengiert hebbende.

[228] Wel verstaende dat een calengierder sculdich es de geheele coopmanscap van allen den onberuerlijcken goeden hoedanich die zijn moigen tot diverschen plaetse liggende, met oick den haeffelijcken goeden, dier mede vercocht mogen worden, teenemale te aenveerdene, sonder de selve coopmanscap te splijtene, ende eenige goeden van dien te calengierene.

[229] Hier inne worden uuytgenomen oft gebuerde dat in een coopmanscap eenige chijs, pachten oft erffrenten, op andere lieden goeden staende, tot eenen male dair mede vercocht worden die egheene grondt oft heeren chijs en waren, dat in dien gevalle degheene die den grondt besate, dair de selve chijs, pachten oft renten uuytgingen, de naeste soude moigen zijn, om die te calengierene, dat uuyt zijnen grondt ginge, sonder de geheele coopverso manscap te doenen aenveerden in eeniger manieren.

[230] Insgelijcx oft eenige diversschen chijsen, pachten oft renten, die egheene grondtchijsen, oft heeren chijs en waren, op hen selven met eender coopmanscap vercocht worden, soe eest nair trecht vander calengieringen geoirlooft, elcken vanden gheenen uuyt wiens erven die gaen moigen, dair af elck int zijne, de naeste te moigen zijn, van tgeene dat uuyt zijne goede gaet, om die te calengieren, ende die te betalen na advenant vander coopmanscap, ende om alsoe zijnder grondt te lossene, ende te clarene, sonder de geheele coopmanscap te moeten aenveerden.

[231] Item, insgelijcx eest voir recht bekendt, dat dese calengieringe oick moigen geschien van vercochten erffelijcken renten, chijsen ende pachten, inder voirs. manieren, dat dat hier vore vanden voirs. vercochten onberuerlijcken goeden verclairt staet. Want zij onder de onberuerlijcke goeden gehouden, geacht, gepaert ende gedeylt ende gecomprehendeert worden.

[232] Soe es in desen soe vele meer voir recht bekendt dat de gheene dien den grondt toebehoirt, oft oick de gheene die dair af eenige toepanden besit inde calengieringen, wan-

fol. LXV

neer de renten, chijsen oft pachten die uuyt zijnen | gronde gaen, oft dier vore verbonden staen, als toepande, vercocht worden, voir alle bloet oft die oick deel dair aen oft inne soude moigen heben sculdich es geprefereerdt te wordene, ende de naeste te blijvene voir alsulcken prijs ende weerde, als die vercocht moigen worden, om alsoe zijnen grondt oft toepandt te cla-rene, al wairt oick zoe dat andere die yerst gecalengiert hadden, ende de besittere vanden gronde, oft vanden toepande de leste ware, voirde guedinge comende. Mair die den grondt besit, wordt inder calengieringen geprefereert den gheenen die den toepant besit.

[233] Wel verstaende al waren nochtans de voirs. vercochte renten, chijsen oft pachten ontquijtbaer, ende ter quijtingen niet en stonden, soe souden nochtens metten verthierene vanden vercoopene metter calengieringen vanden gheenen die den grondt oft toepandt toebehoirt quijtbaer worden, met alsulcken gelde, ende tot alsulcken prijse, als die vercocht waren, al waren die inder constituciën, met swaerderen gelde gecocht geweest. Ende insgelijcx machmen gestaen, oick van anderen renten die ter quijtingen staen, ende met swaerderen gelde gecocht zijn dan vercocht metten gelde, datse lest vercocht zijn, dair | af hier nair, verso dair vanden quijtingen vanden renten vermaendt sal worden nairdere vercleert wordt.

[234] Item, soe wanneer yemandt eenige calengieringe van vercochte onberuerlijcken goeden gedaen heeft, soe sijn sculdich den selven calengierdere van dien tijt voirtane de vruchten ende de proffijten, die dair af comen ende vallen sullen te volgene, ende toe te behorene, soe verre inder vonveerden dair af noch uuyt noch inne vermaendt en es geweest.

[235] Item, dese calengieringen vanden erfflijcken goeden moeten geschieden voirde guedinge oft vanden leengoeden bynnen jairs nairde guedinge, want nairde guedinge vanden erfflijcken goeden als die geschiet es, dair af de kercgeboden te voren gedaen zijn geweest gelijc hier boven gescreven staet. Oft vanden leengoeden nairt jair vander guedingen, soe en grijpt de calengieringe egheene stadt. Ende ofter guedinge geschiet ware, van erfflijcken goeden sonder kercgeboden gedaen te zijne naden coop, oft eerst voldaen waren, soe soude de calengieringe van weerden zijn, niettegenstaende dier guedingen, gelijck boven oick verhaelt staet.

[236] Item, oft yemandt bequaem ware om calengieringe te doene van vercochten goe-

fol. LXVI

den, dair calengieringe inne viele, midts dat dair toe niet al geschiet en ware datter toe behoirde te geschiene, ende verthoefde soe lange die calengieringe te doene tot dat coopere ende vercoopere overleden waren, alsoe dat zij de coopmanscap bij huerer eedt niet en consten verclaren, soe soude die calengierdere (soude zijn calengieringe stadt grijpen) wettelijck moeten bethoonen de coopmanscap, hoe die geschiet ware, ende anders soude zijne calengieringe van onweerden zijn. Ende de erfgename vanden gheenen, die int vercochte goedt gegoedt ware, al en warer niet al toegeschiet datter toe behoirde te geschiene, soude die goede behouden. Mair en ware dair af egheene guedinge geschiet, ende die noch openstonde, soe soude de calengierdere, bleve hij bij zijne calengieringe, al en conste hij de coopmanscap niet bethoonen hoese geschiet wart, dair vore geven soe vele, als tselve goedt nair landt prijs, in estimatiën vanden tijde vande vercoopingen der selver goeden dairt gelegen ware getaxeerdt soude worden vanden gheenen hen des verstaende welcken prijs in dien gevalle des vercoops erfgenamen dan dair vore aenveerden soude, ende de guedinge dair af doen. | Item, verso es insgelijcx voir recht bekendt, soe wanneer yemandt daer bij ende neven heeft geweest dair eenich onberuerlijck goet vercocht wordt, ende den lijfcoop dair af helpt drincken, sonder dair te protesterene dat te doene, ende bij te blijvene, sonder prejuditie van zijnen rechte van calengieringen, dat die in dien gevalle, al ware hij dnaeste bloet vanden vercoopere, oft oic deel hadde int selve vercochte goedt oft den grondt besate, dair den chijs, renten oft pachten uuytgingen dier vercocht worden, de selve coopmanscap niet calengieren en magh. Ende oft hijt dede, soe en soude zijne calengieringe van egheender weerden zijn. Maer hadde hij dair bij gebleven opte voirs. protestacie, soe soude hij den coop moigen calengieren ende soe hem volgen.

[238] Item, de gheene die renten, pachten oft chijsen opt vercochte goedt heeft en es niet ontfancbaer uuyt saken vanden selven renten, pachten, oft chijsen tvercochte goedt, dairse op staen bebrieft ende gheypotecheert te calengierene in eeniger manieren, ende oft hyt dede, dat zijne calengieringe van onweerden zijn, ende blijven soude.

[239] Item, es oic insgelijcx voir recht bekendt dat egheene | calengieringe en valt in

fol. LXVII

mangelingen goedt voir goedt sonder estimacie van dien te makene, oft in dueghdelijcken transporten oft ghiften, dan alleenlijc int vercoopen van onberuerlijcken goeden gelijc boven verclairt staet.

[240] Ten ware dat inder mangelingen noch gelt ware luttele oft vele dair toegevueght worde, soe soude tselve vermangelt goedt alsdat tot estimatiën ende prijse gestelt ware calengierbaer zijn, ten ware dat merckelijck bleke, dat tgeheele goedt, niet geestimeert noch tot prijse geset ware geweest. Mair ware alleenlijck geseeght geweest sonder argenlist : " Ic mangele dat om dat oft diergelijcke, ende ic sal u soe veele de somme noemende, toegeven in gereden gelde, soe en soude noch en behoorde dair inne egheene calengieringe te vallen; mair soude alsulckx mangelinge van weerden blijven .

[241] Ende insgelijcx in ghiften ende transpoorten dairmen bethoenen conste datter gelt vore gegeven ware, als in bedrooge vanden rechte van calengieringen gedaen, soe soude de verso calengieringe dair af in dien gevalle oick stadt grijpen.

[242] Item, oft eenich onberuerlijck goedt vermangelt wordt op eenige erfrenten, chijsen oft pachten, die ter quijtingen stonden, soe soude insgelijcx tselve goedt calengierbaer sijn, dair vore gevende, alsoe vele penningen als dairmen mede, de selve renten, chijsen, oft pachten, quijten ende lossen souden moigen, oft gelijcke renten, chijsen oft pachten, dair vore bewijsen ende assigneeren op zekere panden goetgenoech dair vore zijnde.

[243] Mair ware die mangelinge geschiet, op ontquijtbaer renten, chijsen, oft pachten sonder fraude oft bedroch, die hij dair vore overgave, op andere lieden goeden staende, soe en soude tselve vermangelt goedt niet calengierbaer sijn, mair soude die mangelinge van weerden blijven.

[244] Ende soe verre degheene die de voirs. mangelinge dede, de voirs. ontquijtbaer renten, chijsen, oft pachten in deele oft in geheele, op sijns selfs goeden besette ende bewese, ende datmen dairna bevonde, dat de gheene die tgoedt voirde selve renten, chijsen oft pachten

fol. LXVIII

vermangelt hadde, deselve renten, chijsen oft pachten van diese hem op sijn goedt bewesen hadde liet afleggen, quijten ende lossen, als in bedrooge vanden rechte vander calengieringen gedaen, oft oick hem die vercochte, soe soude dair inne calengieringe vallen ende stadt grijpen voirden selven prijs, datter vore gegeven worde.

[245] Item, es noch voirt voir recht bekendt ende onderhouden dat de calengierdere staende inde stadt vande cooper sculdich es de coopmanscap oft mangelinge vanden vercochten oft vermangelden goeden dier geschiet es, nair uuytwijsen van harer geoirloofder vorweerden, dair den palmslach op gegeven es te voldoene, gelijc ende in alder manieren, die de coopere gehouden soude sijn te voldoene, soe verre die calengieringe niet geschiet en ware, ende dat bynnen sonnenschijne, gelijc als dat hier na breedere ende naerdere verclaerdt wordt, sonder in eeniger manieren inder vorweerden vander coopmanscap oft mangelingen den calengierder te moigen beswaren, vore noch naden palmslach in eeniger manieren, want dat egheen verso stadt grijpen en soude noch van weerden sijn oft blijven. |

[246] Ende oft den coopere die den palmslach hadde bijden vercoope toegeseeght ware eenighe somme van penningen te gevene, soe verre hem zijnen coop ontcalengiert worde, oft eenighe ghifte gegeven van dattet goet beter moght zijn, dant vercocht ware, oft dier gelijcke tot belastingen vanden calengierdere, oft eenige banduynen dair toe gevuecht, tot

p 45

prejuditie ende achterdeele vanden rechte van calengieringen, dat de coopere dair af niet hebben en soude, noch en soude den calengierdere niet connen geletten, mair soude in dien gevalle den gheenen diet gecalengiert hadde die somme oft ghifte, volgen ende te goede comen, ende vanden anderen lasten ongehouden zijn.

[247] Item, es voirt voir recht bekendt, ende daer ende openbaer dat een calengierdere, ten versuecke vanden coopere voir ende eer de coopere ende vercoopere, hueren eedt darven doen, hoe de coopmanscap geschiet es, sculdich es zijnen eedt te doene dat hij de voirs. calengieringe gedaen heeft, tot sijns selfs behoef ende nyemandt anders, ende dat hij tselve gecalengierde goedt jair ende dagh houden sal, sonder bedroch oft argenlist.

[248] Item, de coopere ende vercoopere moeten dair na ten versuecke vanden calengierdere, oft calengierders, in huerer presentiën | de coopmanscap, opten palmslach gedaen,

fol. LXIX

ende ghemaect voir wet bij hueren eeden seggen ende verclaren, hoe ende in wat manieren die geschiet es sonder scande oft bedroch oft sonder eenich toeseggen, dat ten laste comen soude moigen den gheenen, diet calengieren soude willen. Ende oft de calengierdere oft de calengierders dat niet en vercochten, soe moigen nochtans coopere ende vercoopere (den calengierdere oft calengierders dair toe geroepen) tverclaren vanden coopmanscap bij hueren eeden doen als boven.

[249] Item, soe wanneer de coopere ende de vercoopere huere behoirlijcke eeden als voren ten dage hen geset voir wet, in presentiën vanden calengierdere oft calengierders oft in huerlieder absentiën, wettelijck dair toe nochtans geroepen sijnde, gedaen sullen hebben, soe moeten ende zijn sculdich de calengierdere oft calengierders ende elck van hen, esser oick meer dan een, bynnen sonneschijne van dien daghe opten beyaert te stellene te consigneren, ende te namptiseren de principale penningen vander coopmanscap int geheele, eest tgoedt met gereden gelde vercocht. Oft esser ander voirweerde, dair vore alsdan alsulcken goeden sekerheyt ende vasticheyt te settene, van cautiën, borghtochten ofte panden, goetgenoech zijnde, om dair | mede de geheele coopmanscap, nair uuytwijsen vande geoirloofden verweer- verso den, dair den palmslach op gegeven ware, sonder eenich gebreck oft calengieringe dair ane te zijne, te voldoene sonder argenlist in eeniger manieren, op versteken ende vervallen te zijne, van huerer calengieringen, dier gebreckelijc inne ware.

[250] Wel verstaende oft de calengierdere oft calengierders, vanden selven vercochten goeden tgene dat voerscreven staet, ten voirs. dage bynnen sonneschijne niet en voldeden, dat alsdan zij van huerer calengieringen versteken ende vervallen soude zijn, ende blijven, ende de coopere soude sijnen coop behouden ende gegoedt worden voldoende sijne vorweerde.

[251] Item, oft oic eenich vanden calengierders niet als boven en namptizeerde oft cautie en stelde, oft oick nairde namptizatie zijne genamptizeert gelt wederheelde ende zijne cautie wederriepe, soe soude insgelijcx die oick van zijnder calengieringen versteken ende vervallen zijn ende blijven, daer mede soe sceydende van zijnder calengieringe. Nochtans dit wederhalen vanden penningen, ende dwederroepen vanden cautiën, en can niet gesijn in prejuditiën vanden coope, alsoe hier na verclairt sal staen.

fol. LXX

[252] Item, vanden voirs. genamptizeerden penningen bijden voirs. calengierderen geconsigneert, soe sal terstont de vercoopere als hijt versuect, betaelt ende voldaen worden, nair uuytwijse der geoirloofden vorweerden, des moet hij treckende zijne penningen, ende vol-

p 46

daen zijnde, in gevalle van processe tusschen de calengierders tselve vercochte oft vermangelt goedt opdragen metten halme in handen vanden heere, tot behoef vanden gheenen dien die calengieringe aengewesen sal worden.

[253] Met alsulcken verstande dat een calengierdere, oft oick de coopere niet eer gehouden noch sculdich en es zijne penningen te namptizeeren, oft cautie oft seker te setten bynnen sonneschijne, dan als coopere ende vercoopere, de coopmanscap met heurder eedt als boven verclairt hebben. Ende dan magh de selve calengierdere noch kuese hebben, (de coopmanscap als boven geweten) die te aenveerdene oft te latene, want en namptizeert oft en set hij den sekere oft cautie als boven te vollen dan bynnen den sonneschijne niet, soe es verso hij versteken ende vervallen, van zijnder calengieringen, gelijck vore verclaert staet.

[254] Item, soe lange als een calengierdere zijne penningen niet genamptizeert, oft de cautie niet geset en heeft als boven, soe blijft de coopere verbonden zijne coopmanscap te voldoene, ende en wordt metten calengierene, dair af niet ontslagen. Want worter niet genamptizeert oft cautie gestelt bynnen sonnenschijne als vore, soe blijft hij coopman, ende moet de coopmanscap voldoen, die hij gedaen heeft.

[255] Item, soe wanneer een calengierdere genamptizeert heeft, oft cautie gestelt gelijck vore, soe magh de coopere wilt hij ontslagen zijn, ende blijven van dier coopmanscap, al wairt oick zoe dattet den calengierdere beroude, ende zijne penningen wederhaelde, want wilt de coopere, soe moet dan zijne calengieringe stadt grijpen ende blijven.

[256] Item, soe verre de coopere wilt hij magh hem met rechte opponeren tegen den calengierdere oft calengierders, soe verre hij eenige reedene heeft, dair mede hij sustineren wilt de calengieringe oft calengieringen van onweerden hem dair af te rechte te stane, des moet hij in dien gevalle ten dage als vore bynnen sonneschijne oick doen, van namptizeren

fol. LXXI

ende cautie stellen, gelijck als dat vore | vanden calengierderen gescreven ende verclaert staet op dair af oick, in gebreke van dien vervallen ende versteken te zijne ende te blijven.

Ende oft de copere hem niet opponeeren en wilt, mair bekendt den calengierdere zijne naderscap, soe moet dan de calengierdere oick doen gelijck vore verhaelt staet, op versteken tzijne. Noch van den leengoeden alleene.

[257] Item, boven tgheene dat voerscreven staet, aengaende den leengoeden, eest oick clair ende openbair voir recht bekendt, dat een coopere van leengoeden, soe wanneer hij dair inne beleendt, gegoedt ende gevesticht es, alsoe dat na shoofs recht behoort dairse onder resorteren, van dien goeden magh doen afhouwen thoudt, oft de houten dier opstaen, ende doense van dien gronde vueren oft leggen, die hem dan sculdich sijn toe te behoorene, ende te volgene, al worden die goeden dair na gecalengiert, ende dede hijse afhouwen voirde guedinge, oft nade calengieringe, die soude hij den calengierdere moeten goetdoen.

[258] Item, insgelijcx soe behooren den coopere vanden leengoeden nade guedinge te verso volgene, de vruchten die opt selve goet | gewassen zijn, soe verre zij gevelt liggen, oft afgedaen sijn, soe dat zij niet en staen ende wassen, al waren die oick gevelt oft afgedaen, noch opten selven grondt, ende dat geschiet ware voirde calengieringe.

p 47

[259] Item, ofter oick eenige hueringen, chijsen, renten oft erfpachten die mede vercocht waren, verschenen ende gevallen waren voir ende eer den coop van dien leengoeden gecalengiert ware, soe souden die oick sculdich sijn, den coopere te volgene, al wordt den selven coop na gecalengiert. Mair watter van houts wegen noch staet wassende, oft afgehouwen eyken hout oft dies gelijcke, leeght opten selven grondt, oft oick vruchten wassende, ende datter noch niet verscheenen en es, ter tijt vander calengieringen, dat es al sculdich den calengierdere te volgene, ende niet den coopere.

[260] Item, oft de coopere aen tvoirs. leengoedt nair de guedinge eenige nootlijcke reparacie doen moeste bynnen jairs ende eer tselve goedt gecalengiert ware, hadde moeten doen, ten proffijte vanden selven goede, die soude de calengierdere, sculdich zijn den coopere weder omme I metten principalen coope penningen te restituerene. Mair oft hij anderssins

fol. LXXII

nair zijnder genuechten opte selve goeden bynnen den tyde datse calengierbaer waren, yet dede maken, metsen oft tymmeren, dair en soude de calengierdere niet af geven, ende nochtans sout metten selven goeden den callengierdere volgen ende toebehooren.

[261] Item, int vercoopen vanden leengoeden, soe moet de vercooper (eest niet ondersproken), den heere zijn heergewede, oft vroome betalen, ende de coopere oft de calengierdere, dmanen ende dwijsen. Ende oft de coopere den calengierdere vanden leengoeden zijne naderscap ontkende, dat hij doen magh op zijn pericle, ende men met rechte bevindt, dat den calengierdere zijne naderscap aengewesen wordt, soe moet indien gevalle de coopere dan noch den heere sijn heergewede oft vroome betalen, midts sijnder oppositiën. Ende bekendt hij hem zijn naderscap sonder proces, soe moet de heere tevreden zijn, metten heergewede oft vroomen, die hij ontfangen heeft, ende de calengierder en geeft altijts, maer dmanen ende dwijsen, alsoe niet ondersproken en es. | verso

Hier na volgen de rechten vander Devisen alsoomen die nair doude heerbringen onderhouden, ghebruyct, geuseert ende gehanteert heeft. Ende also ic Jan Van Ophem voirgen., die ten versuecke ende van mijnen heeren doen wesende, midts datter niet af gescreven en was, bij een gebracht ende vergadert hebbe, te wetene int jair onss heeren duysent vijfhondert ende derthiene, nair Paesschen, doen de leden vander devisen alhier vergadert waren, die daer bijden selven mijnen heeren rijpelijck oversien wesende, eendrachtelijck geaccordeert, geslooten ende verclaert hebben trecht vander Devisen alsulck te zijne. Ende tselve es insgelijcx dair na noch bij mijnen heeren vander stadt van Mechelen nu regerende geschiet, alsoe die hier na volgen ende gescreven staen. Vanden fundamente des rechts vander Devisen.

[262] In den yersten es te presupponerene ende te wetene om alsoe dan voirts te comene ten principalen rechte vander Devisen, dat tselve recht wel gefundeert es in den

p 48

fol. LXXIII

goddelijcken rechte, in der bruederlijcken liefden en | caritaten, dat wij anderen doen souden, dat wij souden willen datmen ons dede, om dair duere de ondersaten vander Devisen, alsoe in goeder bruederlijcker liefden ende eendrachticheyden te houdene, ende te bewarene, ende in ende met goeder justitiën ende rechtveerdicheyden te vuedene ende te bescermene.

[263] Item, ten anderen soe eest claer ende openbair, dat tselve recht vander Devisen, zeer comform ende gelijck es den edelen gescreven en keyserlijcken rechten,dairt inne wel ende degelijck gefundeert ende gevesticht es. Ghemerct ende aengesien dat een aenleggere es van civilen personelen actiën oft saken, dair hij omme met rechte volgen wilt, altijt gehouden es den verweerdere ende zijne have te vervolgene, ter plaetsen ende voir tgerichte dair hij geseten es, sonder hem, oft zijne have, ten ocsuyne van dien, in eeniger ander plaetsen oft voir andere gerichte te moigen doen houden, hachten, letten, someren oft arresteren, in eeniger manieren. Oft eest van civilen saeken, actiën oft saken ter plaetsen ende voir tgerichte dair tgoedt grondt ende bodem gelegen sijn, dair hij op volgen wilt, ende dairtoe hij actie pretendeert te verso hebbene. Ende datmen | van allen crimineelen saken, daer lijf ende let aen verbuert sijn, den misdadighen altijt sculdich (des versacht wesende) te leveren ter plaetsen dat hij zijn leste feyt, daer hij zijn lijf ende let mede verbuert magh hebben gedaen heeft. Vanden oirspronge ende beginsele vanden voirs. rechte vander Devisen.

[264] Item, desen gepresupponeert ende vore gestelt, om dan voirt te comene totten oirspronge ende beginsele vanden selven rechten vander Devisen, ende wairomme dattet alsoe geheeten magh zijn, soe es te wetene dat ic bevonden hebbe uuyt zekeren ouden registeren, gescriften ende depositiën oft getuygenissen, van vele oude diverssen eerbaren ende ouden personen, mannen van eeren, ende van gelove dien tselve recht vander Devisen, wel condich ende kennelyck was, ter tijt over vele jairen geleden, als zij bij huerlieder eeden, dair op gehoort, ende geexamineeert sijn geweest, dat omtrent den jairen, onss heren alsmen screef tusschen den thienen ende elf hondert jairen nair onss heeren verrisenisse, alsdoen mair een heere en was, van allen den landen, heerlijcheyden ende plaetsen, die nu noch onder trecht vander Devisen zijn gecompensendeert ende begrepen worden, die de selve lande alsoe

fol. LXXIV

beheerde | ende domineerde, opt recht vander Devisen, dat hij hem alsoe gediviseert, overdragen, ende sijnen tijt duerende onderhouden werdt gelijck als dat na in zijnder tijt blijcken sal totter tijt toe, dat de selve landen, nair sijn doot, bij hooryen van een gediviseert, verscheyden ende gedeylt worden, op donderhouden nochtans vanden selven rechte vanden Devisen, gelyck dat innegestelt, gedeviseert ende onderhouden hadde geweest. Alsomen dat tselve recht, nair mijn simpel ende cleyn verstant, wel magh scrijven, ende heten, yerst trecht vander Devisen, uuyt dien dat de een heere van allen den selven landen, dair inne dat recht alsoe voir sijne Devise gedeviseert, overdragen ende onderhouden hadde. Ende ten anderen vander Devisen, uuyt dien dat deselve landen, ende heerlijcheden, dair na bij horyen, op donderhouden vanden selven rechte gediviseert ende gedeylt sijn geweest.

Hoe trecht vander Devisen gedeylt wordt.

[265] Nairvolgende tgene dat voerscreven staet ende om dan voirt totter principaelder materyen te comene, ende trecht vander Devisen te verclarene, hoe dat dat onderhouden, geuseert, gebruyct ende gehanteert | es geweest, soe eest inden yersten clair ende openbair verso dat tselve recht vander Devisen in twee principalen deelen gedeylt magh worden, te wetene in civilen actiën, ende in criminelen.

[266] Item, de civile actien die moigen voirt gedeylt worden, in personeelen actiën ende reëlen, oft bodem ende grondt aengaende.

Vanden reëlen actiën.

[267] Item, als vanden reëlen actiën, bodem ende gront aengaende, dair af es sculdich eenyegelyck die hem dair toe recht oft actie pretendeert te hebbene, dat te vervolgene ter plaetse dair den selven bodem ende grondt gelegen sijn, ende te rechte reporteren nair trecht ende den stijl vander selver plaetsen.

Vanden personeelen actiën.

[268] Item, als vanden personeelen actien, soe es trecht vanden Devisen alsulck, ende es alsoe eenpaerlijck onderhouden geweest, ende voir recht bekendt, dat nyemandt inden landen, heerlyckheyden oft plaetsen vander Devisen geseten in lijve noch in goede gehouden, gehacht, gelet, gecommert, noch ghearresteert en magh worden, in | egheender manieren in

fol. LXXV

eeniger ander plaetse vander Devisen buyten den gherichte, dair hij buycvast geseten ende woonachtich es, soe verre de selve persoon geseggen can ende seeght voir ende eer hij te dier plaetse rechte gecomen es, dat hij hof ende heere heeft.

[269] Item, ende soe verre eenich ondersate vander Devisen buyten der plaetsen, dair hij geseten es, tot eender ander plaetse, onder de Devise gecommert ende ghearresteert wordt, in lijve oft in goede ten versuecke van eenen anderen ondersate vander Devisen, oft van eenen buyten manne, die onder de Devise niet geseten en es. In dien gevalle, soe es men sculdich den selven persoon ende zijn goedt, oft sijn goedt eest dat alleene gecommert ende gearresteert es gheweest, costelois ende scadelois tontslane, ende hem te remitterene ende te verseyndene, oft te laken volgene ter plaetsen, dair hij geseten ende woonachtich es. Behoudelyck dat hij ter selver plaetsen, dair hij ghearresteert werdt oft zijn goedt sculdich es goede cautie ende borghtocht te stellene justiciable ende bedwanckelyck, onder tselve gherichte om te sijnent dair hij te rechte behoirt ende woonachtich es, te rechte te stane ende rechts te plegene, nair trecht vander Devisen. | verso

[270] Item, oft nair desen de buyteman sijn recht voirt liete te vervolgene, alsoot nair trecht vander Devisen behoort, ende den selven ondersate dair na buyten der Devisen vin-

Cah. 7 Mech.

p 50

dende dede commeren ende arresteren voirde selve personeele actie, dair hij vore gehouden hadde geweest, ende de voirs. borghtocht gestelt hadde, als recht boven recht versueckende, alsoe dat de ondersate dair bij in scaden ende in costen quame, soe es die buyteman, soe verre men dien bynnen der Devisen can gecrijgen, gehouden ende verbonden, die costen, schaden ende interesten, den voirs. ondersate, te moeten ghilden ende betalen.

[271] Item, de officieren vanden leden vander Devisen dair alsulcke buytenman onder soude moigen comen wandelen ende converseren, sijn sculdich ten versueke ende overheysschene vander plaetsen, dair de beschadighde ondersate woont, dair vore den selven buyteman over te leveren, oft op sijn goedt, soe verre hijter eenich onderheeft, ende hem niet gecrijgen en conste te volgene, alsoot na trecht vander Devisen behoirt, als op eenen gevluchten, ende alsoe dat na vanden gevluchten verclairt sal worden. Ende oft zij des, oft yemandt

fol. LXXVI

van hen, dat weygerden oft dair af in gebreke waren, dat dan dair vore | dlandt ende dondersate van dien, ende huer goedt, dairt gebreck geviele, pandtbair ende arresteerbair sijn, ende blijven sullen, tot dat dat voldaen es.

[272] Item, om dit te bat tonderhoudene ende de leden ende de ondersaten vander Devisen te besorgene, ende van schaden ende costen te wachtene, soe behoirt de officier dat aldus te besorgene, alsoe hier na volght, te wetene soe wanneer eenich buyteman, eenigen ondersate vande Devisen tot eeniger plaetsen, onder de Devise, dair hij niet geseten en ware, wilde doen commeren ende arresteren vore personeele actien, dat hij als hij dair toe geadmitteert sal worden, gehouden soude sijn goede cautie ende borghtocht, bedwanckelijck onder tselve gerichte zijnde te stellene, dat hij alle de costen, schaden ende interesten, die ten ocsuyne van dien arrestemente, ende die dair uuyte souden moigen spruyten, den gearresteerden toecomen ende geburen souden der voirs. plaetsen oft den ondersaten van dien betalen soude, ende dair af costelois ende scadelois souden. verso Vanden gheenen die trecht vander Devisen in desen niet genieten en moigen. |

[273] Item, ende es hier inne te wetene ende te verstane, soe verre de gearresteerde persoon eenige Vrijheyt aengenomen hadde in eeniger plaetsen vander Devisen, ende aldair woonachtich ware, gevlucht van buyten aldair comen sijnde, ende alsoe versochte als een ingesetene vander Devisen, nair trecht vander Devisen, hem ende sijn goedt ontslagen te zijne, dat die totter borghtocht voerscreven noch sculdich es ten versuecke vanden gheenen, die hem ende zijn goedt, oft hem oft zijn goedt alleene, hadde doen commeren ende arresteeren, in dier saken, de selve zijn Vrijheyt, te remedieeren ende te verthyene, ghelovende hem dair mede niet te behulpene, mair nair trecht vander Devisen te rechte te stane, ende alsdan soe magh den selven persoon trecht vander Devisen te baten comen, ende hij ende zijn goedt sullen dair op ontslagen worden, ende anders niet.

[274] Item, tvoirs. recht vander Devisen en magh niet te baten comen, noch suffrageeren den gevluchten uuyter Devisen, oft den voirvluchtigen, al ware hij onder de Devise geseten, mair moet te dier plaetsen, dair hij onder de Devise gearresteer wordt (soe verre de

p 51

vlucht, oft voirvluchticheyt, met wettegen beschede | bleeken rechts plegen sonder dien tontslane, nair trecht van der Devisen.

[275] Item, tselve recht en can oick niet suffrageren noch te baten comen den gheenen, die van tsprincen penningen sculdich oft tachter es, oft van vonnissen, oft oick van assysen, oft van eeten ende drincken, ende van montcoste, oft van boeten, verbuerten ende brueken, bij hem gecommiteert ende gedaen, ende gerichten ende injuriën aengaende, maer moet dat te dier plaetsen, dair hij aengetast oft gecommert wordt, oft gedaen oft verbuert magh hebben, rechts plegen ende betalen, sonder trecht vander Devisen in dien te genietene.

[276] Item, voirt wordt van desen rechte uuytgenomen, om tselve niet te gebruyckene of te genietene de gheene die in eenige andere plaetse vander Devisen buyten der gheenre dair hij geseten es, hem verlooft ende verbonden heeft, eenige somme van penningen, cooren, greyn eenige coopmanscepen oft anders ware te betalene of te leveren, oft anderssins eenige andere geloften te voldoene, mair die magh bijden gheenen, dien hij de geloften gedaen heeft, ende zij wettelijcke bleeken, nair dat den dagh, die dair af genomen es geweest, overleden es, overgeheyscht worden | om nairvolgende zijnder geloften, over te comene, ter plaetsen dair hijst gedaen heeft, ende die te voldoene, oft trechts te plegene vander selver plaetsen, dair hij de geloften gedaen heeft, soe verre hij hem presenteert tonrechte overgeheyscht.

Vander manieren van overheysschen.

[277] Item, om dese overheysschen te doene, soe heeft men dat gewoonlijck geweest te hanterene, ende eenpaerlijck alsoe dat onverbrekelijck onderhouden, inder manieren nairvolgende, te wetene soe wanneer yemandt onder de Devisen, buyten der stadt, ende Vrijheyt van Mechelen geseten eenige geloften, den poirteren ende ingesetenen vander stadt van Mechelen gedaen heeft, bynnen der selver stadt ende Vrijheyt ende zijne geloften niet en voldoet, dat alsdan die geheyscht wordt, met brieven vander. voirs. stadt van Mechelen, die gedierigeert ende beschict worden aenden officier vander plaetsen, dair andere de geloonere woonachtich ende geseten es, met eenen bode vander selver stadt. Ende als een poirtere oft ingesetene vander voirs. stadt, oft eenich andere onder de Devise geseten eenige geloften gedaen | heeft buyten den bedrijve van Mechelen oft van dair hij geseten es, tot eeniger ander plaetsen onder de Devise, ende die niet en voldoet, dat alsdan bijden officier vander plaetsen, dair de geloften geschiet zijn, met twee scepenen van dien gerichte overgeheyscht wordt. Eest een poirtere oft ingesetene van Mechelen bynnen Mechelen, aen een der commoingmeesters, ende twee scepenen der selver stadt. Ende eest een ondersate van eender ander vander Devisen aenden officier vander plaetsen, dair die geloverd, woonachtich ende geseten sijn.

[278] Item, om tot dien brieven vanden overheysschen te comene, soe wordt dat ende es dagelijcx alsoe gepractizeert ende geuseert geweest, als de geloften voir scepenen inde voirs. stadt van Mechelen geschiet sijn, ende bij een secretaris vander selver stadt geteekent ende bescreven, soe consenteert een der commoingmeesters dat geweten ten versueke vanden gheenen, dien de geloften gedaen sijn, de voirs. brieve in behoirlycker formen, sonder ander

fol. LXXVII

verso

fol. LXXVIII

p 52

solempniteyten. Ende soe wanneer de geloften voir poirters oft ingesetenen vander stadt geschiet sijn, soe hoort de voirs. commoingmeester bij eede spreeken de gheene dier bij verso waren doense geschieden, ende | bevindt hijse, alsoe geschiet zijnde, spe verleent hij ende consenteert hij gelijcke brieven, in behoirlijcken formen, die dan bestelt en gedragen worden, bij een geswoirnen bode vander voirs. stadt. Aenden officier vander plaetsen, dair de gelovere onder geseten es, hem gevende dair mede zijnen salaris, die de gheene verleeght, die den heysch doet, metten costen vanden brieve ende vanden bode gedragen int geheele sesthien stuyvers, die de voirs. gelovere hem sculdich es weder omme te restitueren, metten principalen geloften, soe verre hij te rechte overgeheyscht wordt.

[279] Item, wanneer dan een poirtere oft ingesetene vander voirs. stadt bijden officier als boven met twee scepenen vander geloften geinformeert zijnde, aenden commoingmeester ende twee scepenen van Mechelen overgeheyscht wordt oft een ander ondersate, van eender ander plaetsen vander Devisen aenden heere dair dondersate onder geseten es, toe hooren de twee scepenen van Mechelen gelast bijden commoingmeester, eest een poirtere oft ingesetene van Mechelen, dair af dbescheet, ende den thoon vanden geloften, die de poirtere, oft inge-

fol. LXXIX

setene van Mechelen gedaen heeft, oft de heere vander plaetsen, dair | dondersate onder geseten es, bijder rappoorte vanden voirs. scepenen, dair de gelofte geschiet soude sijn, op hueren eedt, die zij dair af bijden eede vanden gheenen dier bij geweest hebben gehoort ende verstaen hebben. Ende alsdan geeft de officier overe den salaris voirden dieneren vander stadt van Mechelen, oft voirden officier, dair de gheene geseten es, die overgeheyscht wordt, welcke dieneren vander stadt, gelast worden bijden commoingmeesters voirgen., als scepenen die geloften blijcken, ende den commoingmeester dair af geadverteert hebben, den selven heysch ter executiën te stellene. Ende van dan voirtane soe sijn de selve dieneren, oft dander officier, nair dat zij den overheysch metten salaris dair toe staen, ontfangen hebben, dairvore sculdich inne te stane, welcke costen int geheele gedragen aenden officier, scepenen ende dieneren tsamen oick sesthien stuyvers, die de gheene verleggen moet, die den overheysch doet doen, des moet de overgeheyschte die weder omme metten principalen restitueren ende betalen, soe verre hij te rechte overgeheyscht es geweest. Doverdragh dat ghemaect wordt bij wijlen hertogen Philips van Bourgoigne verso aengaende den poirters. |

[280] Item, van desen voirgen. rechte en plach nyemande uytgenomen noch vrij te zijne, dan die onder de Devisen woonde, hij en moeste tot zijnder geloften overgelevert worden, als was hij poirtere van eenigen vanden steden vanden Lande van Brabant, oft sinte Peters man van Loovene, oft eenich messnyede man vanden prince, oft anderen heren van Brabant uuyt dien dat trecht vander Devisen vele andere es dan eenige buytenpoirterie oft Vrijheyt bovengen. Mair int jair onss heren duysentvierhondertvierenveertich soe zijn aengaende den personeelen geloften vanden poirteren vanden drie steden Loovene, Bruesele ende Antwerpen bij tijden van Onsen genaden heren wijlen saliger ende eedelder memoriën hertoghen Philips van Bourgoignen ende zelden twisten opgestaen ende geresen tusschen de voirs. stadt van Mechelen ter eenre ende den voirs. drie steden Loevene, Bruesele ende Antwerpen ter ander

p 53

zijden, onder overleveringen wille alleene, van huerlieder poirters, bynnen der stadt van Mechelen, die onder de Devise woonden ende geloften gedaen hadden, ende voirtane noch doen souden, dair inne soe verre geprocedeert werdt bij zeekere commissarise, dair te bijden selven onsen genaden heere gecommiteert, als dat de selve steden bij middele van henlieden om vaste vrede ende eendrachticheyt, | ende goede nagebuerscap onder ende tusschen hen te

fol. LXXX

vuedene ende te onderhoudene ende te verhuedene, alle lasten ende inconvenienten, die anders dair af hadden moigen comen vanden selven huren geschillen ende des dair aen cleefde mynnelick overcomen zijn, voir doen ende den toecomende tijt inder manieren nairvolgende.

[281] Inden yersten dat van doen voirtane der voirgen. steden van Loevene, Bruesele ende Antwerpen poirters, geseten bynnen den voirgen. lande vander Devisen, die bynnen der voirgen. stadt van Mechelen doen sullen eenige geloften remidiërende alle hueren Vrijheyt, dair mede zij hen dair tegen souden moigen behulpen, bij egheene vanden drie steden voirgen., dair zij de Vrijheyt vander poirterijen hebben, vanden selven geloften bescut noch verantwoort en sullen worden. Mair sullen bijden officieren, dair onder zij inden voirgen. lande vanden Devisen sijn geseten, ten versueke vanden selver stadt van Mechelen inder selvere worden gelevert tot hueren geloften. Bij alsoe dat der gheene vanden voirs. drie steden dairse poirters zijn bij certifatiën vander selver stadt van Mechelen, oft bijden overheysch brieve die zij dair omme aenden voirgen. officieren sal doen scrijven | blijcke dat de selve poirteren, de verso selve geloften gedaen hebben, remedierende alle huere Vrijheyt, daer zij toebehoiren, ende anders zullen zij moigen genieten der Vrijheyt, dair zij toe behooren niettegenstaende den geloften, die zij inder voirs. stadt van Mechelen gedaen mochten hebben, ende altijt ter costen vanden ongelijcke.

[282] Item, dat alle de gheene dien eenige geloften geschiet zijn oft gedaen sullen worden, dair af de dagen van betalingen oft vorweerden te voldoene comen zijn, ende verschijnen sullen vanden selven geloften trecht vander Devisen, ende den overheysch dair af, over de gheene die de selve geloften gedaen hebben, oft over hueren erfgenamen sullen moeten begeeren ende versueken bynnen twee jairen nair dat alle de termijnen van betalingen dair af, oft vanden vorweerden te voldoene verscheenen sullen zijn, ende bynnen een jaire nair den selven heysch, dexecutie dair af begheren, ende die bynnen den selven jaire ten eyndt uuyt vervolgen, alsoe verre alst in hen es, ende oft zij des alsoe niet en daden, latende den tijt verstrijcken, dat zij den metten rechte vanden Devisen vanden selver geloften, hen niet meer en sullen moigen behelpen. |

fol. LXXXI

[283] Item, dat inden selven tijdt niet begrepen en sullen zijn ombejaerde kinderen dien die geloften toebehoiren mochten, bij versterfenissen oft anderssins, mair dat die dair af ombegrepen sullen zijn, tot dat zij achthien jair oudt zijn. Ende alsdan sullen zij dair na oick moeten bynnen den voirgen. tijdt trecht versueken ende achtervolgen in der manieren voer screven op dat huer momboiren oft vrienden van huerent wegen trecht niet versocht en sullen hebben.

[284] Item, dat oick inden selven tijdt, nyet begrepen en sullen zijn lieden die buyten landts zijn, oft anderssins oft met gevangenissen oft sunderlingen oppenbaeren noodzaken benaer ende belast, alsoe dat zij guetelyck tselve recht niet versueken, noch vervolgen en

p 54

mochten, dwelke bynnen den voirgen. tijde van twee jairen, nair dat zij wedercomen oft tot hem selven comen sullen zijn, tvoirs. recht sullen moeten versueken, ende bynnen den derden jaire vervolgen inde manieren voerscreven.

[285] Item, oft eenige persoonen die alsoe eenige geloften gedaen hebben, oft doen verso sullen naden verschenenen | termijnen, vanden selven geloften, oft dair vore ruymden, vluchtich worden oft vertrocken, in anderen plaetsen, dat de gheene, dien de geloften gedaen zijn trecht vander Devisen versueken, ende den overheysch daer af doen sullen moigen ende trecht volgen op dier vluchtiger persoonen goeden, alsoe dat naden selven rechten behoort. Ende oft zij met dien goeden tot huerer volder betalingen niet en quamen, soe sullen zij dat ghebreck altijt moigen verhalen, op dien vluchtegen oft vertrockenen persoon, naden voirgen. rechte vander Devisen, soe wanneer hij wederomme comen sal wesen bynnen den lande vander Devisen, nader manieren voerscreven. Van desen pointe sal hier na nairder verclaren gedaen worden hoemen in dien gevalle, ende diergelijcke sculdich es ende behoort te procederene, ten tijde ende plaetsen dair dat dienen ende behooren sal.

[286] Item, tvoirs. overdrach ende mynnelyck appointement vanden voirs. steden, aengaende den voirs. poirters ende alle de pointen van dien voerscreven, heeft ten tijde als boven dese selve onse genaden heere (goeden rijpen raedt dair op yeest gehadt hebbende, om

fol. LXXXII

gemeynen orbore, nutscap ende proffijt van hem selven), ende vanden | selven zijnen steden, ende om die in goeden vrede, mynre ende eendrachtichede met malcanderen te houdene, belieft, geratificeert ende geapprobeert, willende ende ofts noot ware, statuerende ende verleenende den selven steden, ende elcken van hen de voirgen. poirter, ende elcken van dien, gelijck ende in alle der manieren, die hier boven gescreven staen, om die van doen ende voirtane tot eeuwigen dagen vast, gestadt ende onverbrekelyck onderhouden te worden. Behoudelyck hem altijts zijnder Heerlijckheyt ende den selven steden ende elcken van hen hueren rechten van hueren poirterijen, Devisen ende anders, sonder in eenigen anderen pointen in toecomende tijden, in prejuditiën, van yemandt van hen geallegeert te wordene in eeniger manieren.

Hoe de geloften vander Devisen te verstaen sijn.

[287] Item, hier bij es te merckene te wetene ende te verstane dat niet tegenstaende den voirs. mynnelijcker overdrage ende appointemente inder vuegen als boven geratificeert ende geapprobeert eenyegelijck die onder de Devise geseten es, ende tot eeniger plaetsen vanden leden vander Devisen yemandt eenige geloften doet, oft gedaen heeft, aldair om der selver verso | geloften wille heysthbaer ende leverbaer es, al waert oick soe, dat aende selve geloften, niet gevueght en waren, de nairvolgende woirden, diemen nu gemeynlijck useert, nair trecht vander Devisen ongepoirtert ongewijt ende ongeclergijt oft eenige van dien, oft sonder eenige poirterije te renuncierene. Gemerct ende aengesien dat die woirden, nair tvoirs. oudt recht vander Devisen niet en behoeven, noch van noodt en sijn dairtoe gevueght te wordene, als de geloften anderssins wettelijcke, blijcken moigen geschiet te zijne maer wordt alleenlijck die renunciatie vander poirterijen, achtervolgende den voirs. overdrage gedaen, oft de voirs.

p 55

woirden dairtoe gevueght, omde zekerheyt wille vanden gheenen diemen de geloften doet, want die den gheenen, die hem de geloften gedaen hadde, soe verre hij poirtere van eenigen vanden voirgen. drie steden waren, ende de selve zijne poirterije niet gerenuncieert, oft hem ongepoirtert ende ongevrijt nyet verlooft en hadde, nyet te rechte overgeheyssthen en soude connen, dat den selven zijnen heysch stadt grijpen soude, ende sorteren zijn effect. Want in gebreke van dien, soe en soude die poirtere niet darven overcomen, noch oick overgelevert worden, noch dairomme en soudemen dondersaten van dien plaetse dair die poirtere geseten ware, niet connen gehouden noch gearresteren.

fol. LXXXIII

[288] Item, es insgelijcx te wetene en te verstane, soe verre eenich ondersate vanden lande vander Devisen eenige geloften, hoe naect en simpel die waren als boven gedaen hadde, voir ende eer hij eenige vanden voirgen. poirterije aenname, dat in dien gevalle nochtans niettegenstaendt der selver zijnder aengenomender poirterijen, hij te rechte soude moigen overgeheyscht worden, ende sculdich sijn overgelevert te wordene, oft in weygeringen van dien, soe soude dlandt, daer hij geseten ware, ende dondersaten van dien, ende huer goedt oock pandtbair ende arresteerbair sijn ende blijven, tot dat de geloften voldaen souden sijn. De maniere ende usance diemen costuymelijck useert, nair dat yemandt overgeheyscht es, van personeelen actiën ende geloften.

[289] In den yersten als yemandt geheyscht es ende de officier vander plaetsen dair de gelovere geseten es den heysch ontfangen heeft, gelijck vore verclaert staet, soe es de officier sculdich ende verbonden den voirs. gelovere te doen gaen, ende over te seyndene, tot sijnder geloften om die te voldoene, oft selve dien over te leveren.

[290] Item, oft de gelovere die overgeheyscht es, dat niet en | dede, ende dair inne verso gebreck gebuerde, het ware dat dat toe quame bij versuempten, oft bij sculden vanden officier vander plaetsen dat hij dien niet en dede overgaen, oft aldair onder zijn bedrijf, crijgelijck zijnde, het gaen oft converseren, sonder overgaen oft te voldoene, oft dats de geheyschte niet en voldede, al hadt hem de officier bevolen, soe es alsdan sculdich de officier van der plaetsen, dair de gheene geseten es, dier de geloften gedaen sijn, ende die den overheysch heeft doen doen, tot zijne versueke, op dondersaten ende huer goedt vander plaetsen, dair de overgeheyschte woondt, te houdene ende te hachtene, totter tijt toe, dat de gelovere overcomen sal zijn, tot zijnder geloften. Midts den welcken alsdan de ondersaten, hueren goedt, ende dlandt, ontslagen souden worden, ende niet eer, ten ware oick alsoe dat de gelovere overgeheyscht zijne geloften voldede, ende den gheenen, dien hijt gelooft hadde, gecontenteert ende te vreden gestelt hadde, ende de costen die ten ocsuyne van desen souden moigengebueren souden sculdich zijn te betalene, die int ongelijck bevonden souden worden.

[291] Item, in gevalle als boven, eenige ondersaten van eenige plaetsen vander Devisen, alsoe gearresteert worden, soe | moigen die vander selver plaetsen dlandt de selve gearres-

fol. LXXXIV

teerde ende huer goedt die midts dien verbonden sijn, ende staen voirde voirs. geloften ende overheysch, ontslaen ende lossen, als zij den officier vander selver plaetsen overleveren. Oft als hij hem selven dair vore overgaet, die alsoe overgelevert, oft overgegaen zijnde, aldair moet

p 56

blijven, tot trecht dair af voldaen sal zijn, oft dat de overheysschere gecontenteert ende tevreden gestelt sal worden.

[292] Item, oft de gelovere nairden overheysch vluchtich worde buyten der Devisen, oft storve, ende hij eenich goedt, have oft erve achtergelaten hadde, ter plaetsen daer hij geseten es oft was, dat nyemandt als erfgename aenveerdt en hadde, soe es de officier van dier plaetse gehouden ende dair toe verbonden, souden dlandt dondersaten ende huer goedt ontslagen zijn, tselve goedt tot tsgoedts coste te innen toverene, ende in behouwender handt te settene, tot behoef vanden voirs. heyssche, ende anderen dier dair toe souden moigen recht pretenderen te hebbene, insgelijcx soe moet de officier oick doen des versocht zijnde, al ware verso de gevluchte ewech voirden overheysch oft gestorven. |

[293] Item, oft yemandt eens gevluchten oft doode goedt als erfgename aenveerde, dat in dien gevalle die aenveerdere alsdan overgeheyscht magh worden, om de geloften te voldoene vanden gheenen dien tselve goedt toebehoirde, ende dair behoirt trecht vander Devisen inne gedaen ende gevordeert te wordene, gelijck mens van gevluchten oft dooden doen soude, soe verre hij niet gevlucht oft gestorven en ware.

[294] Item, ende oft de gevluchte, oft doode wiens goede nyemands aenveerdt en heeft, een poirter oft ingesetene vander stadt ende Vrijheyt van Mechelen geweest hadde, soe moet en es sculdich de gheene dien de geloften bij dien gevluchten oft dooden gedaen zijn geweest, ende tot wiens versueke den voirs. overheysch geschiet es. Wilt hij van zijnder geloften voldaen worden, op diens selfs gevluchts mans oft dooden goedt selve in persoone oft bij een procureur sijn recht vervolgen ende zijn bethoen doen, alsoemen dat sculdich es, ende costuymelijck ende gewoonlijck geweest heeft te doene nair trecht ende den stijl vander selver

fol. LXXXV stadt. |

[295] Item, ende oft de gevluchte oft doode ware geweest een ondersate van eenich van allen den anderen leden oft plaetsen vander Devisen, die de geloften gedaen hadde, eenigen poirtere oft ingesetene vander voirs. stadt ende Vrijheyt van Mechelen, soe es sculdich gehouden ende verbonden de officier van dier plaetsen, dair die gevluchte oft doode woonde, eer hij vluchte oft sterf, achtervolgende den voirs. overheyssche, oft goedt van dien gevluchten oft dooden, selve als heere ten coste van den goede trecht te vorderen, ende alle de dagen van rechte dair toe diemen nairden stijl van dien gerichte uuyt te volgene ende alsdan den gheenen die den overheysch heeft doen doen, te adverterene ende den dagh te condigen, die hem geset es, sijn bethoen te doene, om tselve zijn bethoen voir dat gerichte te comen doen, oft anderssins en soude dlandt dondersaten noch huer goedt niet overslagen connen gesijn. Ende insgelijcx behoirt een ander officier vander Devisen te doene, dair onder eenich goedt gevonden wordt, den voirs. gevluchten, oft dooden toebehoorende, al en ware hij onder hen verso niet geseten geweest, soe wanneer hij des wettelijck versocht wordt. |

[296] Item, de voirgen. dage die betekent es om dbethoen te doene, soe es alsdan die geadverteerde overheysschere sculdich ende gehouden aldair te comene ende zijn bethoen te doene, ende zijne scult te verifierene met zijnder eedt, alsoe dat behoirt ende sculdich es te geschiene, oft in gebreke van dien, soe soude hij versteken wesen, om sijne geloften nairden Devisen Recht, niet meer te moigen vervolghen, ten ware dat hij wettige onscult thoende, oft liet weten, dat hij alsdan te dien dage niet gecomen en conste, oft en hadde connen geconnen.

p 57

[297] Item. soe wanneer de voirs. bethoenen, opten voirs. gevluchten oft dooden in der manieren als boven gedaen sullen zijn, soe sullen de gheene die huere bethoonen gedaen hebben, nair trecht vander Devisen, voir al betaelt worden van der goeden die achterbleven zijn, ten zij datter zijn gepreveligieerde sculden, als huyshueren, sprincen penningen, der stadt assysen nair tverbont ende gewesen vonnissen.

[298] Item, es oick trecht vander Devisen alsulck oft een gevluchte als boven, egheen goedt achter en laet | ter plaetse dair hij geseten es, en geheyscht heeft geweest, dat alsdan

fol. LXXXVI

dlandt de ondersaten van dien ende huer goedt dair af ontslegen zijn, soe verre de officier zijn neersticheyt ende diligentie nairden heysch gedaen heeft, om dien over te seyndene, ende te leveren, ende niet en heeft connen gecrijgen om dat te doene, mair soe verre de selve gevluchte wederomme dair na, eer hij den selven eysch voldaen hadde, bynnen den bedrijve vanden selven officier quame, ende die officier dien alsoe tot alsulcker plaetse vonde, dair hijten soude moigen oft connen aengetasten ende dier machtigh ware, ende dat alsoe niet en dede, soe worden dair mede wederomme pandtbaer dlandt, dondersaten van dien, ende huerlieder goedt, totter tijt toe datter trecht vander Devisen, daer af gelijck boven verhaelt ende gestelt staet volcomen en voldaen sal zijn.

[299] Item, voirt eest noch voir trecht vander Devisen bekendt ende geuseert geweest dat de gheene die eenige geloften als boven gedaen magh hebben, van selfs comen magh voirde dagen van zijnder geloften, eer die verstreken, oft nair dat zij insgelijcx overleden zijn, voir oick den heysch, eer dien gedaen wordt, ende costen | te scouwene, oft oick nairden heysch verso bij den gheenen dien hij de geloften gedaen heeft ende overcomen dair af met hem dan can hij met ghelde oft schoone woerden ende can hijten tevreden gestellen, alsoe dat hij hem dagh geeft ende dien uuytstelt, sonder andere geloften te nemene, oft de selve te vernieuwene, soe wordt dan dair mede dlandt, de ondersaten van dien, ende huer goedt, ende oick de selve gelovere van dier geloften ontslegen. Alsoe dat de gheene dien die geloften gedaen waren, om dies wille dair op niet en soude moigen houden oft den gelovere overheysschen, maer vernieuwt hij zijne gelofte tot een anderen dage, soe magh hijten wederomme alsdan voldoet hijse niet, nairden selven dagh doen overheysschen, als vore.

[300] Item, soe verre oick de gelovere aenden gheenen compt dien hijt gelooft heeft, om met hem te overcomene ende die en wilt dat niet doen, noch gheenen dagh geven, mair wilt blijven op zijn recht, niet min hij doet ooghluyckinge, sonder dien te heysschene oft dien in eeniger manieren te pramene, dat hem dat wel geoorlooft es te doene sonder prejuditie vanden voirs. zijn rechte, | ende blijft soe geheel staende opte voirs. zijne actie, alsoe dat

fol. LXXXVII

de selve gelovere dlandt dondersaten van dien, ende huerlieder goeden, noch blijven ende zijn verbonden, gelijc zij te voren waren, eer de voirs. ooghluyckinge geschiede.

[301] Item, en es insgelijcx niet geoirlooft den gheenen dien eenige geloften nairder Devisen recht geschiet zijn, bij yemande den selven gelovere nair dat de dagen oick vanden geloften overleden zijn te moigen quellen oft te molesteren, voir de selve zijne gelofte met eenigen arrestemente oft commeringen, in lijve oft in goede, inde plaetse oick dair hijt gelooft magh hebben, soe verre de gelovere dair tegen seggen wilt, mair moet dair inne procedeeren, met dien over te heysschen gelijc vore verclaert staet.

Cah. 8 Mech.

p 58

Hoemen trecht vander Devisen sculdich es voirt te handelen als de officieren ende de geloveren overcomen, oft overgelevert worden.

[302] Inden yersten soe wanneer een officier overcompt oft overgelevert wordt, om dair verso bij ende met dien middele dlandt, dondersaten van dien ende huerlieder goeden | ontslagen te zijne, ende de faulte oft tgebreck bij hem compt, dat de geloften niet voldaen en sijn, oft dat trecht dair af niet gevoirdeert en heeft geweest, gelijck vore verhaelt staet, ten ocsuyne vanden welcken hij overcomen es, oft overgelevert wordt, soe moet hij dair vore gevangen blijven, tot dat hij oft yemandt anders de principale geloften, dairomme dattet geschiet, metten costen dair omme gedaen, betaelt ende te vollen voldaen sullen zijn.

[303] Item, soe wanneer yemandt overgeheyscht es oft overgeheyscht wordt, oft overcompt, soe moet hij comen, es hij bijden brieven vander voirs. stadt geheyscht, aen eenen der commoingmeesters vander selver stadt, ende eest een poirtere oft ingesetene vander selver stadt, oft een ondersate van eender ander plaetsen vander Devisen aenden officier vander plaetsen, daer hij geheyscht es, ende moet aldair presenteren het zij te rechte oft tonrechte overgeheyscht.

[304] Item, de voirs. commoingmeester, oft officier dair vore dat gebueren magh, om

fol. LXXXVIII

dair inne sekerlijck te procederene, ende om hem dair inne te verwarene | dat hij in egheene schade oft lasten come, ende oick tot besorghsamheyden vanden gheenen die den voirsz. overheysch heeft doen doen, die en sal dien heysch niet ontfangen, noch insgelijcx en derf hijs niet doen, in absentiën vanden wederpartijen, mair sal dien uuytstellen sonder dien tontfangene, tot dat hij den overheysschere bij hem ontboden heeft ende gecomen es.

[305] Item, ende oft int overcomen oft overleveren voirgen. degheene niet eengelijck en ware, oft buytenweerderdere gereyst ware, die den overheysch hadde doen doen, soe en sal die officier alleene den heysch niet ontfangen, mair salder van zijnen dieneren bijnemen, alsoe dat hij des overgeheyschte zeker zij, dat hij hem dair mede ontlasten magh tot dat de overheysschere dair bij compt.

[306] Item, ende oft de commoingmeester, oft ander officier dien heysch vander wederpartijen ontfanght, soe sal hij ende es verbonden, dair inne soe vele te doene, dat trecht vander Devisen, alsoot nair verclaert sal worden dair inne gevordeert en voldaen worde, gelijck als dat geschien soude ende wederpartije dair toe geroepen ende gecompareerdt ware, verso ende alsoe dat behoort | tot besorghsamheyden vander wederpartijen, ende in voldoeningen, ende onderhoudene vanden rechte vander Devisen. Oft anderssins soude hij selve dair vore moeten innestaen, ende voldaen tgene dat de overgeheyschte soude hebben moeten, met rechte voldoen.

[307] Item, soe wanneer dan de overgeheyschte in presentiën vanden gheenen die hem overgeheyscht heeft, hem dair voir den commoingmeester oft anderen officier te rechte presenteert overgeheyscht te zijne, soe moet die dan, ende es sculdich van sijnder geloften, dair hij omme overgeheyscht es, metten costen dair omme gedaen, den voirs. overheysschere te contenterene, te betalene ende tevreden te stellene, oft dair vore in der vangenissen te gane, totter tijt toe, dat hij dat voldaen sal hebben.

p 59

[308] Item, en oft die overgeheyschte alsdan hem tonrechte presenteert overgeheyscht te zijne, soe moet ende es sculdich ter stont eer hij ewech ga de overheysschere, met een dienere te Mechelen oft bijden gheenen diet in de andere leden, sculdich es te doene, den overgeheyschte voir zijne geloften, dair vore hijten heeft doen overheysschen te beclagene, alsoe dat behoort, die hem dagh maken, | sal ten naesten dage van rechte, ter vierscharen,

fol. LXXIX

eest te Mechelen, oft dairt behoirt buyten, nairden stijl vander plaetsen dairt geschien magh, ende procederen dair alsdan, alsoomen dair nair trecht ende den stijl, van dien gerichte gewoonlijck es van doene.

[309] Item, alsdan ende in dien gevalle oft hij tonrechte presenteert overgeheyscht te zijne, soe es de selve overgeheyschte sculdich ende gehouden goede cautie ende borghtocht te stellene, justiciable ende bedwanchelijck onder gerichte van dier plaetsen, om aldair te rechte te stane, ende tgewijsde te voldoene.

[310] Item, ende oft de selve overgeheyschte egheene cautie oft borghtocht gestellen en conste, oft niet stellen en wilde, soe moet hij dan dair vore gevangen gaen, totter tijt toe, dat de voirs. sake, met rechte gedendeert sal zijn ende voldaen, nairvolgende den gewijsden, dat dair op gepronuncieert sal worden.

[311] Item, oft een die overgeheyscht es, nair dien hij hem over gepronuntieert hadde, ende alsoe ontfangen ware, het | ware te rechte oft tonrechte ewech geraken conste, sonder verso sijne geloften voldaen oft cautie oft borghtocht gestelt te hebbene, ende beclaeght te zijne, dat in dien gevalle dlandt ende dondersaten van dien, ende huerlieder goeden, ende de overgeheyschte selve ontslagen zouden sijn, dat men dair op niet en soude connen gehouden noch gearresteren, noch insgelijcx den selven overgeheyschten, noch eens, omder selver geloften wille, niet connen noch moigen overheysschen. Ende ware dat toecomen bij gebreke, toedoene oft versuempten vanden officieren, ende dieneren, soe soude de gheene, dairt bij toecomen ware, dair vore moeten innestaen, ende selve betalen ende voldoen. Ende quaempt toe, bij faulten, gebreke oft versuempten, vanden overheysschere selve, soe mocht hijt hem selven wijten. Niet min soe wanneer de selve overgeheyschte naderhandt bynnen der selver plaetsen, van dair hij alsoe gescheyden ware bevonden worde, die soude alsdan dair voire moigen aengetast worden, om trecht voirt te voldoene, van dair hij gebreckelijck inne geweest hadde, gelijck boven verhaelt es geweest, totter tijt toe, dat hij dat voldaen soude hebben.

[312] Item, oft eenich overgeheyschte tvoirs. recht vanden Devisen | niet voldoen en

fol. XC

wilde, te wetene dat hij hem niet presenteeren en wilde, te rechte oft tonrechte overgeheyscht te zijne, oft dat hij niet betalen en wilde, noch voldoen zijne gelofte, goets genoech nochtans hebbende, ende hij van crijgelheyden, dair vore gevangen wilde blijven liggende, dat in dien gevalle, omdat de justicie huren gerechten cours houden souden, ende dexecutie van dien volcomelijck voldoen soude moigen worden, op diens alsulcken mans goeden geprocedeert sal moigen worden, ende trecht gedaen en gevordert gelijcmen op een doen soude, die gestorven ende aflivich worden ware, ende alsoe dat hier vore int lange volcomelijc gescreven ende verclairt staet totten eynde vanden rechte.

[313] Item, soe wanneer yemandt overgeheyscht wordt, soe es naden selven heysch wettelijc gedaen wesende diens overgeheyschte goedt, voirden selven heysch verbonden, alsoe dat tselve goedt dair voer geexecuteert soude worden, al waert oick zoo dat de voirs. overgeheyschte, zijn goedt dairna vercocht, gelevert ende de penningen dair af antfaen hadde. | verso

p 60

[314] Ende alhier hoort toegevuecht ende gestelt te zijne, watter oick personeelen actiën aengaet, dat voir recht ende een oudt heerbringen inden landen vander Devisen, onderhouden, geuseert, gehanteert ende bekendt es geweest, dat de communicatie vander coopmanscap tusschen dondersaten vander Devisen niet behindert, vermindert, belet, verachtert, noch beweert en magh worden, in egheender manieren, inden landen vander Devisen. Mair mach die communicatie behoirlijck ombelet geschien tusschen de selve landen ende heerlijckheyden, ende den ondersaten van dien, sonder yemandts wederseggen oft beletten.

Vanden crimineelen actien oft saken.

[315] Inden yersten om dan voirt te comene totten tweesten principalen deele vanden voirs. recht vander Devisen, dwelcke es om te verclarene trecht ende de proceduren diemen sculdich es, ende gewoonlijck geweest te houdene, ende te hanteerene, ende actiën oft saken crimineelen, die soe verre het desen rechte vander Devisen aengaen magh, gedeylt moigen wor-

fol. XCI

den in twee deelen. Te wetene in saken dair lijf noch let ane verbuert es, | als zijn pennnighboeten, brueken, kueren, gevichten, injuriën ende desgelycke, ende in saken daer lijf en let ane verbuert moigen zijn.

Vanden saken dair lijf noch let aene verbuert en zijn.

[316] Item, als vanden kueren ende brueken daer lijf noch let ane verbuert en es, die geschieden bynnen den plaetsen vander Devisen, es recht dair af eenpaerlijck onderhouden, ende bijden leden vander Devisen, in ouden tijden, bijeen vergadert wesende, eendrachtelijck overdragen ende geslooten. Wairt dat yemandt in der Devisen geseten, boeten oft bruecken verbuerde, onder den heere dair hij woonachtich ende geseten es, dat hij die boeten ende bruecke niet en magh overdragen, aen eenen anderen heere oft officier vander Devisen, dair hij onder niet geseten, noch woonachtich en es. Mair dat dien ende eenyegelijcken anderen vander Devisen, wel geoirlooft es, verbuerde hij boeten oft brueken, onder een anderen heere oft officier vander Devisen, ende quame hij ongecalengiert oft onverlooft van dair, dat hij de verso selve zijne boeten | ende bruecken overbringen magh sijnen heere oft officier, dair hij onder geseten es, ende overcomen dair af met hem. Metten welcken de selve alsdan dair af ongehouden, quijt, los ende vrij blijft, sonder dair af bijden officier vander plaetsen, daer den brueck geschiet, oft boete verbuert es, als hijt weet, te moigen gemolesteert worden, oft sonder hem yet daer omme te darven geven, oft te overcomen in eeniger manieren.

[317] Item, dat eenenyegelijcken heere vander Devisen, oft zijnen officier, nair donderhouden vanden selven rechte vander Devisen geoirlooft es, onder zijn bedrijf ende jurisdictie aen te tastene ende te vangene alle de gheene die gebruect oft geboet moigen hebben, buyten sijnen bedrijve, oft oick jurisdictie oudere, ende in eenige ander heerlijckeyt, oft plaetsen vander Devisen, voir de bruecken ende boeten, die zij verbuert hebben, soe verre zij die wegens, als boven, overgedragen en hebben, oft metten heere oft officier, dairse

p 61

geschiet zijn, niet overcomen en sijn, noch hen dair vore niet verlooft en hebben, oft ongecalengiert van dair gescheyden zijn. En die aengetaste alsoe moeten dair of diens heeren oft officiers goeden moet gecrijgen | ende hem tevreden stellen oft dair vore gevangen gaen ende

fol. XCII

blijven, tot dat zij dat gedaen sullen hebben, tzij metter mynnen oft metten rechte, dat verborgen in gevalle van processe. Ende dair mede alsdan sullen zij los, vrij ende ongehouden zijn, en blijven, vanden heere dair ondere, dat de bruecken ende boeten verbuert zijn, ende geschiet, ende van allen anderen heeren ende officieren vander Devisen, ende insgelijcx eest vanden partijen den geruchten ende injuriën aengaende.

[318] Item, es voirt voir recht bekendt ende onderhouden geweest, dat eenyegelijck heere vander Devisen, ende sijn officier, oudere, ende in eene andere heerlijcheyt buyten der sijnre, oick vander Devisen, moigen aldair aentasten ende vangen yemande wie zij willen, ende leveren dien aldair, den officier vander plaetsen op wederleveren, oft moige yemande insgelijcx, die gevangen sate aldair beswaren nair trecht vander Devisen nairden welcken de officier vander plaetsen, dair hij gelevert es oft dair die onder beswaert es, den selven geleverden noch beswaerden niet en magh laten gaen, oft composeren sonder consent ende wille vanden | gheenen dien gelevert heeft, oft beswaert. Ende in gevalle de selve geleverde oft verso beswaerde uuytbrake oft afhendich gemaect werde, soe moeten dair vore innestaen de officier ten vorsten, dlandt ende dondersaten van dien, ende huerlieder goedt, ende moigen dair vore gehacht ende gehouden worden, vanden gheenen dien dair gelevert oft beswairt heeft totter tijt toe, dat dat gerepareert sal zijn, nair gelegentheyt vander zaken, het zij metter mynnen oft metten rechte.

[319] Item, oft de selve geleverde oft beswairde voer zijne misdaet en compositiën conste oft mochte overcomen vander selver sijnder misdaet, dair hij vore gevangen ware gelevert, oft beswaert, soe es dat sculdich te geschiene bijde gheene dien aengetast, gelevert oft beswairt moigen hebben, ende sijn sculdich die officieren, dien gelevert oft beswaert hebben, metten gheenen dair ondere hij aengetast, gelevert oft beswairt es geweest, de compositiën van dien misdadigen, te doene te partene, ende te deylene in gelijcken deelen. Alsoe dat deen dair af soe vele hebben moet als dandere.

Vanden criminelen saken, dair lijf en let aen verbuert moigen zijn, |

fol. XCIII

[320] Inden yersten soe es clair openbair ende voir recht bekendt, dat trecht vander Devisen sulck es aengaende den criminelen saken, dair lijf ende let ane verbuert zijn, dat eenyegelijck die lijf ende let verbuert magh hebben, sculdich es ende behoort voir sijne misdaet gelevert te wordene, als dat versocht wordt, alsoot behoort, ter plaetsen dair hij dleste feijt gedaen heeft, dair hij lijf ende let ane verbuert magh hebben, om dair af, aldair crimineelyck (sonder eenige compositie te moigen maken nade leveringe) gepunieert ende geexecuteert te wordene, alsoe dat nair gelegentheyt vander saken behoirt ende sculdich es te geschiene.

[321] Item, dat eenyegelijck heere, oft zijn officier vander Devisen, in allen plaetsen vander Devisen magh vangen ende aentasten, die lijf ende let verbuert hebben, ende leveren

p 62

die ter plaetsen, dair hijse gevangen ende aengetast heeft, op wederleveren, oft magh insgelijcx eenigen gevangenen beswaren, nair trecht vander Devisen, van saken die lijf ende let aengaen, gelijck vore noch verclaert staet. verso

[322] Item, es insgelijcx voir recht bekendt ende onderhouden | geweest, dat noch andere heeren, oft huere officieren vanden Devisen den selven geleverden oft beswaerden gevangene ende misdadige moigen insgelijcx voir huer recht ende interest beswaren, ende voir hen nemen dat de selve misdadige hen gelevert sal worden als dleste feyt onder hen gedaen te hebbene.

[323] Item, als dat alsoe gebuert es, soe en magh de selve heere, oft zijn officier, dair hij onder gevangen sit, alleene noch oick metten gheenen dien aengetast heeft, niet voirt procederen tegen den voirs. beswaerden oft geleverden in eeniger manieren, in woerden noch in wercken, bij examinatiën oft anderssins, sonder bijsijn wille oft consente van allen den gheenen dien gelevert oft beswaert moigen hebben.

[324] Item, en in dien gevalle, soe magh de officier dair onder de voirs. Gevangene gelevert oft beswaert es, eenen bequamen dagh setten allen den gheenen, die den selven gevangene, gelevert oft beswairt moigen hebben, om te dien dage gestoffeert te comene, ende

fol. XCIV

den selven | gevangene ter bancke te examinerene, om alsoe de waerheyt te vernemene van zijnen feyten, ende waer hij dleste feyt gedaen magh hebben, daer hij zijn lijf ende let ane verbuert magh hebben, om dat geweten, dair ten eynden trecht vander Devisen te volwerene ende te voldoene, alsoot behoort.

[325] Item, alhier es te wetene dat de officier dair ondere dit gebueren magh, die egheen goet seker gevangenisse en heeft, versuecken en magh, aenden officier oft officieren, die hem den misdadigen gelevert hebben, oft onder hem beswairt, dat zij hem assistentie doen van dieneren omden misdadigen te helpen verwaren, tot huerlieder coste vanden dieneren, oft gevangenisse te leveren tot diens officiers coste, diet versuect om dies misdadighs zeker te zijne, tot dat trecht vander Devisen, dair mede voldaen wordt, dat die alsoe dat behooren te doene.

[326] Item, ende oft ten voirgesetten dage, alle de voirs. officieren achterbleven ende niet en quamen, soe es nair dien de selve huerlieder leveringe ende beswaringe, die zij opten voirs. gevangene gedaen moigen hebben, sonder wettige nootsake, oft onscult, dair af te ont-

verso

biedene | oft goets tijts te laten weten van onweerden ende gesmolten. Ende magh alsdan de officier vander plaetse, dair voirt inne procederen, alsoe hem dat nair sijnder conscientiën ende nair gelegentheyt vander saken, nair recht dat dunct dienende, ende behoorende.

[327] Item, ende oft alle de officieren oft eenige van hen die den gevangene gelevert oft beswaert hebben, ten gesetten dage comen, soe es elck van henlieden dair sculdich te comene, in behoirlijcke manieren. Te wetene van die van Mechelen wegen, de scoutet en beyde de commoingmeesters, metten greffier vanden scepene van Mechelen, ende de andere officieren van den anderen leden, ende plaetsen vander Devisen, elck met twee scepenen van harer banck, ende met hueren clerck, om sijn verlijden taenhorene, ende te bescrivene, ende om voirt dan te condigen dairt behooren sal, met hen bringende eenen scerprichtere.

[328] Item, alsdan soe es gehouden en verbonden de officier vander plaetse, dair de voirs. misdadige onder gevangen sit, ende gelevert oft beswaert es geweest, tot eender

p 63

bequame plaetse, dairmen den gevangene examineren sal, goede gereescap te hebbene, om dat te doene | ende twee scepenen van sijnder banck, eest buyten in eenigen vanden leden

fol. XCV

vander Devisen. Eest bynnen Mechelen ende egheen poirter en es diemen pijnen sal, beyde de commoingmeesters vander stadt, oft de stadthoudere van henlieden, in huer stadt, in huerer absentiën, metten greffier van scepenen van Mechelen, om dair af hueren medegesellen scepenen ende de voirs. greffier, den scepenen van Mechelen, trappoort ende tverlijden van den misdadegen over te dragene ende te condigen.

[329] Item, van deser scerper examinatiën sijn vrij ende worden uuytgenomen, nair doude heerbringen vander Devisen, de poirteren vander voirs. stadt van Mechelen, soe wanneer de selve poirteren bynnen der stadt, oft Vrijheyt van Mechelen, aengetast oft gelevert worden, oft insgelijcx beswairt, bij eenigen officier vander Devisen, voir zekere huere leste feyten, dair zij dlijf ende dlet ane verbuert hadden, die zij onder hen oick gedaen mochten hebben, ter banck te leggene, mair moeten de scepenen die eenen poirtere bynnen Mechelen heysschen willen, te vollen geinformeert sijn, dat zij op hueren eedt nemen moigen, soe verre | die verso bynnen, oft onder hueren bedrijve gevangen ware, ende van hueren wettegen maendere gemaendt waren, dat zij dien van levenden lijve, om tselve feyt, dair hij omme geheyscht wordt ter doot wijsen souden.

[330] Item, soe wanneer de selve gevangene geexamineert sal zijn geweest, ende eenich vanden voirs. officieren vander Devisen bevindt, dat hij zekere zijne leste feyten oft feyt, dair hij lijf ende let ane verbuert heeft onder zijne jurisdictie gedaen heeft, om dair inne dan nair trecht van der Devisen voirt te procederene, alsoomen dat gewoonlijck ende costuymelijck es geweest van doene. Soe versuect de officier dair dleste feyt onder bekendt ende geleden es geschiet te zijne, aenden officier vander plaetsen, dair de misdadige gevangen sit, dat hij hem gereescap doen soude, ten minsten van twee zijnen scepenen van dier zijnder banck, eest buyten Mechelen ende bynnen Mechelen, eest egheen poirtere van Mechelen van beyden den commoingmeesters metten greffier, om dat de selve gevangene tselve zijn verlijden noch eens bij schoonen dage ende sonnenschijne | ongeijsert, ongehacht, ende ongehouden,

fol. XCVI

onder den blauwen hemele kennen ende lijden soude.

[331] Item, dair na soe wordt de misdadege gebracht bij sonneschijn buyten den blauwen hemele, ende aldair worden hem ongeboeyt ende ongehacht, ende ongehouden, in presentiën vanden voirs. scepenen vander voirs. banck, ende den gheenen dien dair gheleverdt oft beswaerdt hebben gelesen de feyten ende misdaden, die hij gekendt ende geleden heeft.

[332] Item, dair na soe wordt de selve misdadege nair zijn verlijden wederomme gelevert op wederleveren bijden officier dien aldair aengetast, oft beswaert heeft, ende onder wien men bevindt, dat hij tvoirs. zijn leste feyt gedaen heeft, den officier vander plaetsen dair bij aengetast oft beswaert es geweest, ende dat reyst alsdan metten zijnen thuysvaerdt. Eest vander voirs. stadt wegen, soe bringht de greffier vander voirs. stadt, des voirs. Misdadighs verlijden bijden scepenen van Mechelen zijnen heeren. Oft eest | een andere officier van verso eender ander plaetsen, soe doen dien officiers, scepenen met hueren clerck, dair af huer rappoort aende andere huere medegesellen scepenen.

[333] Item, als de scepenen dan dair dleste feyt, daer sijn lijf ende let ane verbuert heeft, onder gedaen es, bijden voirs. verlijdene, als boven gedaen bevinden, dat zij dien misdadegen

p 64

zoe verre hij onder hen gevangen ware, ende des bij hueren wettegen maendere, op hueren eedt gemaendt waren, met goeden conscientien, om desselfs feyts wille, van lijvenden lijve, ter doot wijsen, oft duemen souden, ende zij dair af den scoutet ende commoingmeesters bij hueren greffier ende de andere scepenen hueren officier geadverteert hebben, soe wordt bijde voirs. officieren, te wetene vanden gheenen dien heysschen wilt, ende vanden gheenen dien heysschen wilt, ende vanden gheenen dair hij andere aengetast, oft beswaert es geweest, eenen bequamen cortten dagh genomen, om den selven heysch te doene, alsoot behoort.

[334] Item, ten voirgen. gesetten ende genomenen dage, soe comen ter plaetsen dair

fol. XCVII

ondere de voirs. misdadege | gevangen sit, niet in zijnder presentiën, maar in zijnder absentiën. Eest vander voirs. stadt wegen de scoutet ende commoingmeesters metten meesten deele vanden scepenen van Mechelen bijden officier van dier plaetsen, dair hij met zijnen zeven scepenen te rechte sit, ende vierschare gemaect heeft, oft eest een ander officier met zijnen zeven scepenen, ende scicken hen insgelijcx aldair bij henlieden in ordene, alsoe zij behoiren te rechte te sittene.

[335] Item, de voirs. twee bancken aldair alsoe vergadert wesende, soe wordt aldair bijden gheenen die den heysch doen wilt geproponeerdt ende geseeght. Eest vander voirs. stadt wegen, soe wordet gedaen bijden pensionaris vander voirs. stadt, oft bij eenen secretaris. Ende eest van eender ander banck, bijden officier van der selvere, dat seggende ende verclarende met alsulcken woirden alst den gheenen best dunct, dienende diet woirdt doet, nair gelegentheyt vander saken, den persoon noemende diemen heyst, ende sijn leste feyt mercke verso lijck verclarende ende specificerende, | daer hij zijn lijf ende zijn let ane verbuert heeft, onder de jurisdictie van dien heysschen gedaen ende geperpetreert, begerende dair omme ende versuekende, achtervolgende den rechte vander Devisen, oft nair trecht vander Devisen den selven misdadegen hen overgelevert te hebbene, met zijnen feyten ende artikelen opte palen vanden lande dair hij geheyscht wordt, om dair en teynden dair af recht gedaen te worden. Alsoe dat na trecht vander Devisen behoirt ende sculdich es te geschiene.

[336] Item, alhier es te wetene ende te verstane dat trecht vander Devisen alsulck es ende alsoe eenpaerlijck onderhouden geweest, dat de voirs. officier die aldus eenigen misdadigen heysschen wilt om overgelevert te wordene sculdich es ende gehouden te seggene, te verclarene ende te specificerene dleste feyt ende misdaet, dat de gheene onder hem gedaen heeft, ende dair hij lijf ende let ane verbuert heeft, dien hij overheyscht. Want soe verre hij dat niet en dede, oft doen en wilde, mair dede dat met generalen woirden van belastingen,

fol. XCVIII

sonder specificatie, zoe en dorste | die officier vander plaetsen, dair ondere de gevangene sate, dien heysch niet ontfangen, noch zijne scepenen niet op manen, oft hij leverbaer ware, mair soude alsulcken heysch niet dueghdelyck sijn, noch ontfanckelijck ende van onweerden.

[337] Item, als den heysch als boven gespecificeert gedaen es, soe magh alsdan de officier vander plaetsen, dair hij ane gedaen wordt, dair tegen seggen, ende hem opponeren, heeft hij eenige redenen ter contrariën, meynende ende sustinerende dat de selve persoon, niet leverbaer en es, mair dat hij selve dair overe trecht sal mogen doen ende voerderen, alsoe dat van goeder justitiën wegen behoirt. Wair tegen de officier diese overgeheyscht alsdan sustineren magh, bij sijnen redenen ende middelen tot dier saken dienende de contrarie des hen gedragende tot rechte, nairden welcken de officier vander plaetsen, dair de misdadege

p 65

geheyscht wordt, maendt den voirscepene van sijnder banck, ende voirt alle zijne medegesellen, wat daer af ende tot toe van rechts wegen sculdich es te geschiene. | verso

[338] Item, ende oft de officier vander plaetsen daer de misdadege aengeheyscht wordt, egheene redenen en heeft ter contrariën omde voirs. overleveringe te weygeren, soe maendt hij nochtans den voirscepene als boven, ende sine medegesellen oft de selve geheyschte persoon sculdich es overgelevert te wordene oft watter van rechts wegen sculdich es toe te geschiene.

[339] Item, soe wanneer de scepenen als boven gemaendt sijn, soe sijn sculdich de officieren ende alle andere te vertreckene, alsoe dat de scepene van beyde den bancken, aldaer bij een sonder vertrecken blijven alleene, en nyemandt anders, behalven de voirs. Pensionaris oft secretaris, ende de greffier van Mechelen.

[340] Item, aldus bij een zijnde, soe vraeght de voirscepene vander banck, dair den heysch aen geschiet den scepenen, die den heysch doen, oft zij op hueren eedt nemen willen, soe verre die persoon die geheyscht wordt, onder hen gevangen sate, ende zij van hueren wettigen maendere gemaendt waren, dat zij den selven persoon, om tfeyts | ende misdaets

fol. XCIX

wille, dat alsomen gespecificeert ware, van levende lijve ende lede ter doot wijsen ende duemen souden. Ende als de scepenen, die den overheysch doen ende elck van hen ten vragene vanden voirs. voirscepene, vander banck dairt geschiet, dat op hueren eedt genomen hebben, soe worden de officieren wederomme innegeroepen.

[341] Item, als de selve officieren, ende elck van hen tot hueren plaetsen ende in huere ordene geseten zijn, soe maendt de officier vander plaetsen, dair ane den heysch geschiet es, den voirscepene, van zijnder banck tvonnisse, dair mede hij hem ende zijne medegesellen belast heeft, die alsdan zijn vonnisse uuytspreect ende pronuntieert, seggende : "Heer Scoutet, drossatte oft meyere (alsulcke als hij es). Ic saelt seggen int verbeteren van mijnen medegesellen, dat ghy A. noemende den geheyschten sculdich zijt met zijnen feyten en artikelen opte palen vanden lande, over te leveren, den scoutet, drossate, oft meyere, noemende dien geheyscht heeft, alsoe dat na trecht vander Devisen behoort, om trecht dair af voirt gedaen te wordene, alsoot behooren sal "

[342] Item, dair na soe reysen ewech de scepenen, die gecomen zijn | metten officier, verso die den misdadegen geheyscht heeft, oft doen heysschen. Ende dofficier vander plaetsen, dair de misdadege gevangen sit, bringht oft doet bringhen, den selven geheysschten tot op sijne palen, ter plaetsen weerdt, van dien geheyscht heeft, ende leverten aldair den officier overe achtervolgende den voirs. gewijsden.

[343] Item, int overleveren, soe eest voir recht bekendt ende alsoe onderhouden geweest, soe verre die leveringe geschiet bijden voirs. scoutet ende commoingmeesters, vander voirs. stadt van Mechelen eenigen anderen officier vander Devisen, dat de selve officier gehouden ende sculdich es, goede cautie ende borghtocht te stellene, bedwanckelijck wesende, onder de voirs. stadt, oft andere, onder de Devise wonende, die hen ongepoirteert ende ongevrijt naer trecht vander Devisen, daer voer verbinden, ende verloven moeten, dat hij bynnen sonneschijne, soe verre het doenlijck, ende vroech genoech es, den selven geheyschten te rechte stellen sal, ende criminelijck vanden lijve doen executeeren.

[344] Item, wordet doverleveringe bij eenen anderen officier gedaen | den voirs. scoutet fol. C

Cah. 9 Mech.

p 66

ende commoingmeesters, soe en plegen sij egheene cautie, noch borghtocht te stellene, noch te settene, mair zij gestaen dair mede, dat zij alleenlijck gelooven dat zij achtervolgende den rechten vander Devisen den selven geheyschten bynnen sonneschijne gelijck boven te rechte stellen sullen, ende vanden lijve doen executeeren.

[345] Item, alhier es te weetene, soe wanneer eenige andere bancken deen den anderen leveren, dair de scepenen, als zij in crimineelen zaken gemaendt worden, over de gheene, die lijf ende let verbuert hebben, nair hueren rechten, ende ouden onderhouden costuymen, de misdadege wijsen tot tsheeren wille, soe es nochtans trecht vander Devisen alsulck, gelijck boven verclairt es, dat alsulcke overgeheyschte persoon, ende alsoe nochtans verwesen (tot tsheeren wille) sculdich es crimineelijck vanden lijve ende lede geexecuteert te wordene sonder dien te laten gaen, of te composeeren, hoewel nochtans dat bij eenige officieren binnen zekeren jairen herweerdts dat anderssins gedaen ende gepractizeert es geweest, dat niet behoir- verso lijck en es, in welk gevalle | beyde de officieren te wetene dien geheyscht hadde, ende dair ane hij geheyscht hadde geweest half ende half gedeylt hebben, de compositiën dier af gemaect worden, gelijck boven verhaelt staet, als zij de compositiën maken voir ende eer eenigen heysch geschiet, dwelcke wel geschien mach, mair gheenssins nade overleveringe.

[346] Item, oft de officier dien de misdadege alsboven over gelevert wordt, dair mede reysen moet, duer oft overe de jurisdictie van eenigen anderen heere, tzij vander Devisen, oft anders die vander Devisen niet en sijn, soe pleech hij onder meerder zekerheyt wille, om ongelet daer duere te lijdene, aen dien officier, om gheleydt te seyndene, dair duer metten geleverden te passeeren.

[347] Item, als de voirs. misdadege overgelevert es, soe wordt die gevuerdt oft geleydt tot binnen de jurisdictie vander officiere, dien overgeheyscht heeft, ende maect aldair ter plaetse, dairt hem gelieft vierschare (sonder den selven overgeleverden, nairde voirs. overleveringe ter bancke te moigen examineeren oft pijnen) ende stelten te rechte sijne trecht

fol. CI

ende aensprake doende ende tproces volmakende | totter diffinitiven toe incluys, ende totter executiën vanden selven misdadegen, alsoe dat na trecht, stijl ende costuymen vander selver banck behoirt ende sculdich es te geschiene. Waer den twist tusschen de leden vander Devisen behoort gesleten te zijne.

[348] Item, oftet gebuerdt dat tusschen eenige leden, plaetsen, landen, oft heerlijck- heyden vander Devisen, eenige twisten oft geschillen opstonden ende reesen ten ocsuyne ende uuyt saken vanden voirs. rechten vander Devisen, oft van eenigen pointen van dien raekende alleenlijck trecht vander Devisen, dat in dien gevalle, nair doude heerbringen, de selve twisten ende geschillen behooren ende zijn sculdich beslicht ende gesleten te wordene, soe verre de leden in twiste sijn, dair inne accorderen, voirde andere leden, plaetsen, landen ende heerlijckheyden, oft huren gedeputeerden, vander selver Devisen, die dair omme in alsulcke gevalle ende oick om eenich ongelijck verstant, dat men mocht hebben opt onder- verso houden vanden selven rechten vander | Devisen, gewoonlijck zijn ende geploogen hebben te vergaderen ende bij een te comene, binnen der voirs. stadt van Mechelen als principale besloo-

p 67

tene stadt gelegen int land vander Devisen ende nergens al, noch tot egheender andere plaetse, ten bescrivene vander voirs stadt, ende ten coste vanden gheenen, die int ongelijck bevonden moigen worden.

[349] Item, wanneer zij alle vergadert zijn, soe hebben die van Mechelen als principael stadt, gelegen int landt vander Devisen tvragen vanden opiniën, ende dien van Grimbergen wordt yerst gevraeght ende hebben dyerste opinie.

[350] Item, ende tgene dan dat aldair bijden gemeynen leden vander Devisen overdragen ende verclaert wordt, trecht vander Devisen te zijne, dat zijn sculdich de leden, dien dat aengaet alsoe dan te achtervolgene ende te voldoene.

[351] Item, oft yemandt van dien oft oick te samen, dat niet achtervolgen en wilden, noch voldoen, soe sijn alle de andere leden verbonden ende gehouden metten gheenen die int ongelijck bevonden wordt tegen hen diet niet achtervolgen en willen, | te samen ende

fol. CII

gelijckelijck dat ter executiën te leggene, ende ofts noot zij tsamen dat aen onse genaden heere ende sijnen raide, als aenden gheenen. die tselve recht vander Devisen, als souverain heere, midts dat dat bij zijnen voirvaderen geapprobeert ende geconfirmeert es geweest, te vervolgene, ende nergens al, tot dat tselve overdrach volvuert, geachtervolcht ende voldaen sal zijn.

[352] Item, insgelijcx oft yemandt buyten der Devisen geseten, eenigen ondersate onder de Devise woonachtich oft eenigen lede vander selver Devisen vercortten, pramen, oft verachteren wilde, in prejuditiën vanden voirs. rechten vander Devisen, oft van eenigen pointe van dien, soe zijn alsdan alle de andere leden vander Devisen, ten vermanen vanden lede, daer die ondersate onder geseten es, oft vanden lede, dat vercort wordt, gehouden ende verbonden dat gelijcker handt, ende tot gelijcken coste ter executiën te leggene, ende ofts noot zij dat gelijckelijck te verantwoirdene, ende die sake te vervolgene, voir onsen genaden heere ende zijnen rade, om alsoe ende bij dien tselve recht vander Devisen, ende elck point van dien te houdene ende te bestriddene om te blijvene in zijnder cracht, weerden ende viguere. | verso

[353] Ende oft eenich vanden leden van der Devisen tegen eenich vanden anderen leden in twiste ware, hem voirdese beclagen wilde, sonder dair omme de leden vander Devisen vergadert te hebbene, om dair mede te scuwene de arrestementen ende commeringen, die dair omme nair trecht vander Devisen souden moigen gebueren, dat dat wel geschien magh, aengaende de selven rechten vander Devisen, des es dat sculdich te geschiene aen onsen genaden heere ende zijnen raide, diens voirvaderen tselve recht vander Devisen geapprobeert ende gestatueert hebben, en nergens al. Vanden afquijtene ende lossene vanden renten, pachten, hoenderen, cappuynen ende chijsen, ende des dien aencleeft.

[354] Uuyt dien dat bijder quader neeringen doen wesende voir djair onses heren duysentvierhondert drie en veertich de huysen alsdaen bynnen der stadt van Mechelen zoezeere belast ende becommert waren van chijsen, als dat de selve huysen, van dage te dage, ende soe langer soe meer, nederwettich worden, in cleynheeden onses genaden heeren, en

p 68

fol. CIII

tot grooter scaempten, ende achterdochte vander selver gemeynder stadt | van Mechelen, soe worden alsdaen bijden gemeynen raide vander voirs. stadt, omden gemeynen orbore vander selver stadt, ende ter eeren vanden selven onsen genadigen heere, ende der selver zijnder stadt, geordineert ende geslooten, ende overdragen de pointen hier nair volgende, ende die oysint tot noch toe onderhouden sijn geweest, ende alsoe onderhouden worden met tgheene dat dien aencleeft, ende oick eenpairlijck ond erhouden es geweest, ende datter mede naervolght.

[355] In den yersten datmen allen erfchijs staende principalijck alleene, op huysen oft hofsteden, dair huysen, binnen mans gedenckenissen op gestaen hebben, binnen der stadt van Mechelen gelegen, sal moigen afquijten, nair inhoudt vanden brieven, soe verre eenige dair aff zijn ende dat verclaren.

[356] Item, dair egheene brieven aff en zijn, die dair aff dat verclaren, ende de belastinge vanden chijse geschiet es, voir djair Onssheren duysentvierhondertvierentwintich, al ware hij zeedert oft dair vore verhandelt salmen den selven chijs, op eenige huysen, binnen der voirs. verso stadt staende, | moigen afquijten ende lossen, elcken penningh voer tweeentwintich penningen, met vollen chijse, met alsulcken ghelde als opten dagh van doen gangk hadde, te wetene eenen Philippus stuyver voir eenen stuyver, ende alle ander gelt nair advenant van dien.

[357] Item, hoe wel int voirs. point staet, al ware dien chijs ziedert oft vore verhandelt, datmen dien afquijten soude moigen, elcken penningh voer tweeentwintich penningen, soe heeft men dien niet tegenstaende nochtans over derttich ende veertich jairen onderhouden, ende gecostuymeert, datmen dien gequeten heeft, met alsulcken gelde, ende tot alsulcker prijse, als hij vercocht es geweest, ende verhandelt, gelijc als dat hier na breeder verclairt sal staen.

[358] Item, den chijs die zedert den voirs. jaire duysentvierhondertvierentwintich gemaect, vercocht, oft anderssins bekendt es, op eenige vanden voirs. huysen, totten jaire van duysentvierhondert ende drieenveertich voirgen. sullen de erfgenamen vanden selven huysen af moigen quijten elcken penningh met achttien penninghen met alsulcken gelde, als voer-

fol. CIV screven staet, ende met vollen chijse. |

[359] Item, alhier heeft men eenpaerlijck voir recht onderhouden, datmen int afleggen vanden chijsen die met vollen chijsen moet afleggen, al en ware mair djair yerst begonst, als-men dien afleggen wilde, ende men en mach alhier niet gestaen, metten verloope nair advenant vanden tijde, ten ware vorweerde, maer men moet tgeheel jair beteren, soe verre dien chijs metten jaire verschijnt, mair verschene hij tot twee termijnen, soe soude hij gestaen metten verloope vanden naesten halven jaire.

[360] Item, datmen den voirs. chijs sal moigen quijten tegen eenenyegelijcken die hij toebehoort met gereden gelde, ende eens yegelijcx deel tot eenen male, behoudelijck den grondtchijse, alsoe die leen es, datmen dien niet en sal moigen afquijten, sonder consent van den grontheere, dien hij toebehoort.

[361] Item, oftmen eenigen chijs aldus afquijtte toebehoirende vrouwen in huwelijcken state sittende, dat gelt vander afquijtingen comende, gestelt sal worden, inder stadt wissele tot der vrouwen behoef, ende ten selven rechte, dat den voirs. chijs stont, eer hij afgequeten verso was. |

p 69

[362] Item, desen achtervolgende es voer recht bekendt, ende soe breet onderhouden als hier na volght, dat alle penningen, die van eenen chijsen, pachten oft renten gecomen sijn, tzij bij vercoopingen oft afleggingen, ende die noch in wesene zijn, wanneer sterfhuys gevalt, dat es wanneer den coopstat dan soe goet es als de somme daer af comende gedroech, die dair inne geleeght was, dat die van alsulcker naturen sijn, ende tot alsulcken rechte staen, als de erven, pachten, chijsen, oft renten waren, oft stonden eer die vercocht oft afgeleeght waren, ende behoiren alsoe gepaert ende gedeylt te wordene.

[363] Item, ende insgelijcx oft die selve penningen oft andere van erfflijcheyden oft chijsen comende aen erve, chijsen, renten, oft pachten, wederomme aengeleeght worden, oft dat eenige erven, chijsen, renten, oft pachten voir andere erffelijcheyt vermangelt worden, dat die alsulcken gecochten, oft vermangeld erven, chijsen, renten oft pachten, vander selver naturen zijn ende blijven sullen, dat de erven, chijsen, renten ende pachten waren, dair die penningen af comen sijn, dair zij mede gecocht, oft vore vermangelt zijn.

[364] Item, dat dese voirs. ordinantie vander afquijtingen niet slaen | en sal opten fol. CV grondtchijs toebehoirende onsen genaden heere, noch op gheenderanden chijsen, dair beneficiën op gefundeert zijn, die tot jairgetijden tot distributiën vanden getijden, broot ende wijne mede te celebreren misse om te doene, oft diergelijcke in aelmoesene daer toe gegeven, in testamente dair toe gelaten, oft anderssins dair toe vercregen, mair alle andere chijsen sullen tot dese ordinantiën staen, alwairt oick zoe dat zij der stadt toebehoirden oft den gasthuysen, cloosteren, den crancken, der kisten int baghijnhof, fabrijcken, anderen goidshuysen, heyligengeesten, oft geestelijcke plaetsen, soe verre de selve chijsen niet gelaten, gegeven noch gecregen en sijn, om misse mede te doene, oft ter distributiën vanden getijden oft diergelijcke, alsoe voerscreven staet, des sullen de provisoren vanden selven goidshuyse, cloosteren oft geestelijcken steden sculdich zijn, de penningen, die vanden gequijten chijsen comen sullen te bekerene, aen andere goedt erffelijcke goeden, ten meesten proffijte vanden selven geestelijcken plaetsen.

[365] Item, oft gebuerde dat eenigen chijs aldus gequijt worde, die yemandt zijn tocht aen hadde, dat derfgenamen van dien chijse den tochteneere oft tochteneerssen sal moeten | sijn tocht bewijsen op andere goede zekere pande bynnen der Vrijheyt van Mechelen verso gelegen, die zijn sal vander selver naturen ende conditiën, dat de voirs. yerste tocht was, ende alsoe te hemwerts trecken tgeheel gelt vander quijtingen voirgen. Ende oft de voirgen. erfgenamen des niet en dade, soe sal de tochteneere heffen deen helft ende derfgename dander helft vander quijtingen voirgenoemd.

[366] Item, oft eenigen anderen chijs, pacht oft rente afgeleeght worde, dair een andere int geheel zijn tocht aen hadde, ende derfgenamen die penningen dair af gecomen niet en wilden deylen, noch dat zij die ter stont niet en conste aengeleggen aen gelijcken chijs, pacht oft rente, noch insgelijcx oick bewijsen, soe soude de gheene die dair ane zijn tocht hadde, die sommigen moigen opbueren, ende te hemwerts nemen, op goede cautie, die hij daer vore setten soude, om dit wederom te restituerene, wanneer derfgenamen gevonden hadden plaetse om die wederomme aengeleeght te wordene, ter selver nature staende, dat se waren, eerse afgeleeght waren.

[367] Item, oft oick eenige ander chijsen, renten oft pachten die onder die voirgen

p 70

fol. CVI

chijsen niet begrepen en sijn dair een ander | oick zijn tocht aen hadde afgeleeght ende gequeten worden, oft dat de erfgename eenige erflijcheyt vercochte bij consente vanden gheenen dier zijne tocht aen hadde, soe soude de erfgename de penningen dair af gecomen wederomme moigen aenleggen, aen goede ander erfflijcke goeden, chijsen, pachten oft renten, die vander selver naturen zijn ende blijven souden, dat de erfflijcke goeden, chijsen, pachten ende renten waren, dairse af gecomen waren. Mair oft eenich vanden erfgenamen zijne penningen dair af trecken wilde, soe soude de tochteneere oft tochtenersse van diens deele, nair sijn ouderdom, ende nairde tocht, die hij oft zij dair ane hadde, tware erftocht oft aengestorven tocht, sijn recht dair af moigen hebben, te weten de helft, tderdendeel oft tvierendeel vanden penningen, die de erfgename trecken soude, ende alsoe dat scepenen soe verre zijs dair af metter minnen, niet eens en consten geworden partijen gehoirt, verclaren ende grootten souden.

[368] Item, soe wes chijsen oft lasten sint den voirs. jaire van drieenveertigen herweerdts, vercocht oft belast zijn geweest oft voirtane op eenege huysen oft hofsteden, binnen der stadt verso van Mechelen gelegen vercocht oft bij yemande ll in testamente oft anderssins belast sullen worden dat derfgenamen ende besitters van dien huysen, oft hofsteden, die dan zijn oft in toecomende tijden zijn sullen, den selven chijs oft last sullen moigen quijten ende lossen alst hen gelieven sal, elcken penningh met sesthiene gelijcker penninghe met vollen chijse, oft laste eens te betalen, in wat manieren oick dien chijs oft last gegeven oft vercocht ware, niettegenstaende eenigen wederseggen van yemande.

[369] Item, desen achtervolgende eest voir recht bekendt ende met vonnisse van scepenen tot meer malen verclaert dat eenenyegelijcken wel geoirlooft es, de chijsen, renten oft pachten die uuyt sijnder erven als boven gelegen gaen, ende die met penningen gecocht zijn, sint den voirs. jaire van drieenveertigen herweerts, dat hij die mach quijten, met alsulcken ghelde ende tot alsulcken prijse als dat cours hadde nair tsprincen valuatie, ter tijt doense gecocht waren, ende dat pleeghmen te estimeren nade date vanden selven chijsen, pachten oft renten datse geconstitueert waren, al en ware inde brieven van egheender quijtinge ver-

fol. CVII

maendt geweest. |

[370] Item, soe wie chijs geeft, oft sculdich es van zijns selfserve, die sal zijn ende blijven de naeste voir alle andere om dien chijs te lossen, ende af te coopen tot allen tijden dat dien chijs te coope valt.

[371] Item, die oick eenigen chijs, pacht oft rente uuyt sijnder erven jairlijcx gheeft, die magh gestaen met gewoenlijcker betalingen.

[372] Item, soe wanneer eenigen chijs, pacht oft rente die quijtelijc oft onquijtelijck ware, staende op eenege erven, binnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen gelegen, vercocht worde, dat de besittere van dier erven dair hij uuyt gaet, altijt de naeste dair af es om dien te vernaerderen, ende te quijtene, voir gelijcken prijs ende met alsulcken gelde als hij verthiert ende vercocht wordt, al ware hij voir meer den penningh oft met swaerderen gelde gecocht, ende geconstitueert geweest, niettegenstaende der guedingen oick, die dair af geschiet, ende nairgevolght mocht zijn, soe verre dair af nairden vercoop, ende vore de guedinge egheene kerckgeboden gegeven en waren, mair warender nair den vercoop ende vore de guedinge behoirlijcke kercgeboden, alsoe dat behoirt dair af gegeven, soe en soude de

p 71

besitter | nade guedinge niet gestaen met gelijcken gelde te gevene, alsoot vercocht ware, verso mair soude moeten geven alsulcken gelt alst dede doen de constitutie geschiede, ende emmers soude den ontquyttelijcken chijs metten vercoopene ende verthierene quijtelijck zijn, ende blijven in der manieren voirgenoemt.

[373] Item, dat alle de gheene dien hueren chijs voir djair van drieenveertigen voirgenoemt inder voirs. manieren tegens hueren danck afgequijt sal worden, de penningen vander selver quijttingen comende, sullen moigen beleggen eldere, aen andere erffelijcke goeden, dairt hen gelieven sal, sonder eenige assyse dair aff te gevene.

[374] Item, het es clair ende alsoe onderhouden dat van allen anderen renten, chijsen ende pachten, als die afgeleeght worden, ende de penningen dair af comende, aen andere erffelijcheyt, chijsen, pachten oft renten geleeght worden, dairmen assyse af behoirt te gevene dassyse dair af behoirt te betalene ende te gevene.

[375] Item, de gheene oic die eenege chijsen, pachten oft renten | van sijnder erven fol. CVIII afgeleeght die moet dair oic assyse af geven gelijck oft hijse cochte, soe verre hij de selve chijsen, pachten oft renten selve niet vercocht oft bekendt en heeft, noch zijne ouders die voir hem niet vercocht en hebben, mair soe verre hijse selve vercocht oft bekendt heeft, oft datse zijn ouders voir hem vercocht hebben, ende de penningen dair af hem gestreken zijn, oft tot zijnen behoef, oft voir hem gegeven, soe en es hij int afleggen dair af egheene assyse sculdich.

[376] Item, men en es van gecochten erffelijcheyt egheene assyse sculdich voir dat dair af de guedinge ende erffenisse geschiet es, ende van gecochten renten dair egheen erffenisse af en geschiet, dair en esmen niet af sculdich, midts datse dassyse vander erffenisse heet.

[377] Item, oft yemandt die nader voirs. ordinantiën sijn huys lossen, ende chijs van zijnen huyse quijten woude, letsel oft stoot geschiede, bijden gheenen die den chijs dair op hadden, te wetene dat die zijne penningen niet aenveerden, noch voirt doen en woude, dat hij sculdich | ware te doene, dat dan de voirs. quijtere zijne penningen nader voirs. ordi- verso nantiën inder stadt wissel setten sal, ende dair mede sal hij quijt ende vrij zijn vanden selven chijse meer te gevene, welcke penningen niet aenveerdt en sullen moigen worden, men en hebbe yerst de guedinge gedaen, alsoe daer toe behoort, oft dair af quitancie gegeven.

[378] Item, om dit point te achtervolgene ende om sekerlyck dair inne te procederene, dat de gheene die eeneghe chijsen afleggen wille, dair hij mede gestaen magh in rechte, soe heeft men dat gecostuymeert te doene, inder nairvolgender manieren, dwelcke alsoe bij scepenen met vonnisse geapprobeert es geweest, te wetene dat de afleggere, oft oic die eenige penningen namptizeeren wilt, sculdich es ende behoirt den gheenen dien hij eenegen chijs afleggen wilt, oft dien hij penningen geven moet, zijne geheele penningen metten achterstelle dair af verloopen, ende metten naesten termijne die dair af verschijnen sal, oft van dat hij betalen moet te presenteeren te gevene, | ende op te leggene, hem quitancie gevende, in

fol. CIX

presentiën van twee getuygen. Ende soe verre hij dan die rekuseert, ende weygert tontfangene, soe sal hem die afleggere oft sculdenere seggen, dat hijse dan tot sijnen behoef opten Beyaert setten sal met protestaciën, dat hij van dan voirtane ongehouden zijn sal van eenigen chijse meer te gevene, oft van tgheene dat hij doen moet nair gelegentheyt vander zaken.

[379] Item, dit gedaen zijnde ende niet eer, soe sal de namptizeerdere die penningen

p 72

opten Beyaert dragen ende aldair consigneren, ende setten tot behoef vanden gheenen dair tegen hij den chijs afleggen wille, oft dien hij voldoen moet, behoudelijck dat hij hem quitantie geve, eer hij zijne penningen ontfange, want namptisatie sonder yerst gedaen hebbende presentacie vander geheelder sommen, en es niet genoegh om ontslagen tzijne. Ende aldair geconsigneert zijnde, soe sal hij hem dair af de wete doen doen, bij eenen vanden dieneren verso vanden Beyaerde, nairden welcken de afleggere oft | namptizeerdere voirtane ongehouden soude zijn ende blijven van eenigen chijs meer te gevene, soe verre hij gelts genoech aldair geset hadde, oft voldaen hebbende van dair hij inne gehouden ware. Ende soe verre men bevonde dat hij aldair niet ghelts genoech voirde voirs. afquijtinge metten verloopene chijse, ende metten naesten termijne dair af verschijnen soude, geset ende geconsigneert en hadde, dat alsdan den chijs, pacht oft rente noch sijnen cours ende loop hebben soude. Ende es te verstane den naesten termijn, eest dat den chijs tot twee termijnen verschijnt, dat hij dan metten chijse, die vanden halven jare verloopen soude, gestaen sal.

[380] Item, es voirt clair ende voir een oude costuyme onderhouden, ende heerbracht, soe wanneer eenighe penningen, opten Beyaert, als inder stadt wissele gestelt ende genamptizeert zijn, ende int wisselboeck geteekent, dat die niet en moigen op eenige cautie oft

fol. CXV

[4] borghtocht getrocken oft gelicht worden, ten ware | dat dat bij scepenen (partijen gehoort) gewesen ware. Ende soe wanneer dat dat alsoe gewesen wordt, ende de rentmeesters tgewijsde vanden scepenen sien, soe laten zij, omdat de justitie hueren ganck hebben soude, dan wel op cautie ende borghtocht die penningen trecken ende doen int wisselboeck tekenen, dattet bij vonnisse van scepenen gewesen es, ende anders en behooren de rentmeesters alsulcken gelt niet te laten lichten op eenige borgtocht in egheender manieren.

[381] Item, oft yemandt opten dagh van heden eenige huisen terve gegeven hadde, dair af de vorweerden voir scepenen niet verleden n och gestipuleert doen noch niet en waren, soe sullen de besitters van dien huysen den chijs dair sijse op genomen hebben, moigen quijten, nair inhoudt der vorweerden, ende oft eenigen chijs dair af dair op soude blijven staende dien salmen oick moigen quijten elcken penningh met achtien gelijcker penningen ende met vollen chijse.

[382] Item, oft yemandt voirtaen eenege huysen uuytgave op eenegen erfchijs, dien sal- verso men af moigen quijten | elcken penningh om sesthiene gelijcker penningen met vollen chijse.

[383] Item, overmidts datmen bij scepenen bevonden heeft, dat niettegenstaende desen voirgaende artikele, eeneghe erven, niet lange jairen, nair tvoirs. jair van drieenveertigen voirgenoemt, terve uuytgegeven zijn geweest, op zeker chijsen, den penningh tot achtien penningen gerekent, ter quijtinge staende, ende die voir scoutet ende scepenen alsoe gepasseert waren, soe hebben scepenen gewesen, achtervolgende den naestvoirgaende artikele, datmen die chijsen quijten ende lossen moeste nair uuytwijsen vanden brieven dair af zijnde.

[384] Item, het es voir recht bekendt ende alsoe eenpaerlijck onderhouden, datmen alle renten, pachten ende chijsen, die sint den voirgenoemde jaire van drieenveertigen herweerdts op eenege huysen oft hofsteden bebrieft staen, dair bynnen mans gedenckenissen, voir tselve jair van drieenveertigen lestleden, bynnen der stadt van Mechelen gelegen, huyse op gestaen

hebben, oft oick bynnen den draeyboomen nair uuytwijsen vanden verclaren hier nair gevuert, al en staet inde brieven van egheender | quijtinge gestelt quijten ende afleggen magh, den

fol. CXVI

penningh voir sesthien penninghe, met alsulcken gelde ende tot alsulcker valuaciën, als die gecocht zijn geweest, oft met alsulcke gelde alst dede doense bebrieft worden. Ende altois moet men int afleggen van eenegen chijsen, pachten oft renten dair mede geven den naesten termijn, dier af verschijnen sal, gelijc vore noch verhaelt staet.

[385] Item, ende oft eenegen erven, ter tijt vanden lichten gelde terve uuytgegeven sijn geweest, ende dan questie quame, om dafleggen van der renten, daerse terve op genomen sijn, soe plegen hen scepenen te informeren wat die erve alsoe uuytgegeven weert mach sijn ter tijt alsmen die rente afleggen wilt, ende wair op zij terve gegeven es, bynnen den tijde vanden lichten gelde, bevinden scepenen dat derve dan, wel alsoe vele erffelijck weerdt es, als de rente gedraeght, dairse op uuytgegeven es, soe wijsen scepenen, dat zij dan die afleggen sullen, met alsulcken gevalueerden gelde, als dan cours heeft, ter tijt als mense afleggen wilt. Ende oft scepenen dan oic bevonden dat de erve noch beter ware zijnde noch in state, soe die terve uuytgegevenen ware geweest, dan de rente dairse op | terve uuytgegevenen ware, verso soe souden zij dair vore, soe verre de partije dat versochte behooren te doen geven, alsoe vele swairs gelts, als derve weert ware, gemerct dat die rente alsoe weert moet sijn, als derve es dier op uuyt gegeven es. Oft in gevalle de afleggere dat niet doen en wilde, dat hij dan den gheenen, die de rente dair op heeft, oft actie van hem hebbende die erve weder omme dair vore, soude laten volgen.

[386] Item, es noch clair ende openbair ende alsoe voir recht bekendt ende onderhouden achtervolgende den voirs. ordinantiën, soe verre eenege erfchijsen gecocht zijn geweest op eenege erven oft erven bynnen der stadt van Mechelen ende oick bynnen den draeyboomen gelegen, dair egheene huysen op gestaen en hebben, bynnen mans gedenckenissen, voir djair van drieenveertigen voirgen., oft oick na tselve jair van drieenveertegen, ende noch voirtane vercocht moigen worden, dair de vercoopere, egheen quijten inne behouden en heeft, dat die erfchijsen dan ontquijtbaer zijn ende blijven, ende en moigen niet gequeten worden, dan bij consente vanden gheenen, diese dair op jairlijcx ende erffelijc heeft, ten ware datse vercocht worden, soe soude de besittere | vander erven de naeste moigen sijn, gelijck vore

fol. CXVII

dat verclaert staet.

[387] Item, achtervolgende den statuyten voirgen. gemaect ende geordineert op dafquijtinge staende op huyse bynnen der voirs. stadt gelegen, soe es dair na int jair van vierenveertegen dair naestvolgende bijden gemeynen rade vander selver stadt overdragen ende geslooten, datmen allen erfpacht van rogge ende erfchijs van cappuynen oft hynnen, staende op pande bynnen den mueren vander stadt gelegen, sal moigen quijten ende lossen met vollen pachte ende chijse, te wetene elcke veertele roghs voir thien Rijders eens, ende voir elcken cappuynen twee saluyte, ende de twee hynnen voir eenen cappuyn gerekent.

[388] Item, als questie gecomen es geweest voir scepenen om dafleggens wille van rogge op huysen staende bynnen den mueren vander stadt gelegen, soe es bij scepenen dat verclairt geweest, midts dopgaen doen vanden gelde, ende dat den rogge op huysen bebrieft stont, datmen den sack roghs erffelijck, soude moigen lossen ende quijten | met sessender- verso tich Rijns gulden eens, dwelcke was de veertele voir twaelf Rijns gulden eens.

Cah. 10 Mech.

[389] Item, nair desen soo werdt bij commoingmeesters, scepenen, dekenen, geswoirne, rentmeesters bij gemeynen rade vander stadt, int jair duysent vierhondert sevenensestich verclairt, op tvoirgen. yerste point gemaect opt afquijten vanden chijsen staende op huysen ende hofsteden bynnen der voirs. stadt omder questien wille, die zij dagelijcx van partijen dair af hoorden, dat alle huysen ende hofsteden, staende buyten poorten vander voirs. stadt, dair bynnen mans gedencken huysen op hebben plegen te stane bynnen den draeyboomen sijn ende wesen sullen vander selver conditiën van dair af den chijs te moigen quijten dat alle dandere huysen ende hofsteden bynnen den selven poorten gelegen sijn, ende dat de besitteren van dien den selven chijs dair op staende sullen moigen quijten, nair uuytwijsen vanden selven statuyte, blijvende nochtans alle de andere pointen ende statuyten gemaect opt voirs. afquijten, in harer volcomende maght.

fol. CXVIII

[390] Item, es voirt voir recht bekendt, ende met vonnisse van | scepenen tot meer malen gewesen ende verclaert, soe wanneer eenege erffelijcke renten, chijsen op pachten eens ter quijtingen bynnen zekeren bevorweerden jairschaden oft genoempt den tijde gestaen hebben, dat die altijt oick nade selve verloopene jairscharen, ende genoempden tijde quijtbaer blijven, nyettegenstaende der selver vorweerden vanden selven jairscharen ende genoemptden tijde, want tgene dat eens quijtbaer geweest heeft, dat blijft alhier altijt quijtbair, midts dat anders banduyn maken soude.

[391] Insgelijcx oick oft inde brieven stonde dat de gheene die de rente vercochte, die soude moigen afleggen, ende soe verre hijs niet en dede, datse dan ontquijtelijck sijn ende blijven souden, soe eest nochtans voir recht gehouden datse sijn nacomelingh insgelijcx soude moigen quijten ende afleggen, want gelijck vore tgene dat eens quijtbaer geweest heeft dat blijft alhier altijt quijtbair.

[392] Item, es voirt voir recht bekendt, ende met vonnisse van scepenen tot meer malen verso gewesen, wanneer yemandt eenighe lijftocht renten, op andere coopt ende daer | op doet bebrieven oft oic insgelijcx eenege erffelijcke rente, dair hij andere inne doet gueden, sonder dair inne sijne dispositie te behoudene, soe en can de gheene diese vercocht heeft, ende dair inne sijne quijtinge behouden, die niet gequijten noch afgeleggen, dan tegen de gheene dairse op staen oft dier inne gegoedt sijn, ende dien de penningen geven, nemende van dien quitantie. Ende oft hijse afleyde ende quote tegen den gheenen diese gecocht ende de penningen gegeven hadde, soe en soude hij dair af noch oic zijn goedt niet ontslagen zijn, ten ware dat de gheene dairse op stonden oft dier inne gegoedt waren, dair mede tevreden waren, ende hem quitantie dair af gaven. Want soe verre zij des niet te vreden en waren, noch en deden, soe soude hij henlieden huere renten moeten betalen, oft die tegen hen afleggen, behoudelijc hem zijn verhael aen den gheenen, dien hij de penningen gegeven hadde, oft aen zijn erfgename.

[393] Bij den gemeynen raide vander voirs. stadt es geordineert int jair onss heren duysent driehondert sessentachentich den drieentwintichsten dagh in november datmen niet meer dair over staen en sal, dair eenich goidshuys oft proviseur vanden goidshuysen oft

fol. CXIX

yemandt anders | ter goidshuysen behoef, eeneghen chijs oft erve ontfaen sullen, oft dair inne geerft worden, dat de goidshuisen selve met huren properen gelde coopen. Mair wille hen yemandt yet geven, dair salmen overstaen sonder argenlist, oft wordt hen yet afgeleeght, dat sullen sij weder omme moigen aenleggen ende overstaen.

p 75

[394] Bijden selven gemeynen raide vander stadt sijn oick tanderen tijden int jair onss heren duysent driehondert sessennegentich geordineert, ende overdragen de pointen hier nairvolgende, wair af van eenegen van dien hier na inde procedueren vanden beleyden mentie gemaect wordt, en sijn alsoe oick onderhouden.

[395] Inden yersten soe wie bynnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen huysen oft erven woude laten staen voir den chijs, die sal allen den achterstelligen chijs moeten betalen, die hij van dien erven sculdich es, ende daer toe den chijs die ten naesten termijne vanden dage, dat hij uuyten huyse vaert, oft die goeden laet staen, verschijnen sal, indien dat hij naden lesten verschenenen termijn in de goeden bleve | boven eenigen tijt cort oft langh. verso Oick soe en sal hij die huysen ende goeden niet argeren van eenegen dingen, die nagelvast sijn, noch dueren, noch solderen afbreken, noch landt blootten, van boomen oft anders, wiet al willens, met voirsetten raide dade, ende dair mede beproeft worde, die soude alle die schade den gheenen diens derven sijn, oft die goeden moeten wederkeren, ende dafbreken weder doen maken, alsoe goedt alst te voren was, ende dair toe gecorrigeert sijn, dats hen andere hueden souden, ende dat allen anderen exempel soude sijn.

[396] Item, soe wie vanden poirteren vander voirs. stadt met voirraide eenen anderen goedt, pacht oft chijs vercochte, dair eenich bedrogh aen laghe, ende dair mede wettelijck beproeft worde, die soude verbueren twee jairen de stadt, ende den man sijn gelt weder te geven, ende dien achtervolgende nairde oude onderhoudene costuyme, soe magh men hem dair vore gevangen leggen tot dat hij dat gedaen heeft, ende dair nair twee jairen gebannen worden.

[397] Item, soe wie een huys afbreken woude, dair andere lieden chijs op hebben, ende hij plaetse dair af maken woude, dat en sal hij niet moigen doen, hij en wille dien pandt beter maken, dan hij was, oft hij en sette den chijsheere goed | onderpandt, oft dat hij

fol. CXX

zijnen goeden moet dair af hebbe, die den commoingmeesteren ende scepenen goet genoech duncken sal.

[398] Ende soe wat goidshuysen ende g estelijcke lieden bynnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen voirtane eenege erfflijcheyt vercregen, wairt bij coope oft bij ghiften dat derfgenamen van dien vercoope, oft diet gegeven hadde tegen die goidshuysen, oft geestelijcke lieden, sullen moigen quijten, wanneer zij willen den penningh om sesthien penninghe, al hadde hij meer gecost, oft al ware hij betere ende hadde hij min gecost, soe souden derfgenamen, alsoe vele min geven, ende niet meer dan sesthiene, behoudelijc altijt den besittere vanden panden dair eenegen chijs oft pacht op stonde bijden voirs. als boven gecregen zijnder naderscap van dien te quijtene, om den selven penningh op dat hij wille, evenverre dat hij selve den voirs. chijs oft pacht niet gegeven, noch vercocht en hadde, in welcken gevalle hij egheen naderscap hebben en soude.

[399] Item, es clair ende noch voir recht bekendt ende alsoe eenpaerlijck onderhouden ende met vonnisse van scepenen van Mechelen gewesen ende tot meer malen verclaert, dat den gheenen die in eenigh cloostere oft goidshuys | geproffessijt es egheenderande goedt verso bermerlijck noch ombermerlijck, nair zijne professie, bij successiën toecomen noch succederen en magh, mair wordt dair inne doot geacht, ende niet succedeerbair gerekent, mair tgheene dat dien verstorven es, eer hij geprofessijt wordt oft nair sijn professie hem gegeven, gegundt

p 76

oft gemaect wordt, dat moet hem, ende den goidshuyse oft cloostere volgen. Al wairt oick zoe dat aende ombermerlijcke goeden die hem verstorven waren, yemandt tocht behouden mochte, ende de gheene die na geprofessijt ware den tochteneere oft tochteneersse overleefde. Mair soe verre de geprofessijde den tochtenere oft tochtenerssen niet en overleefde, mair dair vore afluuch worde, soe en souden die overuerlijcke goeden den goidshuyse oft cloostere vanden tochtenere oft tochtenerssen niet volgen noch toecomen, mair den gerechten erfgenamen dien die sculdich ware nair trecht vander stadt toe te comene, ende te succederene.

[400] Item, oft yemandt in een goidshuys oft cloostere gaende sekere bermerlijcke ende ombermerlijcke goeden met hem dair inne brachte oft datse hem bij yemande dair inne

fol. CXXI

gaende gegeven worden, ende die weder omme uuytginge | eer hij geprofessijt ware, soe eest voirt voir recht bekendt, dat dien de selve zijne goeden, oft die hem dair toe gegeven waren, weder omme volgen souden, ende tgoidshuys oft cloostere soude die moeten overgeven ende dair af dan scheyden.

[401] Item, es voirt clair ende voir recht bekendt ende met vonnisse van scepenen gewesen dat de gheene die eenen anderen in huwelijcker vorweerden zekere sommen van penningen toegeseeght ende gelooft nair sijne doot te gevene oudt dan hem te volgene ten vervolghe ende versuecke vanden gheenen, dient gelooft es, sculdich es, ende met rechte dair inne gehouden ende verbonden eermen dair vore goede cautie ende borghtocht te stellene dair vore goetgenoech sijnde, om de selve zijne somme nair zijne doot dairane te verhalene, ende insgelijcx eest altijts bij ouder costuymen onderhouden, soe wat in huwelijcker vorweerden toegeseeght wordt, oick nairde doot yerst te volgene, dat dat altijt gesorteert heeft zijn effect ende van weerden gehouden geweest.

verso

[402] Item, wanneer eene vrouwe, die gehuwt es, eenige | erfflijcheyt ontfanght, ende wordt dair inne gegoedt met eenen vremden momboire, bij consente ende wel wetene van huren man, oft sijnen bijwesene, ende de selve haer man dan dair na afluuch werde egheene wettege kinderen van hem achterlatende, oft achterlatende ende afluuch wordende voir harer moedere, ende zij na eenen anderen man trouwt, ende voir hem dan afluuch wordt, soe sal die naman sijn tocht int geheel huys, eest een huys moigen hebben, ende nair sijn doot, sal de selve erfflijcheyt volgen hueren vrienden alleene, midts dat zij als eene proprietarise dair uuytgestorven es bijder doot van hueren kinderen, want zijt tot haerder erftocht besat.

[403] Item, hoewel eene gehouwde vrouwe met hueren man, oft oic alleene, in eenige erfflijcheyt gegoedt worde, sonder dair toe te comene met eenen vremden mombore bij sijnen consente, gelijc boven verhaelt staet, soe magh nochtans de selve hair man de selve erfflijcheyt, met sijnen levenden lijve belasten, vercoopen, transporteren oft verthieren ende de guedinge dair af doen, sonder bijsijn oft consente, vander selver zijnder huysvrouwen, mair

fol. CXXII

de erfflijcke goeden, die zij aen hem te huwelijcke brachte, oft oic van | harer zijden huer aengecomen zijn oft gegeven, oft daer zij toecomen es, met eenen vremden mombore, als vore bij zijnen consente ende bijwesene, die en magh hij niet belasten, verthieren noch vercoopen, in egheender manieren. Mair soude dat geschieden dattet van weerden sijn soude, soe moeste sij dat tselve doen, bij sijnen consente ende als momboir van hair dat mededoende, oft van hem dair toe wettelijck geauctoryseert sijnde.

p 77

[404] Item, alle vercregene erve bij man ende wijve in wettelijcke huwelijcke sittende, weeder de man alleene dair inne gegoedt es, oft de vrouwe oft beyde te samen (uuytgenomen vanden vremden mombore als voren) ende niet belast en es, bynnen den levenden lijve van hen beyden, die heeft twee zijden, soe verre zij egheene wettege kinderen te samen en hebben dair af deene helft volght des mans vrienden, ende de andere helft der vrouwen vrienden nair harer beyder doot, alsoe dat naden kueren vander stadt behoirt, soe verre de yerststervende ende de langhstlevende, elc met zijnder helft, daer hij een vrij proprietaris af es, anderssins dair mede niet gedisponeert en heeft. Ende de yerststervende en magh mair deen helft van dien eenen met sijnen testamente belasten, | noch ewech geven noch maken, want verso deen helft vander vercregender erven moet den langstlevende volgen om zijnen wille mede te doene, dair egheene kinderen en sijn.

[405] Item, soe wanneer de wettege kinderen tegen den langstlevende van hueren vadere oft moedere, sceydinge ende deylinge gemaect hebben, vanden haeffelijcken ende erffelijcken ende ombermerlijcken goeden, gebleven nade doot vande yerststervenen, alsoe dat zij uuyt crachte van dien zekere erfflijcke goeden besitten, ende metter handt hebben, soe en souden de selve erfflijcke goeden al waert soe dat alle de selve kinderen sterven sonder wettige kinderen achter te latene, opten selven langhstlevende, al ware hij dan noch te lijve bleven, niet comen noch succederen, mair souden toecomen hueren naesten erfgenamen vanden struycke, dairde selve goeden af comen waren. Al hadden nochtans de selve goeden, als patrimonie goeden vanden langstlevenden gecomen geweest, mair die de langstlevende tot erftochte besate, dair soude hij een vrij proprietaris af worden, als hier na staet, nair inhoudt vanden kueren, ende alsoe dat dair nairdere verclaerdt wordt.

[406] Item, dat vader ende moeder die wettege kinderen hebbe | met hueren testamente

fol. CXXIII

oft ordinantiën de selve hueren kinderen niet en moigen beswaren, nairvolgende den kueren, ende den ouden onderhoudenen costuymen, dair af van der stadt hier achtervolgende, oft belasten, om hueren goeden, achter hen blijvende niet te moigen belasten, vercoopen, noch vertieren, die met substitutiën verclarende van deen den anderen toe te comene, ende te moeten succederen, sonder der selver kinderen oudt genoech zijnde consente, oft sonder octroy vanden prince, ende gelijck dat dat hier na oick aengaende den kueren verhaelt wordt.

[407] Desen nochtans niettegenstaende, soe es tanderen tijden, bijden gemeynen raide van der stadt, geslooten, geordineert ende gestatueert, dat eenenyegelijcken manne ende wijve, zittende in geheelen stoele oft bedde van huwelijcke, ende wettege kinderen te samen hebbende wel geoirlooft zijn sal, van ende met hueren goeden haefflijck ende erfflijck, die zij te samen besitten, oft die hen oick toecomen, oft versterven souden moigen hoedanich die zijn, te moigen ordineren, in manieren van sceydingen ende deylingen, nair harer gelieften, | voir verso scepenen van Mechelen, in wat manieren de voirs. hare kinderen nair huere doot de selve huere goeden met malcanderen deylen, houden, gebruycken, besitten ende aenveerden sullen op wat vuegen, met wat lasten ende met alsulcker condiciën, als den voirs. manne ende wijve, hueren ouders goetduncken ende gelieven sal, dwelcke bijden voirs. kinderen sculdich sal zijn gestentich, ende van weerden gehouden te worden tot eeuwegen dagen, niet tegenstaende eenegen rechten, statuyten oft costuymen, die tot hertoe dair af ter contrariën moigen gehouden zijn geweest, oft oick den wederseggene der selver kinderen, oft van yemandt

p 78

anders, behoudelijck den voirs. manne ende wijve, ouders vanden selven kinderen, hueren rechten ende tochten, die zij nair recht dair inne sculdich zijn te behoudene, ende te hebbene in welcke ordinantie, sceydinge ende deylinge bijden voirs. ouders alsoe gemaect, de selve ouders, alsoe lange als zij beyde leven sullen, behouden sullen moigen op dat zij willen ende tot henweerdts reserveren hueren maght de selve te moigen meerderen, minderen, veranderen, verclaren, in al oft in deele alsoe dicwils ende menichwerven als hen dat goetduncken ende

fol. CXXIV

gelieven sal. |

[408] Item, man ende wijf, die wettege kinderen te samen hebben moigen achtervolgende der ouder costuymen ordineren ende maken, tzij voir scepenen van Mechelen, notaris ende getuygen, oft voir getuygen alleene, dat alle de selve hueren kinderen, te wetene de dochteren metten zoonen, ende de zoonen metten dochteren, nair de doot van hen evengelijck hoof hoofsgelijcke alle hueren goeden achter hen blijvende bermerlijck ende ombermerlijck paerten ende deylen sullen, dwelcke alsoe sculdech es stadt te grijpene. Ende dat den selven ouders wel geoirlooft es, soe lange zij beyde noch leven, ende niet langere, in die ordinantie oft makinge te moigen behouden, ende tot henweerdts te reserverene huer maght, de selve te moigen meerderen, minderen, veranderen, in al oft in deele alsoe dicwils ende menichwerf, als hen dat goetduncken ende gelieven sal, niet tegenstaende datmen dair af de contrarie plach tonderhoudene oft der wederseggene van hueren kinderen oft van yemande anders.

[409] Item, dat eenenyegelijcken wie hij zij, die zijne vrienden willende besorgen, hetzij verso bastaerden oft andere, in manieren | van testamente oft makingen met sommen van penningen, die zij voir scepenen van Mechelen bekendt hebben ende bekennen, nairde doot vanden bekendere betaelt te wordene, wel geoirlooft wesen sal in alsulcken scultbrieven, dair inne te moigen behouden op dat hij wille zijn maght, die te meerderen, minderen, veranderen, oft te nieuwste te doene, voir scepenen van Mechelen in al oft in deele, alsoe dicwils ende menichwerven, als hem dat goetduncken ende gelieven sal, niettegenstaende datmen de contrarie hier af onderhouden heeft, te wetene dat de scult, die eens verleden es geweest heeft moeten stadt grijpen, oft oick den wederseggene der gheene, dien de voirs. sculden bekent sullen worden oft van yemande anders.

[410] Wair uuyte het claerlijck blijkt dattet recht vander stadt alsulck es, ende voir erve oude gewoonte heerbracht dat soe verre man ende wijf wettege kinderen te samen hebbende, met hueren levenden lijve sceydinge ende deylinge van hueren goeden als boven maken, oft ordineren hueren kinderen, hoot hootsgelijcke te deylene, oft eenege scultbrieven van summen van penningen verbijden, gelijck hier voeren verclaert staet, ende zij dair inne niet en behouden, huer meerderen, minderen, veranderen, dwelcmen dair inne niet en plach

fol. CXXV

te moigen setten, noch behouden, dat zij dat dair na niet en connen | gedoen, maer moet stadt grijpen, alsoe zij dat yerste gedaen, geordi neert ende verleden hebben, sonder dat dair na te moigen doen in eeniger manieren.

[411] Item, es noch geslooten ende geordineert dat eenenyegelijcken poirtere, poirtesse oft ingesetene vander voirs. stadt wel geoirlooft sal zijn huere testament ende uuytersten wille te moigen maken, ende met hueren goeden die bynnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen gelegen zijn te disponeren voir twee scepenen van Mechelen, ende oick houwelijcke vonveerden, ende oick tselve huer testament voir twee scepenen van Mechelen te moigen

p 79

wederroepen, meerderen, minderen, veranderen ende verclaren alsoe dicwils ende menichwerven als hen dat gelieven sal, dwelcke sculdich sal zijn gestentich ende van weerden gehouden te wordene, ende de kennisse dair af voir scepenen van Mechelen behooren ende blijven, sonder wederseggen van yemande.

[412] Item, es oick voir recht bekendt, ende alsoe onderhouden, soe wanneer yemandt zijn testament voir notaris ende getuygen gemaect heeft, alsoe hij dat voir twee scepenen | soude moigen doen, ende hij dat selve testament dair na voir twee scepenen ende eenen verso secretaris compt approbeeren ende confirmeeren, willende ende verclarende, dattet stadt grijpen soude, als oft dat voir scepenen gepasseert ware, soe es sculdich tselve testament stadt te grijpene, ende te sorteren zijn effect, inder selver vuegen ende manieren, als oft dat openbairlijck voir scepenen gepasseert ware geweest.

[413] Item, es voirt clair ende openbair ende voir recht bekendt, ende eenpaerlijck onderhouden dat de erffgenamen van eenen dooden, die zijn testament gemaect heeft, ende dair inne zijne executuren genoempt, gestelt ende geordineert, in diens handen hij alle zijne goede gestelt heeft, om tselve zijn testament te voldoene, ende ter executiën te leggene moigen comen voir commoingmeesters ende scepenen, ende setten aldair goede cautie ende borghtocht goetgenouch zijnde, om den uuytersten wille vanden selven hueren maegh te voldoene, ende oick alle tgheene daer tselve sterfhuys inne gehouden mach sijn, metter welcken zij tgoedt, in hueren handen crijgen, ende sluyten dair mede uuyte de voirs. executeurs, dat zij dair af egheen | bewint en moigen hebben, mair zijn dair mede dair afverlaten, des

fol. CXXVI

moeten de selve erfgenamen tvoirs. testament voldoen, nair uuytwijsen van dien, gelijck de executeurs gehouden waren te doene, ende oick dair tsterfhuys inne gehouden es, ende den voirs. executeurs geven tgene dat hen bijden voirs. testateur gemaect es geweest bijden selven testamente.

[414] Item, midts dien dattet dicwils gebuerde ende dagelijcx geschiede, dat vele persoonen poirteren ende poirterssen vander stadt van Mechelen hen laten gueden ende erven, oft afquijtingen van chijsen ende renten doen, onder de seghelen van goidshuysen oft oick met notarisbrieven, ende oick voirde selve hueren erven oft goeden ewech maeken, belasten oft becommeren, meynende dat genoech zijnde, sonder dair omme te comene, oft dat te doene, van scoutet ende scepenen van Mechelen, alsoe dat naden rechten vander stadt behoort, soe dat midts dien den heere ende der stadt, hueren heerlijcheyt ende rechten vermindert ontsteken ende afgenomen worden, soe es om dat te versiene tanderen tijden oic, geordineert ende overdragen ende metten gemeynen rade gestatueerdt | ende gepu- verso blieerdt, dat nyemandt wie hij zij, eenige guedinge van erfgoede, chijse, oft pachte doen oft ontfangen en sal, oft yemande eenege goeden oft erven opdragen, oft eenichssins ewech maken, becommeren oft belasten erfflijck, anders dan voir scoutet, oft voirden grontheeren, dair onder derve gelegen ware, ende scepenen van Mechelen ende laten. Ende oft gebuerde dat yemandt dat anders dade, dat en sal van egheender weerden zijn, oft gehouden worden, uuytgenomen hier inne, dat wel geoirlooft zijn sal eenenyegelijcken wie wille met testamente geestelijcke plaetsen, den armen, bastaerden, kinderen ende in huwelijcker vorweerden nair doude costuyme te makene of te gevene, alsoe hem gelieven sal, mair nyemandt anders dwelcke van weerden sijn sal.

p 80

[415] Voirt eest voir recht bekendt ende eenpaerlijck onderhouden dat eenenyegelijcken egheene wettege kinderen hebbende, geoirlooft es geweest, ende noch es tzij voir notaris ende getuygen, oft voir scepenen van Mechelen te makene, ende te ordinerene tzij bij tes-

fol. CXXVII

tamente, ghiften, oft scultbrieven den gheenen dient hem gelieft, zekere | summen van penningen, om nair hueren doot die hen van hueren erfgenamen betaelt te wordene, dairvore in hueren handen settende sekere erven, die zij dair mede noemen, ende specificeren, om die te besittene, ende te gebruyckene ende de proffijtten ende vruchten dair af commen te ontfanghene, ende op te buerene, ende te genietene totter tijt toe, dat hen hueren principale gemaeckt oft bekende somme te vollen betaelt zij, sonder dair ane af te slane de vruchten ende proffijten, die dair af gehaven souden moigen zijn, des moet de gheene, diese soe in handen geset zijn, die goeden onderhouden, in goeden reke, alsoe dat behoort, ende sculdich es te geschiene, ende de chijsen dair jairlijcx uuytgaende betalen.

[416] Item, de gheene die sulcken summen yemandt maect oft bekendt ende de goeden als boven in zijnen handen set, die pleech gemeynlijck de summe van penningen grooter te makene, ende te bekennene dan de erve weerdt es, die hij dair vore in diens handt set, tot dier meyningen, dat de gheene, diese soe in handen geset zijn, noch oick zijne naco- verso mers de selve goeden, niet en soude moigen verthieren, | belasten noch veranderen, mair selve behouden, ende dat sijne erfgenamen, die altijts betalende de selve summe souden moigen dair vore aenveerden ende quijten.

[417] Insgelijcx eest oick eenenyegelijcken geoirlooft egheene wettege kinderen hebbende, ende bruederen ende susteren oft bruederen ende susteren kinderen hebbende, voir scepenen van Mechelen, ende oick voir notaris ende getuygen te ordinerene, te willene ende te begerene, dat de selve zijne brueders ende susteren, ende bruederen ende susteren kin-deren, staende inde plaetse van hueren ouders, nair sijn doot alle zijne goeden beruerlijcke ende omberuerlijcke hoot hootsgelijcke paerten ende deylen sullen, oft selve bynnen zijnen levenden lijve vanden selven zijnen goeden eene sceydinge ende deylinge te makene, nair zijnder gelieften, om die alsoe nair zijne doot, bij henlieden aenveerdt te wordene, op alsulc-ken conditiën, ende substitutiën, als hij daer toe sal willen vuegen, dair inne oick behoudende zijn minderen, meerderen ende veranderen, alsoe dicwils ende menichwerven als hen

fol. CXXVIII

dat goetduncken ende gelieven sal, dwelcke | alsoo behoort stadt te grijpene, nairvolgende der ouder Costuymen dair af onderhouden.

[418] Oick magh eenyegelijck wie hij zij wanneer hij eenegen bastaerden kinderen, eenege erfflijcke goeden maect, dair ane vuegen, alsulcken conditiën, ende substitutiën alshem dat oick goetduncken ende gelieven sal, dair inne oick houdende zijn minderen ende meerderen gelijck vore verhaelt staet.

[419] Item, ende oft yemandt eenigen bastaerden kinderen oft anderen, wie hij ware, voir scoutet ende scepenen oft voir scepenen van Mechelen alleene eenige scult bekende, om die nair zijn doot den gheenen diese bekendt ware, betaelt te wordene, oft eene groote summe van penningen yemandt bekendt om zijn testament bij hem gemaect, bij dien, dien hijse bekendt hadde ter executiën geleeght te wordene, dair vore verbonden hebbende alle zijne goeden, beruerlijcke ende onberuerlijcke, die souden nair zijne doot desselfs dooden goeden, yerst met besette voir de schult moeten uuytwinnen, ende dair na met beleyde,

p 81

die verreycken, ende ter ghiften comen, ende dair mede | voirt procederen, alsoe dat hierna verso int lange vanden besetten ende beleyden gescreven es, om dair af alsoe tot zijnder betalingen te comene, oft den uuytersten wille dair mede te volbringene.

[420] Voirt eest oick voir recht bekendt ende alsoe onderhouden dat eenenyegelijcken wel geoirlooft es egheene wettege kinderen hebbende, met zijnen beruerlijcken goeden voir notaris ende getuygen zijnen wille te doene, die ewech te makene, te gevene, ende dair mede te disponerene, ende die te latene ende te geduene, den gheenen dient hem gelieft, dwelcke alsoe oick gedaen behoort stadt te grijpene, ende te sorteren zijn effect.

[421] Is voirt oick voir recht onderhouden geweest dat nyemandt wie hij zij tsamen hebben en magh makinge ende successie, nair dien nochtans niettegenstaende soe magh eenyegelijck wie hij zij wel hebben een prelegaet ende sijne successie dair toe, soe verre dat alsoe den testateur belieft in zijnen testamente, oft uuytersten wille, merckelijck te verclarene, ende te willene ende te ordinerene. |

fol. CXXIX

[422] Item, es noch voir recht bekendt ende alsoe onderhouden dat eene wedue oft eene weduere mach kuese ende optie hebben om te aenveerdene huere huwelijcke vorweerde, oft hueren makinge, wettelyck geschiet, soe hier na volgen sal, oft huer lantrecht met een van welcken driën, hij oft zij tevreden moet zijn ende blijven, dair andere egheene merckelijcke vorweerde ter contrariën en es, ende dair wettige kinderen zijn, dair en grijpt de huwelijcke vorweerde egheen stadt tegen de kinderen.

[423] Item, uuyt dien dat naden ouden rechten ende costuymen vander voirs. Stadt van Mechelen man ende wijf, nair dat zij gehuwt waren, malcanderen van hueren goeden niet en mochten versien, noch maken, ende zij dair omme anderen lieden ter goeder trouwen scultbrieven bekenden, dair groot bedroech inneviel, ten grooten achterdeele van partijen, ende in beswaimissen van zielen, soe es om dat te versiene, tanderen tijden bij den gemeynen raide vander voirs. stadt geslooten, gemaect ende gestatueert tgheene datter na volght : | verso

[424] Dat van doen voirtane man ende wijf, sittende tsamen in geheelen stoele, ende negheene wettege kinderen tsamen hebbende, die malcanderen van heuren goeden (gheerne versien ende maken souden) sullen moigen comen bij commoingmeestern ende scepenen, in harer cameren, ende thoonen aldair huere uuyterlijcke meyninge, ende de redene wair omme zij dat doen willen. Ende soe wes commoingmeesters ende seven scepenen ten minste inder cameren alsdan vergadert zijnde, dan redelijck dunct, ende dair op overdragen ende man ende wijf dair nair dat voir scepenen willichlijck bekennen, ende verlijen, dair op salmen scepenenbrieven maken, ende dair inne setten, dattet bij overdrage van scepenen geschiet es, ende der scepenen namen, die dair bij sijn, dair innescrijvende. Ende dat sal sculdich zijn tot eeuwegen dagen stadt te houdene, ende van weerden te zijne, alsoe verre die goeden onder dbedrijf van dese stadt liggen, niettegenstaende dat tot nu toe, man ende wijf malcanderen niet en hebben moigen versien van hueren goeden, ende eenegen anderen costuymen oft rechten, diemen ter contrariën gehouden magh hebben. Ende oft ter contrariën man ende wijf malcanderen yet anders maecten, dan voir commoingmeestern ende scepenen als boven, dat dat van egheender weerden sijn en sal, noch sorteren zijn effect. |

fol. CXXX

[425] Desen achtervolgende, soe en plach men naden yerstafluugen van manne oft wijve egheenen inventaris te makene vanden goeden achter dien blijvende, mair de langhstlevende

Cah. 11 Mech.

p 82

plach die sonder te inventorierene te besittene, te gebruyckene, te minderen ende te meerderen nair zijnder gelieften, ter goeder trouwen, sonder met bedrooge yet daer af te moigen doen, in prejuditiën vanden yerstgestorven erfgenamen. Ende nairde langhstlevende doot, soe quamen de vrienden vanden yerstgestorvenen, die goeden diemen dan vont, soe beetere soe argere paerten ende deylen, alsoe dat naden rechten ende kueren vander voirs. Stadt behoirt.

[426] Niet te min lange nair desen, soe hebben commoingmeestern, scepenen, dekenen ende geswoirnen vander stadt van Mechelen, in harer raedtcameren vergadert wesende, tvoirs. statuyt, yerst dair op rijpelijck ende wel gelet hebbende, in besorghsamheyden van partijen ende ontlastingen van zielen verclairt ende eendrachtelijck overdragen, datmen vanden makingen, die man ende wijf deen den anderen, van daen voertane, van hueren goeden verlijden, ende voir commoingmeesters ende scepenen passeren sullen, innehoudende tge- verso bruyck vanden goeden alleene | sculdich zijn sal, ten versueke vanden erfgenamen vanden yerststervenden de selve goeden te inventorierene, ende te bescrijvene ende de weerde dair af te verborgene, alsoomen dat achtervolgende den ouden rechten vander stadt gewoonlijck ende costuymelijck es te doene, op dat de selve erfgenamen nade doot vanden leststervende weten sullen moigen, wat hen alsdan sculdich sal zijn te comene ende te verstervene.

[427] Ende hoewel dien inventaris quaet es om te makene, midts dien dat de langhstlevende een jonck persoon magh sijn, die cleederen ende lijnwaet, ende andere haefflijcke goeden bynnen zijnen levene al verslijten magh, alsoe dat die makinge, die toegelaten es, om den langstlevende tot vordeele te zijne, gelijck dat behoort, alsoe meer magh sijn, tot zijnen achterdeele dan tot vordeele, want de verborghde gescatte summe, nair sijn doot goet gemaect moet sijn ende betaelt, soe heeft men nochtans die achtergeblevene goeden doen inventorieren ende scatten bijde gheene hen des verstaende, aengemerct hebbende opte selve haefflijcke slijtelijcke goeden nair douderdom vanden langstlevende, dair af een summe

fol. CXXXI

makende, waer af hij de helft vander selver summen moeste verborgen eens met | onsterffelijcke borge, oft met sterffelijcken borgen van jaire te jaire.

[428] Midts welcker borgtocht vander helft vande voirs. getaxeerde summen men gestaen mochte, nade doot vande langhstlevende metter selver verborghder summen, hoe vele de langhstlevende metten selven geheelen goeden gewonnen ende vercregen mocht hebben, dwelcke dan al volghde boven de selve verborghde summe, des langhstlevende erf-genamen, in prejuditiën ende tot grooten achterdeele vande erfgenamen vanden yerstgestorvenen, ende contrarie den rechten vander stadt, die dat houden dat alsulcken goedt dat met gemeynen goede gewonnen ende vercregen wordt, sculdich es gedeylt te wordene half ende half, tusschen derfgenamen vanden yerstgestorvenen ende den lestgestorvenen, ende alsoomen dat plach te doene eermen de inventarise maecte, waer omme het beter ware datmen voirtane egheene inventarise meer en maect, maer datment onderhielde alsooment plach te doene, ende boven verclaert staet.

verso

[429] Item, es oick voir recht bekendt ende met vonnisse van | scepenen gewesen dat een mans persoon egheene wettege kinderen van zijnen wijve hebbende, die van sijns wijfs erfflijcke goeden oft renten vercocht heeft, den selven zijnen wijve, die met anderen zijnen erfflijcken oft haefflijcken goeden te recompenserene, om die nair zijne doot dair vore te heb-

p 83

bene ende erfflijck te besittene, als hueren eygen goet, hetzij voir notaris ende getuygen, oft voir scepenen van Mechelen, dwelck sculdich es stadt te grijpene.

[430] Item, wanneer man ende wijf wettege kinderen tsamen hebbende, gemaect, gewilt ende geordineert hebben dat hueren kinderen, zoonen ende dochteren, alle huere goeden beruerlijc ende onberuerlijc, waer die gelegen zijn, oft hoedanich die zijn moigen, paerten ende deylen souden hoot hootsgelijcke gelijck hier boven, dair af mentie gemaect es, soe plegen zij dese naervolgende clausulen dair toe te vuegene, soe verre eenege vanden zoonen, oft wie hij ware vanden kinderen hem pretenteerde eenege prerogative te hebbene, in eenegen onberuerlijcken goeden achter hen blijvende, het ware leenen oft andere hier bynnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen, oft dair buyten gelegen, alsoe dat zij mits dien niet gelijck paerten ende deylen souden, dat in dien gevalle de anderen kinderen | dair

fol. CXXXII

af gerecompenseert oft verleken souden worden metten anderen haefflijcken ende erfflijcken goeden bynnen der voirs. stadt ende Vrijheyt van Mechelen wesende ende gelegen achter den selven hueren ouders gebleven, om alsoe der selver ouders ordinantie wille ende makinge te vollen volbraght te wordene.

[431] Item, als gebeurt dat de wettege kinderen van manne ende wijve, oudt genoegh zijnde den langhstlevende wettelijck consenteren, oft van goetwillicheyden gedogen, in alle de goeden, beruerlijcke ende omberuerlijcke, achter den yerststervende gebleven, te blijven sittende zijnen leefdagh langh, sonder dien yet af te deylen, alsoe dat zij dair af metter handt niet en hebben, noch niet en weten, dwelcke huer deel dair af zijn sal, ende het gebuerde eer de langhstlevende afluuch worde datter een oft meer vanden selven kinderen storven ende afluuch worden, soe souden die geacht worden, nair ouden onderhoudene gewesene kueren ende rechten vander stadt met vonnisse geapprobeert nade doot vanden voirs. langhstlevende, als oft zij niet geweest en hadden, ende huerlieder deelen int geheele die op hen verschenen | waren, omdat sijse metter handt niet gehadt en hadden, noch verso niet en wisten wie de huere waren, die sonder versterven den anderen kinderen te lijve gebleven, int gemeyne sonder den brueders, in dien deelen meer rechts te hebbene, dan de susteren, soe verre vader ende moeder gemaect hadden hen gelijck te deylene. Mair en waren bij den ouders die makinge niet geschiet, soe soude een brueder dan deylen tegen twee susteren, alsoe den kuer vander stadt dat innehoudt, ende nair verclaert sal staen.

[432] Item, van omtrent den dertich jairen herweerdts, soe es bij scepenen in eenigen voirs. gelijcken saken, die voir hen gecomen sijn, een onderscheet ende eene distinctie gemaect, vanden omberuerlijcken goeden die de lestlevende tot zijnder tocht beseten hadde tusschen de erftocht ende aengestorven tocht, verclarende dat alsulcken deel, als eenich vanden kinderen competeren mochte, die voir den langhstlevenden afluuch worden ware, ende dat de langhstlevende tot erftochte beseten hadde, int gemeyne versterven was als boven, mair het deel dat hij tot aengesterven tochte beseten hadde, dat dat den brueders alleene volgen soude, ende dair ane de | susteren niet deylen en souden. Nietmin het vorste dat tgeheele

fol. CXXXIII

int gemeyne verstorven soude als boven, accordeert meer metten rechten vander stadt om dat zijt metter handt niet en hebben, ende niet en weten welcke hun deelen sijn.

[433] Item, oft gebuerde dat eenich van dien kinderen, die den langhstlevende van zijnen ouders inde geheele goeden liet blijven sittende, alsoe voerscreven staet eeneghe

p 84

sculden maecte, ende sculdich bleve nair zijne doot, ende hij afluuch worde voirde doot vanden voirs. langhstlevende van zijnen ouders, diet tgeheele goedt besate, soe soude in dien gevalle die crediteur sijne scult moigen verhalen, soe verre hij egheen goedt oft emmers niet genoegh achter en liete dat hij besate ende metter handt hadde, aen tdeel vander erven dat bij dien gestorven kinde oft kinderen den langhstlevende afgedeylt hadde moigen worden, terstont nair desselfs kindt doot, soe verre dat den langhstlevenden gootwillichlijck maar gedooght en hadde geweest te besittene, mair hadde dat den langhstlevenden wette- verso lijck zijn leven langh geconsenteert geweest te besittene, soe soude | de voirs. crediteur yerst zijne scult nair des langhstlevende doot op dien erfflijck deel, dat hij hadde moigen voir tselve consent afdeylen moigen verhaelen ende niet eer, alsoe dat nair trecht vander stadt behoort, Ende opte andere deelen vanden erfflijcken goeden, dair af de proprieteyt op hem verschenen ware, soe verre hij den langhstlevende overleefde, ende deur die zijne tocht nair trecht vander stadt inne behouden mochte, dair en soude die crediteur sijn scult niet moigen aen verhalen, mair souden die deelen dair af vrij sijn, ende ombelast blijven ende diese als erfgenamen aenveerden, en souden die sculden niet dorven betalen.

[434] Item, oft oick eenich vanden kinderen voir scoutet ende scepenen van Mechelen op alle zijne deelen bekende eenege renten, tware lijftocht oft erfflijcke vercocht te hebben, sonder bijsijn vanden langhstlevende die alle de goeden besate als vore, soe en soude insgelijcx, met dien contracte van diens vercoopers deelen, niet meer moigen belast zijn oft blijven, dan de deelen die hij den langhstlevende hadde moigen afdeylen. Ende de coopere

fol. CXXXIV

en soude van zijnder loopender renten | niet anders betaelt worden dan hier vore dat verclaert en es, nade manieren vanden sculden.

[435] Item, oft oick eenich vanden kinderen alle zijne deelen oft eenige van den deelen vanden erfflijcken goeden die de langhstlevende van zijnen ouders tot zijnder tocht, nair trecht vander stadt besate, ende besitten mochte, tware tot erftocht of aengestorven tochte, ende alle trecht, dat hijter toe hadde vercochte, ende de guedinge dair af bij scoutet ende scepenen dede, ende passeerde, sonder tocht ende erve te vergaderen, ende tselve kindt, voirden langhstlevende afluuch worde, soe en soude die coopere, die die deelen noch trecht alsoe gecocht hadde nairde doot vanden langhstlevende, niet connen gecrijgen noch met rechte gewynnen, mair soude zijn ghelt om niet gegeven hebben, ende de selve deelen souden vrij ende ombelast sculdich zijn te volgene, den naesten bloede, alsoe dat na trecht vander stadt behoort, ende gelijck dat boven noch verclaert staet, ende dat mitsdien, dat tocht ende erve niet vergadert en waren, dwelcke alsoe behoirde, soudt stadt grijpen tgene datter geschiet verso ware, alsoe hier na volght, ende gescreven staet. |

[436] Item, om den coopere van alsulcken erven dair een andere sijn tocht aen heeft, tzij erftocht oft aengestorven tocht, te besorgene ende te verwarene dat hem die erve volgen soude, nairde doot vanden gheenen diese tot zijnder tocht besate, soe moesten tocht ende erve vergaderen, ende de gheene die dair ane de tocht hadde moeste die opdragen ende overgeven in handen vanden heere, ende dier ende alle trecht, dat hij dair aen hadde tot behoef vande proprietaris verthijen, ende zijns dancx ende willen zekeren ende zweren die tocht nemmermeer te calengierene of te stooren bij hem selven oft bij yemande anders, om gheender noot wille die hem toecomen mochte. Ende nair dien de voirs. proprietaris

p 85

dan dair inne gegoedt ware, soe mocht hij dan zijnen coopere dair inne goeden ende erven, ende dan mocht die coopere den gheenen dier tocht aen hadde, wederomme hem aende selve erve sijn tocht bekennen, sijnen leefdagh langh duerende, ende alsoe soude de voirs. coopere wel besorght zijn.

[437] Ende uuyt tgheene dat voerscreven staet, soe blijcket dat tocht ende erve vergaderen moeten, soude tverthieren van dier erven stadt grijpen dair yemandt erftocht oft | aengestorven tocht aen hadde, mair van geconsenteerder oft bekender tocht, en derftocht

fol. CXXXV

ende erve niet vergaderen, mair de proprietaris magh die erve vercoopen, ende guedinge dair af doen, sonder die te vergaderen, ende dat vercoopen ende die guedinge grijpen stadt sonder prejuditie vanden gheenen die de geconsenteerde oft de bekende tocht dair ane hadde.

[438] Item, wanneer de gheene die zijn tocht aen een erve hadde die als boven vertegen ende verswooren hadde, al hadde hij dair ane eene erftocht gehadt ende de selve erve als boven gederft ware, ende hem zijne tocht wederomme dair ane bekendt geweest ende het zijn kindt ware, die derve gederft hadde. al storve tselve zijn kindt sonder kinderen, voir hem ende gheene kinderen meer en hadde, soe en soude nochtans derfflijcheyt aen hem niet weder versterven, dat nochtans geschieden soude, soe verre hij sijne tocht niet vertegen ende verswooren en hadde.

[439] Wel verstaende dat tocht ende erve vergaderen moeten als vore, sal een derde die derve cochte oft dair op cochte besorght sijn, mair soe verre de gheene die zijn tocht | aen een erve heeft tzij erftocht oft aengestorven tocht tegen den gheenen dien de proprie- verso tijt toecomen ware, die cochte dair en sullen die solempniteyten vanden tocht te versweeren ende dat dair toe behoort, niet behooren te geschiene, het es genoegh dat hij nade geboden dair inne gegoedt wordt, alsoot behoort, want met dier guedingen soe worden de tocht ende erve geconsolideert, gelijck zij worden met tocht ende erve te vergaderen aen eenen derden.

[440] Item, es voirt voir recht bekendt ende alsoe eenpaerlijck onderhouden, soe wie hier bynnen wie (hij, zij) een huys coopt, ende dair inne gegoedt ende geerft wordt, oft insgelijcx een huys huert, ende dair inne alhier bynnen jair ende dagh sijne residentie houdt, dat die dair mede gehouden ende gereputeert wordt een inwoonende, ende een ingesetene vander selver stadt, ende soe verre die alsdan dair na sijne residentie houdende, afluuch wordt, soe sal alsdan tselve zijn gecochte huys ende zijne haefflijcke goeden achter hem blijvene, sculdich zijn, ende behooren gedeylt te wordene, nader kueren ende costuymen vander voirs. stadt van Mechelen. |

fol. CXXXVI

[441] Item, dat hier altijt voir recht eenpaerlijck onderhouden es geweest, ende voir recht tot meer tijden gewesen dat alle de haefflijcke goeden, den sterfhuyse alhier bynnen gevallen, toebehoorende te wat plaetsen die gelegen zijn, oft vanden sullen moigen worden, behooren alhier ten sterfhuyse te comene, ende alsdan gedeylt te wordene nade rechten ende kueren, dair af hier na gescreven.

[442] Item, onder de haefflijcke goeden worden begrepen alle renten, chijsen ende pachten, die gevallen sijn ende verschenen ten dage als deen van manne ende wijve, afluuch wordt oft oick de langhstlevende van hen, oft bij doode van yemande dair een sterfhuys valt, oick goudt ende silver, gesteynten, juweelen ende cleynheyden, ghelt ende penningen ende diergelijcke.

p 86

[443] Item, tcooren, graen ende vruchten van eender hoeven te pachte gegeven, oft ter helft wynningen die af zijn ende gevelt liggen, oft inde schuere gevuert zijn worden oick voir have gerekent, mair die noch staen ongevelt opten grondt, die worden voir erve verso gerekent, ende volgen den gheenen die den grondt toecompt nairde doot vanden gheenen, dien ter tocht beset, ten ware dat tselve landt dair de vruchten op stonden, metten goede vanden langhstlevenden besaeyt, gemest ende bereyt ware geweest, soe souden nochtans de vruchten dair op staende, al en waren zij noch niet gevelt, den sterfhuyse volgen.

[444] Item, oft eenich tochteneere oft tochtenersse eenige erve bij parcheelen, tware huysen, landt oft beempden verhuerden, tot zekeren termijnen te betalene, ende hij oft zij afluuch worde, eer den termijn vander hueren verschene, soe soude die huere volgen den gheenen dien die erve toequame, al waren oick de vruchten van dien bijden huerlinck inne gedaen, eer hij oft zij storve, ende en soude niet comen den sterfhuyse vanden voirs. tochtenere oft tochtenerssen.

[445] Item, oft deen van manne oft wijve egheene wettege kinderen hebbende, bynnen huerer beyder levene, al ware deene van hen sieck ter doot toe, dat die dair na af storve, eenige opgaende eyken dede afhouwen, ende vanden gronde doen tot op ander lieder erve, oft oick

fol. CXXXVII

weeck hout, die soude den sterfhuyse volgen, oick als | have. Mair lagen deyken noch opten grondt, al waren zij oick gevelt, soe souden zij den gronde volgen, ende niet den sterfhuyse, mair dweeck hout, al laeght opten grondt gevelt, soude den sterfhuyse volgen.

[446] Item, een tochtenere oft tochtenersse en magh tgoedt oft goeden, die hij oft zij ter tocht besit niet verbaelmonden oft verongelijcken, mair alleenlijck gebruycken, met getijdeger vroomen, dat es te wetene eyken bosch, oft andere te moigen houwen te sess jairen, ende niet eer, dwinterwerck in zijnder tijt, ende dmeywerck in zijnen zaysoene, ende nade gemeyne costuyme vander plaetsen. Ende dat hij oft zij oick niet voirdere houwen en magh, dan dair aer ende houmes gegaen hebben.

[447] Item, alle tghene dat aen eenen rosmoolen ruerlijck ende onvast es, wordt voir have gerekent ende gehouden. Ende alle tghene dat dair ane nagelvast es, wordt voer erve gehouden ende gerekent. Ende es dit te verstane, wanneer den rosmoolen toebehoort den gheenen dien derve toebehoort, dair hij inne staet, want soe verre hij stonde in een gehuert verso huys, dat den gheenen niet toe en behoorde, diens den | rosmoolen ware, soe soude hij int geheele have zijn, want hij dan ruerlijck ende onvast sijn soude.

[448] Item, ende soe eest claer ende openbaer ende alsoe eenpaerlijck voir recht onverbrekelijck onderhouden dat alle tghene dat aen een huys alst vercocht wordt, oft yemandt bij successiën toecompt, oft bij ghiften, oft anderssins gegoudt oft vercregen wordt nagebrast es, den selven huyse sculdich es te volgene ende toe te behorene, ende sonder af te brekene dair ane te blijvene tot behoef vanden vercrijgere.

[449] Item, es insgelijcx voir recht onderhouden, wanneer yemandt een erve coopt, op zekere chijsen dair uuytgaende ende hem genoempt, soe moet de coopere de chijsen die nair zijnen coop verschijnen ende vallen sullen betalen, ende de vercooper die moet tselve erve vrij leveren van allen verloopende chijsen, die voerden selven coop gevallen sijn, dair inder vorweerden uuyt noch inne besproken en es geweest.

[450] Item, eenyegelijck moet bynnen jairs sijne successie vanden haven versueken, oft

p 87

nair djair wordt hij dair af versteken, nairt verclaren vanden kueren vander voirs. stadt hierna | gespecificeerdt, uuytgenomen kinderen die onder huere jairen sijn, gevangene ende die buyten landts sijn, die nochtans moeten huere successie versueken bynnen eenen jaire, nair dat zij tot huerer ouden comen sijn oft verlost vander gevanckenissen, oft tot dat zij van buyten landts gecomen sullen sijn. Ende de kinderen die bijden langhstlevenden van hueren ouders blijven woonende, soe lange als dat gebuert, soe en vermerren sij niet, mair die, ende elck van hen moigen altijts sceydinge ende deylinge nemen als zij ende elck van hen willen. Mair die met hem niet en woonen, die vermerren nair djair geleden, ende gelijck de kueren oick dat verclaren.

[451] Item, oft de langhstlevende om zekeren redenen hem dairtoe porrende niet djair verbeyden en wilde, mair wilde tot zijnder sceydingen ende deylingen comen, alsoe dat nair den rechten vander stadt behoort, soe heeft men dat inder manieren naervolgende onderhouden, dat die dan compt aenden greffier vander stadt, ende doet hem inder vierscharen boeck tekenen, ende oick den yerstgestorvenen, om alsoe van haven ende van erven tot sceydingen ende deylingen te comene, van welcken innescrijvene men | aen nyemande weve en doet, maer men procedeert dair inne gelijck na vanden besetten gescreven staet, eene voirdaginge doende, ende voirt drie dagen voirt heysschende, van haven ende van erven, alle de ghene, die rechts tot dien goeden vermeten moigen, als van gedeylten.

[452] Item, als alle de dagen nair trecht vander vierscharen uuyt sijn, ende alsoe dat int lange vanden besetten verclaert wordt, soe maendt de scoutet eenen van den scepenen, ten versueke vanden gheenen, diet heeft doen innescrijven, opte woirden, die de voersprake van diens weegen seeght. Ende die scepenen wijst dan seggende : " Her scoutet, ic saelt seggen int verbeteren van scepenen, dat ghijt partijen sult laten weten, ende hen dagh setten te comen deylen. Comen zij dan deylen, wel int goede, ende en comen zij niet, dat ghij deylen sult inden name vanden Heere ", welcke vonnisse dan int boeck geteeckent wordt.

[453] Item, dien achtervolgende, soe worden bijden selven scoutet bescreven alle de gheene, die hem genoempt worden, bijden gheenen die ter sceydingen comen wilt, endedair hij meyndt mede te doene te hebbene, ende besorght | te zijne tot eenen zekeren genoempden daghe, alhier te comene, ende sceydinge ende deylinge te doene ende te makene.

[454] Item, ende ofter eenige van dien niet en quamen oft egheen van hen allen, soe soude de scoutet inde plaetse van dien de sceydinge ende deylinge metten anderen gecomenen, oft alleene inden name vanden heere doen ende maken. Ende souden de gheene die bescreven sijn, ende die de sceydinge doen souden oft oick de scoutet in absentien van hen allen, moigen begheren den inventaris vanden goeden vanden sterfhuyse over te hebbene, eer zij int sterfhuys souden dorven comen, ende dien gehadt ende hen dair op beraden dan verclaren, weder zij innecomen wilden, oft buyten blijven, ende borgtocht setten, wilden zijter innecomen gelijck hier na dat verclaert staet.

[455] Item, ende en willen zijter niet innecomen, mair dair uuyt blijven, soe moeten zij dan dat sterfhuys renuncieren ende vertijden, voirde wet, wair af den gheenen, die de sceydinge ende deylinge begeert heeft acte gedaen werdt tot zijnder besorghsamheyt voirden toecomende tijt, ende dan magh die zijn proffijt met dien goeden doen nair zijn belieften. |

fol. CXXXVIII

verso

fol. CXXXIX

verso

p 88

[456] Voirt es voir recht bekendt ende eenpaerlijck onderhouden, dat de langhstlevende van man ende wijve, weder hij te deylen heeft, tegen zijne kinderen oft vrienden vanden yerstgestorvenen niet bedwongen en can geworden, om zijn deel vander haven te moeten vercoopen, noch insgelijcx oick de kinderen, oft de erfgenamen dier comen deylen, mair moigen huer deel vander selver haven afdeylen, ende deen tegen dandere verlijcken, ende oft zij dair inne niet en consten overcomen, soo sullen zij nemen de gheene die hen des verstaen, ende laten hen de have gelijck deylen, en van een in tween verscheyden, daer omme zij dan den cavel worpen sullen, wat deel elck aenveerden sal, ende oft dair cost omme geschieden moeste, soe sal dien betalen de gheene die zijn deel afdeylen wilde, sonder vercoopen.

[457] Ende es altijt te wetene, soe wanneer de gheene die tegen egheene kinderen te deylene en heeft dat dan altijt tvierendeel vander geheelder haven diemen afdeylen soude gestat moet zijn, bijden geswoirnen scatters, om de summe te wetene, die den vrienden vanden yerstgestorvenen comen soude nade doot vanden langhstlevende ende die hij dan moet

fol. CXL

verborgen, alsoe dat behoort. |

[458] Is oick voirt voir recht bekendt ende alsoe oick eenpaerlijck onderhouden dat eenyegelijck wie hij zij, die met eenigen anderen in onverdeylden erffelijcken goede sit, alsoe niet langere en derf blijven sittende, dant hem en gelieft, hij en magh scheydinge ende deylinge dair af maken metten gheenen daer hij alsoe onverdeylt mede sit, te wetene dat men de selve erffelijcke goeden gelijckelijck deylen ende setten sal, bijden gheenen dies hen verstaen, soe verre zijs onderlinghe niet eens en connen geworden, ende de selve erffelijcke goeden, alsoe deylbaer zijn dat zij met dier deylinge niet argere en worden, maer blijven alsoe goedt, ende weerdt, oft betere, als zij waren eersse gedeylt waren, ende dan behooren zijter den cavele om te worpene, om te wetene wat elcken te deele vallen sal.

[459] Item, ende oft die erve oft eenen niet deylbaer en ware, maer datse metten deylene verargeren souden, oft niet soe goet blijven, als zij onverdeylt waren, soe behooren sij die deen den anderen te settene, metter mynnen, oft en connen zijs alsoe niet overcomen, soe verso zijn zij sculdich daer omme den cavel te worpene, wie die erve setten | sal, ende dient dan valt te doene, die moetse dan setten, alsoe hem dat belieft, ende de andere helft den kuese, weder hijse dair vore aenveerden wilt oft den settere daire vore laten. Ende dat geschiet zijnde, soe moeten zij dair af malcanderen voldoen, alsoe dat behoordt.

[460] Item, es voirt voir recht bekendt, ende alsoe onderhouden dat eens mans wijf erffelijcke goeden die egheen coopwijf en es, ende van huerent wegen gecomen niet en zijn sculdich voir desselfs huers mans sculden, dairse selve niet vore gelooft en heeft geexecuteert te wordene, al ware voirde selve scult, tware nair dooder hant, oft als op eenen gevluchten, bethoon gedaen geweest, alsoe dat nair trecht vander stadt behoort, noch insgelijcx oick en behoort dair vore hueren persoon niet aengetast oft gevangen te wordene, oft huere nairgecregene goedt, dair vore ter executiën geleeght te wordene.

[461] Item, mair soe verre men met tsmans goeden niet toe en quame ende dwijf een coopwijf ware, soe soudemen in dien gevalle, dair na desselfs wijfs erffelijcke goeden, oft

fol. CXLI

na gecregene goeden dair vore executeren gelijck als dat noch na verclaert staet. |

[462] Item, soe verre eene wedue, als men hueren man graeft, de sluetelen van den

p 89

huyse opt graf leeght, ende niet wederomme int sterfhuys en gaet dat met allen den goeden abandonnerende, ende dair mede vertijende tot behoef van alle huers mans creditueren, sonder yet als erfgename taenveerdene, oft dat zij bij benefitie van inventarise vanden prince verworven, die magh dair mede gestaen, ende voirtane ongehouden blijven, ende quijt ende vrij sijn, van allen sijnen sculden, sonder dair omme te moigen gemolesteert worden met rechte, al quame zij na tot beter fortuynen.

[463] Item, ten ware dat de selve wedue bij zijnder tijt een coopwijf geweest ware, oft dair vore selve gelooft hadde, soe en soude de sluetelen opt graf te leggene, oft de beneficie van inventaris huer niet te baten comen.

[464] Item, soe wanneer yemandt een benefitie van inventaris vanden prince verworven heeft, soe heeft men nair doude costuyme dair af onderhouden alleene de beruerlijcke goeden achter den dooden gebleven bij eenen vanden commoingmeestern ende een secretaris der voirs. stadt geplogen te inventorieren sonder vanden onberuerlijcken goeden eenigen inventaris te makene. | verso

[465] Item, int jair onss Heeren duysent vierhondert sessenveertich es bijden gemeynen raide van der voirs. stadt om zekere redenen wille, den selven raide dair toe porrende, overdragen, geslooten, geordineert ende gestatueert, ende wordt hier breeder verclaert alsoomen dat geuseert heeft, dat van daen voirtane, een yegelijcke wedue sittende in hueren weduestoel, diens man in sijnder levender tijt sculden gemaect hadde, ende sculdich bleven ware, dair vore de voirs. wedue egheene gheloften gedaen en hadde, ende zij egheen goedt en hadde, dat daer toe verbonden stonde, om die sculden mede te betalene, sal moigen houwelijck doen, ende eenen man trouwen, op dat haer gelieft, sonder dat desselfs namans goedt, have oft erve inde voirs. scult, die huer vorste man gemaect hadde eenichssins gehouden sal sijn, alsoe verre de voirs. wedue dair vore, in hueren persoon voir tvoirs. leste houwelijck voirde selve scult niet gelooft en hadde. Behoudelijck altijt oft der voirs. weduen, die een coopwijf geweest hadde eenich goedt verstorve, oft toe quame bijder doot vanden voirs. hueren lesten man, oft anderssins, nair desselfs huers leste mans doot, dat dair ane de gheene, dien huer voirgen. yerste man sculdich bleven ware, huer recht ende scult sullen moigen vervolgen naden rechten vander stadt, alsoot behoort, ende insgelijcx sal dat te verstane zijn oft eenige wedue noch meer mans name dan twee. |

fol. CXLII

[466] Item, es voirt voir recht bekendt, ende alsoe tot meer malen met vonnissen gewesen dat de gheene die eenige erve terve gegeven es geweest op zekeren chijs jairlijcx dair vore te betalene, ende hij die erve dair vore aenveerdt heeft, ende jair ende dagh die erve beseten ende gebruyct tot zijnen proffijte, sonder de guedinge dair af gedaen te zijne, nochtans sculdich ende gehouden es den selven chijs dair op verloopen op te leggene ende te betalene.

[467] Insgelijcx oick voir recht bekendt dat de gheene die eenen anderen zeekere renten vercoopt, die penningen dair af ontfangende, ende gelooft hem die renten op zijne erve goetgenoech zijnde te besettene ende te bekennene vercocht te hebbene, om jairlijcx ende erffelijck te betalene, ende het gebuerde dattet jair ende dagh passeerde, eer hij de guedinge dair af dede, soe soude hij nochtans sculdich zijn, hoewel de guedinge dair af niet geschiet en ware tverloop vander selver rente te betalene.

[468] Oick soudt van gelijcken oft yemandt zijn goedt tegen eenen anderen op diens

Cah. 12 Mech.

p 90

goedt, dat beter ware dant zijne, vermangelde ende gheloofde hem een zeker somme toe te gevene, met vorweerden, want hij egheen gereet ghelt en hadde, dat hij hem dair vore verso jairlijcx soe vele geven soude, alsmen erfflijck dair vore coopen soude, tot dat | hij hem de selve penningen gave ter goeder trouwen, sonder dair af eenige guedinge te doene, ende dair op aenveerden des anders goedt dat beter ware, ende jairlijcx tot zijnen proffijtte gebruyckende, soe soude die gelovere oft zijn nacomelinck, dat alsoe sculdich zijn te doene, ende jairlijcx te betalene, tot dat die hem zijne penningen gave oft zijnen hoir ende nacomelinck, ende dan en soudet dair niet afslaen tgene dat hij jairlijcx dair af gehaven hadde.

[469] Item, es oick claer ende voir recht bekendt dat een vrouwe egheen coopwijf wesende, metter schulden, diese maect, hueren man noch zijne goeden dair mede niet belasten noch verbinden en can, noch en magh dattet stadt grijpen sal. Mair een vrouwe egheen coopwijf wesende, mach wel naden ouden rechten vander voirs. stadt wel sculden maken ende hueren persoon dair vore verbinden, alsoe dat zij dair vore mach te rechte betrocken worden, ende geexecuteert bij vangenissen van hueren persoon, totter betalingen toe van dien, sonder prejuditiën nochtans van hueren man, die nochtans gehouden soude sijn, soe verre hij zijne huysvrouwe uuyter vangenissen hebben wilde, de schulden te beta-

fol. CXLIII

lene, daer vore zij gevangen geleeght soude zijn. |

[470] Item, soe verre eenich man zijne huysvrouwe niet lossen en wilde, soe soude men nochtans nair dier vrouwen doot de schulden daer zij vore gevangen gelegen hadde moigen vervolgen opte goeden achter huer gebleven, die dair vore trecht vander stadt voldaen zijnde, alsdan souden moigen geexecuteert worden in betalingen van dien schulden.

[471] Item, een vrouwe die gehuwt es, ende een coopwijf es, die verbint niet hueren coopmanscapen, die zij doet hueren man ende zijne goeden, ende souden dair vore nairden voirs. ouden rechten vander voirs. stadt geexecuteerdt worden.

[472] Item, dat insgelijcx trecht vander voirs. stadt van Mechelen alsulck es ende van soe ouden tijden onderhouden, dat egheene memo rie dair af ter contrarien en es, mair clair ende openbair datmen van allen bekenden sculden voir wet geschiedt oft oick voirden heere alleene schuldich es den creditueren, des versocht wesende, dair af bynnen sonneschijne van dien selven dage te contenterene, ende te vervuegene met ghelde oft met panden, oft de goeden van den sculdenere des anderdaeghs dair na te executerene, alsoe dat naden verso rechten vander stadt behoordt, | ende alsoe dair af hier na inde procedueren gescreven es indt halen vanden panden, clachten en vanden besetten.

[473] Item, dat een gehuwt man es tprincipael hoot ende heere van allen den haeffelijcke goeden, die hij ende zijne huysvrouwe besitten om die te gebruyckene, te belastene ende te beswarene ende te verthierene met zijnen coopmanscapen verweerden ende anderssins nair sijnder belieften, al waren die oick van sijnder huysvrouwen wegen gecomen, om die dair vore geexecuteert te worden, sonder wederseggen van yemande, ten ware dat hem dat behoirlijck met rechte verboden ware.

[474] Item, hier voirmaels doen de stadt van Mechelen tot egheender appellaciën noch reformaciën en stont, ende de vonnisse van scepenen nait uuytwijsen van hueren privilegiën, ende ouden onderhoudenen costuymen ende heerbringene, dair af geobserveerdt hadden stantvasticheyt ende maght tot inder eeuwicheyt, soe plachmen metten overdraght

p 91

vanden gemeynen raide vander selver stadt, wanneer men yemandt vanden poorters ende ingesetenen van diese metter waerheyt bevondt dat hij van quaden regimente was, zijn goedt qualijck ende onwettelijck verdoende, als een prodigus dat overbringen, dien der stadt kindt | te makene, ende ter poyen dien nairvolgende dat te publieren ende te condigen,

fol. CXLIV

om dat hem nyemandt borgen en soude, dan tot eenen cleynen penningh toe noch tegen hem coopen, noch hem yet vercoopen in egheender manieren, dair na heeft men dat ter vierscharen gedaen, mair den meestendeel geschiedet nu bij brieven van onsen genaden heere. Van den hueren, die van erven geschieden.

[475] Inden yersten soe wanneer yemandt eenighe erve tegen den proprietaris gehuert heeft, eenen tijt van sekeren jairschaeren ende de proprietaris dair na de selve zijne erve vercoopt, oft afluuch worde, soe moet nochtans de selve huerlinck, niettegenstaende der selver vercoopingen oft afluucheyt vanden proprietaris sijne jairschaeren uuyte, soe verre hij wilt, de selve erve blijven besitten, al en woudts de coope niet gedoogen, noch oick de erfgenamen vande proprietaris, want huer voir coop gaet, ende den sterfdagh van dien en breect in, dien egheen vorweerde.

[476] Item, oft insgelijcx de huerlinck bynnen zijnen jairscharen afluuch worde, soe moeten zijne wedue oft zijne erfgenamen die zijn goedt aenveerden, oick de huere noch houden ende | voldoen, soe verre de proprietaris dat wilt, ende en comen dair af insgelijcx verso niet ontslagen gesijn metter doot vanden voirs. huerlingk.

[477] Item, de proprietaris oft zijn erfgename nair hem es sculdich derve die hij verhuert heeft te houdene in goeden reke van wande ende dake, dat de huerlingh dair drooge inne zij, ende vast van veynsteren ende van dueren.

[478] Item, wanneer de jairscharen van eeniger hueren van erven uuyt sijn, soe magh die proprietaris de selve erve verhueren den gheenen, dient hem gelieft, ende al wilde de huerlinck, dier innewoondt de naeste zijn, voirden selven prijs, dattet verhuert ware, soe en soude hij dair toe niet ontfaenkelijck zijn, noch eenich recht dair toe hebben, om dair inne te blijvene, sonder tsamelijck consent vanden voirs. proprietaris ende vanden gheenen die derve gehuert hadde.

[479] Item, oft de gheene die de voirs. erve gehuerdt hadde den gheenen die de selve erve besate de voirs. zijne huer overgave, oft dat een huerlingh die erve die hij als huerlingk besate voirt verhuerde eenen anderen voir meerderen, gelijcken, oft minderen prijs, dan hijse gehuerdt hadde, | soe magh altijt de proprietaris vander selver erven, dair af de naeste zijn,

fol. CXLV

ende nemen die te hemweerdts, ende verhuerense den gheenen, dient hem belieft, sonder wederseggen van yemande.

[480] Item, een huerlingh magh derve bescicken tot zijnder neringen tzijnen coste dairtoe het hem verhuert es, sonder achterdeel oft verderffelijcke schade vander selver erven, behoudelijck dat hij de selve erve tot zijnen afscheydene wederomme in alsulcken state setten maken ende bescicken, alsoose was doen hijter innequam, soe verre de proprietaris aen hem dat versuect, ghedaen te hebbene.

p 92

[481] Item, een huerlingk magh derve die hij gehuert heeft wel gebruycken tot zijnder neringen, dair toe datse hem verhuert es geweest, sonder andere neringe, dair inne te moigen doen, ten ware bij consente vanden proprietaris vander selver erven, want de proprietaris en soude hem ter avonturen zijne erve niet verhuert hebben, hadde hem de huerlingk verso geseeght, dat hij die neringe die hij doen wilde, daer inne gedaen soude hebben. |

[482] Item, een huerlinck en magh inde erve, die hij in hueren besit egheenderande dingen oft neringen doen, oft laten doen oft geschieden, dair de consciencie mede besmet mach worden, ende dair hijs niet op gehuert en hadde, mair soude dat moeten laten ende doen alleene tgene dair toe hem de selve erve verhuert ware geweest.

[483] Item, een huerlingk magh derve, die hij in hueren besit, wel voirt verhueren eenen anderen die gelijcke oft van gelijcke neringen doet, daerse hem tot verhuert es geweest, dair de proprietaris mede tevreden moet sijn, oft hij magh de naeste dair af zijn, ende die overnemen als boven, mair hij mochte tot alsulcken neringen verhueren, die niet gelijc en ware met zijnder neringen datter de proprietaris niet mede en dorste tevreden zijn, noch oick overnemen, soe dat die nahuere van egheender weerden zijn en soude, mair dyerste soude moeten stadt grijpen.

[484] Item, wanneer yemandt de tocht aen een erve heeft, die erve verhuert, soe en dueren de jairscharen niet langere dan alsoe als die tochtenere oft tochtenersse leeft, maer moet de huerlinck soe verre derfgenamen willen, nair diens doot, die erve ruymen, ten naesten tijde

fol. CXLVI

van dien jaire, dair hij dan inne es. |

[485] Item, oft een tochtenere oft eene tochtenersse derve die hij oft zij ter tocht besate eenen vremden verhuerden, soe magh de proprietaris der selver erven vander selver heuren de naeste zijn, voirden selven prijs, datse verhuert es om die selve te besittene ende te bewoonene, ende anders niet sonder arghenlist.

[486] Item, es insgelijcx voir recht bekendt, wanneer de gheene dien een erve toebehooren allegadere behalven een van henlieden die verhueren, dat alsdan de gheene dier oick deel in ende aen heeft, ende die erve niet en heeft hulper verhueren, noch dair inne niet geconsenteert en heeft, noch last gegeven om te verhuerene de naeste vander selver hueren magh zijn, om de selve erve selve te besittene, ende te bewoonenen, ende anders niet, mair hadde hij den anderen oft eenigen van hen last gegeven om te verhueren, oft dat hij inde huere geconsenteert hadde, soe soude de huere stadt grijpen, ende hij en souder de naeste niet af zijn.

[487] Item, es hier voirt te wetene dattet oick voir recht bekendt es, ende alsoe onderhouden geweest, wanneer de prorietaris oft erfgename van eender erven, oft van eenen deele van eender erven, die bijden tochtenere oft tochtenersse, oft bijden mede proprietarisen ver-verso huerdt wordt de naeste dair af | sijn wille, gelijck vore verhaelt staet, om dat selve te besit-tene dat hem wel geoirlooft es, soe moet hij nochtans ten versuecke vanden tochtenere oft tochtenersse, oft vanden gheenen dier deelen mede inne hebben, goede cautie ende borghtocht setten, voirde selve huere, om die te betalene, ende in al te voldoene, dat de vremde, huerlingk gedaen soude hebben nair uuytwijsen van sijnder hueren.

[488] Item, de gheene die een erftocht heeft aende erve die hij besit, die magh nair doude heerbringen vanden ouders dair af heerbracht, soe verre hij merckelijck gebreck lede,

p 93

dat hij hem niet wel onderhouden en conste, ende dat dat der wet niet goeden besceede bleke, de selve erve drie jaeren nair zijne doot verhueren oft versetten, ende de penningen die van dien drie jairen comen souden ontfangen, om hem dair mede tonderhoudene, ende die huere oft dat versetten als vore soude schuldich zijn stadt te grijpene, ende te sorterene huer effect.

[489] Item, es oick voir recht bekendt ende onderhouden dat de haeffelijcke goeden, die de voirs. proprietaris, oft dier tocht aen heeft, bynnen zijnen platen oft op zijn erve bevindt, wiense oick toebehooren zijn verbonden ende pandtbair voirde huere, alse verschenen es, hier af zijn uuytgenomen, de | haeffelijcke goeden, die dien huerlinck gebracht zijn,

fol. CXLVII

om met sijnder neringen daer ane zijn broot te wynnen, ende betalen dair vore de gheene diese toebehooren tgene datter ane bij dier neringen verdient es, den proprietaris, oft dien de tocht aen heeft, tot behoef van zijnder hueren, soe sijn hen die dan sculdich dair vore te volgene.

[490] Item, een huerlingk, wanneer hij uuyter erven scheyt, die hij in hueren beseten

heeft, die moet die verschenen huere dan betalen, eer hij zijne haeffelijcke goede uuyter selver erven soude moigen doen, oft diens goeden moet te hebbene, dair hij de hueringe tegen gedaen heeft. Ende oft hijt hem eer pijnde te doene, soe soude de verhuerdere die bij consente van een van den commoingmeestem dair inne doen beslaen, ende soude de huerlingk dan den voirs. verhuerder moeste thuys ledich zijn om een anderen inne te comene betalen, oft alsoe vele panden in handen setten, als de verschenen huer gedroege, om trecht dair mede gedaen te wordene, oft anderssins dair af zijnen goeden moet te gecrijgen.

[491] Item, ende oft de huerlingk boven beslach op zijne have voirde huere gedaen, oft oick anderssins sijne haeffelijcke | goeden, sonder consent vanden proprietaris, oft zijnen verso moet vander hueren te hebbene, uuyten huyse vluchte, dat alsdan de selve have voirde selve huere verbonden blijft, ende dat die wederomme sculdich es bynnen de platen van dairse uuyt gedaen es gebracht te wordene, oft datmen des proprietaris goeden moet hebben moet.

[492] Item, es claer, openbair ende voir recht bekendt, wanneer een huerling, die eenige erve zekere jairscharen gehuert heeft de selve erve dairna coopt tegen den proprietaris diense toebehoirt, oft bij eenen anderen doet coopen bedectelijck tot zijnen behoef, ende men dat met goeden bescheede bevinden can, soe es alsdan ter stont dair mede de selve zijne huere gesmolten, doot ende te nyeuwte, alsoe dat hij dairuuyte dan moet scheyden, soe verre dien coop gecalengiert wordt, alsoo dat behoort bijde gheene dies machtich es te doene, ende hem dair inne de calengierdere nyet laten en wille.

[493] Item, soe verre een huerlingk, dairmen merckelijcke suspicie op hadde, die erve gecocht te hebbene oft gedaen coopen, die hij besate, ende mens hem niet genoech overthoonen en conste met zijnder eedt ontscult dede, dat hij die erve, die hij in hueringhen besate niet gecocht en hadde, noch doen coopen, dat hij alsdan sijne huere behouden soude.

fol. CXLVIII

[494] Item, es oick claer ende openbair, wanneer een huerlinck van eenen huyse dair inne wilt wijn vercoopen, dat hij alsdan sculdich ende gehouden es den verhuerdere tot zijnen versuecke, eer hij dat sal moigen doen, goede cautie ende borghtocht te stellene, goetgenoech zijnde voirde assyse, die hij dair inne bijden vercoopene vanden wijne maken ende verdienen sal, om tselve huys dair mede dair af te ontslane, ende scadelois te houdene,

p 94

midts dat thuys, dairmen wijn inne vercoopt voirde assyse, diemen dair inne maect, aende stadt verbonden wordt nair uuytwijsen vander Ordinantiën vanden Wijne dair af onderhouden, oft dat de huerlinck soe vele aende rentmeesters vander stadt doen moet dat zij dien aengaende met hem tevreden zijn, ende ontslaen dair af tselve huys, ende dies dien aencleeft.

[495] Item, es voirt voir recht bekendt ende alsoe onderhouden dat een weerdt niet gehouden en es, soe verre zijne gasten yet vanden hueren verliesen dat hem niet gelevert en ware, hen dair vore inne te stane. Mair soe verre hem yet gelevert ware geweest, om te verwarene, dair es hij sculdich vore inne te stane, ende dat zijnen gasten weder te leveren, verso oft dat hem te betalene, ten ware dat | hem dat afhendich gemaect ware, wel verwaert ende geslooten zijnde, met zijnen goede, sonder argenlist, als dair toe alsulcken bewaringen ende sluytinge gedaen te hebbene, als van zijnen eygenen goede, soe en soude hij dair inne niet gehouden sijn.

[496] Item, soe wanneer yemandt tzij scipper, wageman oft andere eens anders goedt aenneempt om ergens te vuerene oft te leveren, dairt hem gelast wordt zijnen loon dair af nemende, die moet dair vore inne staen, ende dat betalen, soe verre dat versuempt oft bij zijnen quaden wachtene verloren worde.

[497] Item, oft yemandt eenich goedt tot zijnent liete inneleggen om te verwarene, sonder eenigen loon dair af te hebbene, soe soude nochtans die dair vore moeten innestaen, soe verre het verloren worde, ende hij dat niet soe wel verwaren en hadde, als zijns selfs eygen goedt.

Vanden kinderen die geprocreert worden tzij van gehuwden oft ongehuwden

fol. CXLIX

persoonen. |

[498] In den yersten soe wanneer tzij man ende vrouwe, gebondene ende ongebondene bijeen vergaderen als datter een kint af compt, soe es de vrouwe op hueren eedt gelooft, om dat den man te gevene, die zij zeeght de vader te zijne, soe verre hij sustineren wilde de vader nyet te zijne, ende bekende nochtans met huer geconverseert te hebbene, die de voirs. vrouwe doen moet, inder naervolgende manieren, yerst zekerende in handen van een der cormmoingmeestern hem nairseggende aldus « Hier zekere ende affirmeric, bij mijnder trouwen ende eeren, ende bij mijnder vrouwen waerheyt, ende bijder Christdomme, dat ic over de vonte ontfangen hebbe, dat hij die dair voir oogen es, oft hem noemende dit kint dat hier es met zijnen lijve aen mijn lijf gewonnen heeft ". Ende daima steect zij twee huere vingeren van harer rechter handt oppe, ende zweerdt lijflijck ten heylegen, soe verre hij daer den eedt nyet en verdraeght, seggende den commoingmeester na « Aldus dat ic gezekert ende geaffirmeert hebbe, dat es warachtich, alsoe moet mij God helpen ende alle zijne heyleghen ).

verso

[499] Item, oft de manspersoon seggen wilde, dat hijse noyt | vleesschelijck en bekende, ende zij hem dat nyet overthoonen en conste, soe soude hij dair af op zijnen eedt ghelooft sijn, yerst sekerende in handen vanden commoingmeestere hem naseggende aldus: « Hier zekere ende affirmeric, bij mijnder trouwen, eeren ende manswaerheyt, ende bijden Christendomme, dat ic over de vonte ontfangen hebbe, dat ic noyt vleesschelijck met huer

p 95

die noemende te doene en hebbe gehadt ". Ende daer na moet hijt met opgerechten vingeren lijflijck ten heyligen zweeren, seggende den commoingmeester na aldus : Soe verre zij hem den eedt nyet en verdraeght, dat ic gerekent ende geaffirmeert hebbe, dat es warachtich, alsoe moet mij God helpen ende alle zijne heylegen, ende dair mede blijft hij dan dair af ongehouden vanden kinde ende kinderbedde gelde .

[500] Item, als de vrouwen persoon bij harer eedt verclairt heeft alsboven dien den vader te zijne, soe moet hij huer geven, soe verre zijt versuect, thien mottoenen voir haer kinderbeddegelt, des moet zij tkint houden met hueren borsten een vierendeel jairs sonder meer dair vore te hebbene. Ende dairna zijn zijt, soe lange zij ongebonden blijven tselve kint half ende half tot gelijcken coste te houdene. |

fol. CL

[501] Item, oft deen van beyden huwde sonder malcanderen te trouwene, soe moet die nair trecht vander stadt, ende nairde oude usance, dair af onderhouden, ende heerbracht tselve kindt tot zijnen coste alleene houden, totdat de andere oyck huwt, ende van dan voirtane moeten zijt tot gelijcken coste, weder half ende half houden, ten ware datse andere vorweerden met malcanderen gemaect hadden, ende blijft deen ongehuwt, soe moet de gehuwde alleene blijven houdende.

[502] Item, oft een gehuwt manspersoon van eenen ongebonden vrouwen persoon een kindt gecrege, soe soude hij dat alleene moeten houden ende tkinderbeddegelt betalen tot dat zij oick huwde, ende dan souden zijt oyck van dan voirtane half ende half houden, ghelijck vore. Insgelijcx sout oyck zijn, oft eene gehuwde vrouwe van eenen ongebondenen mans persoone een kint gecrege, gelijc vore, ten ware datter andere vorweerden af gemaect waren.

[503] Item, oft twee gehuwde persoonen, die malcanderen nyet getrouwt en hadden, tsamen een kint gecregen, soe souden zij datte oyck half ende half tot gelijcke | coste verso altijt moeten houden, ten ware dat zij andere vorweerden dair af maecten, dairse hem na reguleren souden.

[504] Item, oft een moedere, die niet gehuwt en ware huer kint dat zij van eenen gehuwden man gecregen hadde, selve houden wilde, om den prijs dat een ander houden soude, dat en derf de vadere niet consenteren, mair maeght besteden dair hij wilt tot zijnen coste. Niet min willet de moeder emmers houden, dat magh zij wel doen tot hueren coste ende laste, ende sonder cost of last vanden vadere, tenware dat de vadere alsulcken merckelijcken redenen wiste metter waerheyt te seggene die alsulcke waren, dats de moedere niet en behoirde te houdene.

[505] Item, es voirt voir recht bekendt ende alsoe eenpaerlijck onderhouden, soe wanneer vader ende moedere beyde afluuch worden wettege kinderen, oft oyck bastaerden achterlatende, ende gheen goedt om die tonderhoudene, soe moeten nochtans ende zijn sculdich de naeste mage ende vriende vander selver kinderen vadere ende moeder wegen, ende die huer goedt bij successiën, paerten ende deylen souden, de selve kinderen te aenveerdene ende te houdene half ende half te henweerdts | oick nemende tselve dat vader ende

fol. CLI

moeder van goede achtergelaten hebben.

[506] Mair soe lange als eenich van beyden van vader oft van moedere noch in levende lijve zijn, soe en darven de selve vriende ende mage die niet aenveerden, soe verre

p 96

sij niet en willen om te houdene, noch en connen tegen huren danck nair trecht ende doude heerconnen vander voirs. stadt, dair toe oyck met rechte niet bedwongen worden, achtervolgende den ouden openbaren seggene : «moedere oft vadere, houdt dijn kindt ". Waer mede men de poirterie vander voirs. stadt verliest, oft niet en verliest.

[507] Inden yersten es voirt noch voer een oudt heercomen achtervolgende oyck den statuyten vander selver stadt onderhouden, ende met vonnisse van scepenen geapprobeert dat de gheene die hier bynnen der voirs. stadt poirtere ende ambachtsman es, ende buyten der stadt ende Vrijheyt van Mechelen, met sijnder meester familiën gaet woenen, ende verso dair sijne neringe gaet doen, ende exerceren, dair mede | alsdan verliest zijne poirterie ende ambacht. Alsoe dat hij soe verre hij wederomme hier bynnen woude comen woonen, ende zijne neeringe doen, alsdan de poirterije ende zijn ambacht weder souden moeten coopen, eer hij de selve zijne neringe wederomme soude moigen doen ende exerceren.

[508] Item, wanneer oyck een poirtere oft ambachtsman van hier bynnen buyten in eender ander stadt gaet woonen, ende eenighe vrijheyt aldaer aenneempt, om uuyt cracht van dien, aldair eenige neringe, oft coopmanscap te moigen doen, soe verliest hij oyck dair mede zijne poirterie ende zijne ambacht, ende moet hier wedercoopen, soe verre hij wedercommen wilt, ende der poirterien, ende zijnder neringen gebruycken gelijck voren.

[509] Item, wanneer een eenloopich geselle buyten in anderen landen oft steden gaet woonen, omde tale vanden lande, oft van dair te lerene, oft om eenige neringe, consten oft coopmanscapen te lerene, ende te exercerene, dat hij hem dair mede in toecomenden tijden soude moigen generen, ende behulpen om zijnen nootdorst te wynnene, ende van hier dair

fol. CLII

niet en vertrect, om dair te gaen | stedevast te woonene, ende de vrijheyt aldair aen te nemene. Ende hij bij fortuynen, tot zijnen proffijte aldair tot houwelijcke compt, ende eenige neringe dair doet, met vrijheyt van dier plaetsen aennemende, soe en beneempt hem dat niet nairde oude costuyme dair af onderhouden, zijne poirterije noch zijne neringe, die hij hier gedaen heeft, soe verre hij met zijnen wijve ende kinderen hier bynnen wederomme compt woonen.

[510] Item, het es oyck voir een oude costuyme eenpaerlijck onderhouden dat eenygelijck poirtere van hier bynnen buyten der stadt ende Vrijheyt van Mechelen mach gaen woenen, op sijn eygen goedt, ende dat houden ende bedrijven tot zijnen proffijte, sonder daeromme eenichssins van zijnen rechte vander poirteren, oft van zijner ambachte berooft oft gepri-meert te wordene. Mair blijft dair inne alsoe vrij, oft hij buyten niet gewoondt en hadde. Ende sijne kinderen, die dair geboren worden, worden voir poirters ende poirterssen gehouden, als oft die hier bynnen geboren waren.

[511] Item, oft eens vrijs poorters dochtere aen een buyteman huwde, soe dat zij hueren verso man nairvolgen moeste, ende | met hem bleve buyten in eenige andere stadt oft plaetse, woonende zekere jairscharen, dair hij oyck vrijheyt oft poirterije aengenomen hadde, tot dat hij afluuch wordde. Ende zij dan wederomme hier bynnen stedevast quame woonen met hueren kinderen, noch eenloopich wesende, die zij buyten gecregen hadde, soe soude zij dan

p 97

wederomme voir eene vrije poirtersse geacht ende gehouden zijn ende blijven, ende oick huer kinderen vander moeder wegen die hen metter poirteryen wilden behulpen. Ende souden van dan voirtane den privilegiën vanden voirs. stadt moigen genieten. Ende noch vele meer souden zijt dan moigen doen, soe verre de vadere egheene vrijheyt oft poirterije aengenomen en hadde.

[512] Item, men heeft oick voir een oude gewoonte onderhouden dat een poirtere alhier woonende wel heeft moigen aennemen de poirteren van eenegen steden oft plaetsen in Brabant tot behulpe, vordeele ende ombescaetheyden van zijnen persoone, ende van sijnen goeden, sonder dair omme hem dat te zijne tot achterdeele van zijnder poirteriën ende ambachte alhier.

fol. CLIII

[513] Item, es voirt bij ouden heercomene onderhouden geweest, dat soe lange een poirtere van deser stadt eenege offitie in Brabant heeft, doet ende exerceert, als drossate, scoutet, meyere oft diesgelijcke, dat hem wel geoirlooft es te doene, sonder tverbueren oick van zijnder poirteriën ende neringen, de selve dien tijt duerende als poirtere niet bescut en behoirt te zijne, noch men en heeftet niet plegen te doene, metten privilegiën vander stadt, alsoe datse hem niet en connen te baten gecomen noch gesuffrageren dien tijt duerende.

[514] Item, al wairt alsoe dat een ongehuwt manspersoon buyten in Brabant oft in eenich ander landt eenen huysvrouwe trouwde, ende oick aldair besliepe, ende zijne bruylocht voirt uuyt hielde ende eenigen tijt dair met hair bleve, sonder om te blijven woonende, oft sonder dair eenege vrijheyt aen te nemene, ende dair na met huer hier bynnen quame woonen, soe soude hij hier alsoe vrij sijn, als oft hijse hier bynnen beslapen hadde, want dbuytenbeslapen vander bruyt, en benoempt alhier egheene vrijheyt van poirteriën oft van ambachte, nair doudt heercomen oick dair af onderhouden. | verso

Hier naer volght vanden ghemeyenen mueren ende anderen servituyten den rechten vanden paelders aengaende.

[515] In den yersten es te premitterene hoe dat de gheene die met yemande anders gemeyne muren hadde, ende dair hooger opvoeren oft metsen wilde, die niet hoogere nairde oude costuyme doen onderhouden, en mochte doen opmetsen dan de helft vanden selven mueren tot groote onvasticheyt ende schaden vanden selven wercke, datmen dair op setten wilde, wairomme om dat te remedierene bijden gemeynen raide vander voirs. stadt werdt overdragen, gestatueert ende ter poyen uuytgeroepen int jair onss Heeren duysentvierhondert sessenentsestich vierentwintichste dage in meerte voir Paesschen, na costuyme van scrivene int bisdom van Camerijcke, alsoe hier na volght dwelcke na met vonnissen van scepenen tot meer malen geapprobeert es geweest.

[516] Dat alle de gheene hebbende met yemande anders gemeyne mueren, die begheren sullen de selve gemeyne | mueren hoogere op te metsene om die te betymmeren geoirlooft

fol. CLIV

es, ende voirtane geconsenteert sal wesen de selve gemeynen mueren geheel alsoe wel in dicte als inde lenghde, alsoe hooge op te makene op huers selfs cost, als hen gelieven sal te betymmeren sonder wederseggen van sijnen gebueren, die insgelijcx recht totten selven gemey-

Cah. 13 Mech

p 98

nen mueren hebben moigen, ten ware dat eenege conditiën dairtegen ende ter contrariën gemaect ende benarwesen hadden geweest, niettegenstaende eenege gewoonten dair inne ter contrariën onderhouden.

[517] Des sal de gheene die alsoe hooger opmetsen ende tymmeren wille, sculdich sijn op sijns selfs cost, ende last, ende sonder eenegen cost vanden selven zijnen gebuere de ghoote opten selven gemeynen muer gelegen hadde, wel ende custbaerlijck te doen leggen op desselfs zijns gebueren erve, vast aende selven muer.

[518] Ende desghelijcx wederomme te doen maken ende te repareren alle tghene dat verso aen desselfs zijns gebueren erve, midts den voirs. opnarene oft tverleggen | vander gooten gebroken ende geargert sal wesen, ende dair toe oick alsdan voirtane de selve goote te houdene, wel ende custbaerlijck, alsoot behooren sal, ende alsoe dat de selve zijne gebuere dair bij niet bestadicht en worde.

[519] Behoudelijck dien, alsoe verre als de selve zijne gebuere, oick recht hebbende totten selven gemeynen muere desgelijcx namaels oick met zijnen huyse ende tymmeringen opvaren woude, inden selven gemeynen muer, dat hij dat sal moigen doen ende hem geoirlooft wesen, gelijcmen in gemeynen mueren doen magh, sonder wederseggen vanden gheenen die den selven muer hoogere gemaect hadde, ende sonder hem yet dair vore te geven, contrarie van desen es naderhant geordoneert te wetene de gheene die den gemeynen muer alsoe bij sijnen gebuer opengehaelt, oick orboren wille, die hij den selven zijnen gebuer zal moeten ophalen en betalen, de helft van alsoe vele als hem dien gemeynen muer gecost heeft op te halene, ende vooren, alsoe bijde paelders onderhouden. Ende datmen dan, op dat zijn gebuere, alsoe hooghe opvaert, met zijnen huyse, als dandere, ende niet hoogere de selve ghoote sculdich sal zijn wederomme te leggene opten selven opgemaecten gemeynen muer, ende die alsdan voirtaen houden evengelijck tot harer beyder coste, alsoe dat gecostuymeert es geweest sonder argenlist.

[520] Item, oft tusschen twee gebueren op eenen gemeynen muergeleeght wordeeene ghoote, dair duere dwatere van harer beyder erven comende loopen soude achterweerdts, nair

fol. CLV

| huerlieder beyder erve, ende niet ter straten weerts, ende deen en hadde niet meer rechts van servituyten omdat te leydene dan de andere, soe souden zij dat half ende half moeten leyden, dair toe men dan nairde gestichtheyt vander plaetsen, een broeck, oft buysen boven aende ghoote maken soude, om alsoe op elcx erve tselve watere half ende half te ley-dene, ende te vallene. Ende wanneer dwater vander selver erven, oft oick van anderen comende zijnen loop ergens van te voren gehadt hadde, dair sout dan moeten noch voir-tane sijnen loop hebben, ende zijnen ganck behouden.

[521] Item, oft dien gebuere op eenen gemeynen muer een huys setten wilde, dair van te voren egheen op gestaen en hadde, ende den ocsijdrup vallen soude moeten over den selven gemeynen muer, dat niet geschien en magh sonder consent van sijnen gebuere, soe soude de gheene die thuys dede maken, opten selven gemeynen muer moeten doen leggen eene ghoote tot zijnen coste, ende die alsoe onderhouden om dwater dair af comende dair inne te ontfangene, ende dan voirt dair duere te leydene opt zijne sonder hindere oft letsele, van sijnen verso gebuere, wairt achterweerts oft vore ter straten | uuyte altijt nochtans, sonder ongherief oft letsele vanden selven sijnen gebuere.

p 99

[522] Item, insgelijcx soe verre yemandt op eenen gemeynen muer, dair eene ghbote opleeght opweerts metsen ende voeren wilt, soe moet hij de ghoote als boven tot sijnen coste doen leggen, op desselfs zijns gebueren huys, ende die onderhouden als boven, alsoe zijne water inne valt, ten ware dat hij die alsoe opvaert een ghoote boven opten selven opgemets-sten muer dede leggen, alsoe dat dwater van sijnen dake in de underste ghoote niet en viele. Ende in dien ghevalle, soe soude de hooghste van dan voirtane ongehouden sijn vander underste ghooten te onderhoudene. Mair elck van hen soude zijne ghoote tot zijnen coste moeten onderhouden ende elck zijn water leyden. Ende oft de underste dair na soe hoghe als dandere opvoere, soe soude hij oick dan den muert ende doverste ghoote moigen ghebruycken, sonder yet dair af te gevene, mair soutse voirtane moeten tot gelijcken coste helpen onderhouden, ende de onderste ghoote soude die lest dan opvoere tot zijnen proffijtte alleene hebben ende behouden.

[523] Item, men heeft voirt voir recht gehouden, ende es alsoe dair vore bekendt ende dicwils bij scepenen ende den | geswoirnen paelders vander voirs. stadt met vonnisse gewesen

fol. CLVI

dat over eenen gemeynen muer egheen water comen noch vallen en magh. Noch dat insgelijcx duere oft in eenen gemeynen muer men egheen openbaer licht, noch gesicht hebben en magh, ten ware datmen dair af ter contrariën omder bescheet van vorweerden oft statuyten hadde.

[524] Item, es insgelijcx voir recht bekendt ende alsoe onderhouden, soe wanneer deen gebuere, tot sijns anders gebueren weerdt, in sijns selfs eygen muer staende aen sijnder gebueren erve, oft op eenen halven voet na veynsteren heeft, oft doet maken dat hem geoirlooft es te doene, soe behoirt hij ende es sculdich, soe verre die beneden reycx sijn, dat hij die veynsteren moet doen maken ende stofferen met ijseren gheerden, ende met vasten gelasen, sonder opendoen. Ende sijn sij boven reycx, soe moet hij dien doen maken ende stofferen, met goeden ijseren gheerden, soe bij een staende, datmen dair duere egheens menschen hoot gesteken en can, sonder vaste gelasen, ende die en magh dair, noch elders dair hij waer sijnen oeysidrup oft anckers hoot en heeft, sijne veynsteren tot zijnen gebuere weerdt niet moigen doen opengaen, noch yet voirder uuytsetten dan zijne oeysidrup en ghedraeght. verso

[525] Item, de gheene die zijnen oeysijdrup over sijnen eygen muer heeft vallende opt zijne, niet meer erven dair hebbende dan zijnen oeysijdrup en gedraeght aen zijns gebueren erve, die moet ende es gehouden tselve watere dair over vallende selve over tzijne te leydene, ende alsoe te bedwingene, dat zijn gebueren, dair af egheen letsel noch ongerief en hebbe, ten ware dat hij andere recht van servituyten dair toe hadde.

[526] Item, soe wanneer yemandt metsen ende tymmeren wilt, opt zijne tot zijnen gerieve ende oic om op ende in zijne erve bevrijt te zijne, dien es dat wel geoirlooft te doene, al waert oic zoo dat zijn gebuere te dier zijden weerdt, dair hij metsen ende tymmeren wilde veynsteren ende licht hadde om in sijn huys te ziene, ende dat hij midts dien sijn licht verliesen soude, ten ware dat dair af ter contrariën andere vorweerden oft statuyten waren.

[527] Item, eenenyegelijcken es geoirlooft opt zijne alsoe hooge in de locht opweerts te tymmeren ende te metsene, als hem dat gelieft ende goetdunct sonder wederseggen van

p 100

yemande. Want dien den gront toebehoirt, dien hoirt toe vrij ende los, soe groot de locht

fol. CLVII

totten hemel toe. |

[528] Item, dat eenenyegelijcken wel geoirlooft es opt zijne veynsteren in sijne mueren te makenen ende te hebbene om licht ende gesicht daer mede te hebbene, nair sijnder gelieften, als dien staen tot zijnder erven oft ter straten weert uuyt te siene, oft wanneer tusschen den mueren dairse innestaen, ende zijnder gebueren erve hij noch merckelijcke distancie van erven tusschen beyde heeft liggende, sonder die met gheerden oft ghelasen te dorven stofferen.

[529] Item, de ghene die de ghoote die tusschen hem en zijnen gebuer leeght, alleene houden moet, oft wanneer twee gebueren die tot gelijcken coste half ende half houden ende onderhouden moeten, soe moeten zij dat doen, ende zijnder toeverbonden om dat te doene van loode, van boodeme, van souduren, van broeyssele, van bruggen, van spruyten, ende van alle tghene dat totten ghooten dient ende behoirt, ende alsoe dat deen gebueren noch dandere dair af egheen letsel, ongerief noch schade en gecrijge. Maer elc moet ende es gehouden zijne tymmeringe aende gemeyne ghoote comende tot zijnen coste alleene, oft sonder cost oft schade vanden aenderen te onderhoudene, ende ofter gebreck dair toe quame daer duer aende gemeyne ghoote, soe soude dat tot zijne coste moeten gebetert worden, bij wiens verso gebreke het toequame. |

[530] Item, soe wanneer yemandt eene ghoote tzijnen coste alleene als boven moet tot zijnen coste doen maken ende repareren, sonder cost oft schade van sijnen gebuer, ende dan magh hij dair toe stellingen maken op zijnder gebueren erve, tzijnder minster schaden ende ongerieve.

[531] Item, soe wanneer tusschen twee gebueren eenen zoo es dair harer beyder water van hueren daken innevalt, soe zijn zij gehouden ende verbonden, die te houdene onder met goeden ghoottieren altijt schoone ende reyne tot gelijcken coste half ende half, ende als zij vervuylt es tot gelijcken coste half ende half te doen ruymen ende schoon te makene.

[532] Item, eenyegelijck vanden gebueren, die eenen zoo tusschen beyde hebben, dair hueren watere innevalt, en magh den val van zijnen oeysijdruppe nyet voirder dair inne hebben, dan tot opte helft vander selver zoo. Ende oft zijnen oeysydrup over de helft vander selver zoo tzijnen gebueren weerts viele, soe soude hij soe verre zijn gebueren dair mede niet tevreden zijn en wilde sijn dack doen moeten cortten, dat hij mair en viele, tot opte helft vander selver zoo, als boven.

[533] Item, oft yemandts muer oft want hem alleene toebehoiren, duere oft overginge

fol. CLVIII

tzijnen gebueren weerts, soe soude hij | dat moeten doen innetrecken ende te loode setten tot sijnen coste, soe verre hem de gebueren, dair mede niet lijden en wilde. Ende wairt eenen gemeynen muer, oft want, soe moet dat tot gemeyner coste gedaen worden half ende half.

[534] Item, soe wanneer yemandt vanden gebueren sijn huys doet decken, alsoe dat midts dien huerlieder zoo tusschen beyde daer bij vuyl wordt van gruyse oft anderssins, soe es die gehouden ende verbonden, dair bij dattet compt die zoo tot zijnen coste alleene te doen reynegen ende schoon maken, sonder cost oft last van sijnen gebuer. Ende soe wanneer dat insgelijcx gebuert, bijden anderen gebuer, soe moet hij ende es oick gehouden van gelijcken te doene. Ende comet van beyden, tot gelijcken coste als vore.

p 101

[535] Item, deen gebuer en mach sonder consent van zijnen naesten gebuer, duer noch inde zoo die tusschen hen gemeyne es, egheen moosgat doen maken oft hebben om zijn cookewatere oft diesgelijcke daer duere te doen loopen, want duer een zoo egheen ander water en behoort loop te hebbene, dan hemels watere, dat van boven valt. Ende oft hij eenige vuylicheyt dair inne dede, soe soude hij dat moeten reynegen, ende den ouden kuer dair ane verbueren, te ware dat yemandt over derttich jaeren een moosgat gehadt hadde, ende sijn | cokenwatere dair duere geloopen, ende dat bethoont worde, die sout dair dan verso moigen behouden, ende anders niet. Compt oic aen eene zoo die gemeyne es te repaterene, dat moeten de gebueren diense toebehoirt tot gelijcken coste doen, ten ware dattet bijquame van eenen van den gebueren, soe soude hijse tot zijnen coste moeten doen repareren.

[536] Item, soe wanneer yemandt metsen oft tymmeren wilde, dat hem wel geoirlooft es, ende dair omme yet gebroken wordt aen zij nder gebueren erve, dat moet hij weder omme tot zijnen coste doen maken ende repareren, sonder cost oft schade van sijnen gebuer. Ende dan mach hij dair toe stellingen maken op zijnder gebueren erve tzijnder minster schaden ende ongerieve.

[537] Item, soe wanneer deen gebuere den anderen in sijnen muer laet varen, de zoo alsoe tusschen beyde te nieeuwte doende, soe wordt dien muer van dan voirtane voir eenen gemeynen muer geacht ende gehouden, oft alsulck als zij huere vorweerden dair af maken.

[538] Item, als eenege mueren staen tusschen eeneger partijen erven, ende deen van hen, dair inne ende op gevaren es, ende opte ander zijde, ter ander zijden oft partijen erven weert, inden selven muer staen blinde veynsteren, masurgaten, nooten oft hooden, | poorten

fol. CLIX

oft dueren aen te hangen, oft andere gemeyne tekenen metten selven muere gemaect, soe es dien muer, beyde den voirs. partijen ende hueren goeden aldair gemeyne, het en ware dat tusschen de selve partijen oft hueren voirsaten eenege brieven, gescriften, oft wettich bethoon waren, die dair af anders verclairden.

[539] Item, soe wanneer yemandt op zijn erve eenen put wilt doen graven, om dair op te gane sijn gevoegh te doene, inde plaetse van eender heymelijcheyt, die moet dien doen graven seven voete van sijnder gebueren erve, metten naesten cante. Ende oft hijten nairdere dede graven, dat hijten dan ten versueke van zijnen gebueren oft gebuere soude moeten doen vullen tot zijnen coste, ende settenen stenen voeten dair af als vore. Ende dat hij dair toe den selven putte sal moeten doen beheymen ende besluyten om eerbaerlijck ende tamelijck dair op te gane, ende zijne gebueren van stanck te behuedene.

[540] Item, dat nyemande geoirlooft en es op zijne erve aen yemandts anders muer oft oic aen eenen gemeynen muer eene heymelijcke vonte te makene, ende te metsene, ten zij dat hij opte selve zijne erve den selven muer van beneden inde selve vonte tot boven toe setten ende metsen eenen muer anderhalven steen dicke. | verso

[541] Item, dat hij opte selve vonte, wanneer zij buyten den huyse geset wordt, sculdich es over de pijpe vander selver vonten een huysken te settene, eenen halven voet vanden muere, die zijnen gebuere alleene toebehoirt, ende doen dat zoe dichte decken ende sluyten, dat sijn gebuere dair af egheenen stanck noch ongerief en hebbe, ende alsoe hij dair toe van rechts wegen verbonden es.

p 102

[542] Item, soe wanneer yemandt op zijne erve eene heymelijcke vonte doet maken, niet verre van dair zijn gebuer, van te voren eenen borreputte heeft, dairbij op zijne erve staende, ende de selve sijn gebuere, midts dien aen zijnen borreputte eenich letsel, hindere oft ongherief crege, dat dan de gheene, die de vonte hadde doen maken, dat letsel, hinder oft ongherief soude moeten te nieuwte ende af doen, tot zijnen coste alleene.

[543] Item, die een splete wilt doen maken, in sijns selfs muer voir een lochtgat van zijnder heymelijcheyt bynnen den zijnen staende, die moet die doen maken ende setten, rest tzijnen gebuere weerts twaelf voeten hooge vander eerden, om dair mede zijner gebueren van stancke ende ongerieve te behuedene.

fol. CLX [544]

Item, soe wanneer zij twee op een heymelijcke vonte onder | deerde wesende huer gevoegh moegen doen ende gaen, soe zijn zij die sculdich tot gelijcke coste te onderhoudene, te reynegen, ende de vuylicheyt ewech te doen doen oft die half ende half op huer erven te leggene.

[545] Item, soe wanneer dan de selve gemeyne vonte in goeden reke staet ende tot gelijcke coste gereynicht es, soe magh de een van hen dair af scheyden, sonder dair meer op te gane, of te laten gaen, alsoe dat hijse niet meer gebruycken en wilt, ende soude van dan voirtane ongehouden sijn ende blijven, om eenige costen dair ane souden moigen behoeven geleeght te zijne, tware van reparaciën, reynegen oft anderssins te dorven of te moeten betalen.

[546] Item, es oic den eenen van tween, die op eene vonte van eender van eender heymelycheyt gaen, wel geoirlooft, wanneer de selve vonte in goeden reke staet ende vander vuylicheyt tot gelijcken coste gereynicht ende gemaeckt es geweest, dat hij dan tot zijnen coste met eenen muere, de helft vander selver vonten tot zijnder erven weert sal moogen doen afscheyden om alsoe dan op zijne helft alleene te gane, die hij dan soe verre zijne verso helft gaet sculdich zijn sal, van II dan voirtane alleene tot zijnen coste te onderhoudene, ende te reynegen, ende de andere de andere zijne helft tot zijnen coste. Ende elc van hen sal dbeheymsele boven deerde zijne pijpe insgelijcx tot ziinen coste afheymen, bedecken ende besluyten, alsoe dat zij dair bij malcanderen egheen ongerief en doen van stancke oft anderssins.

[547] Item, oft yemandt zijne vuylicheyt van eender heymelicheyt op zijne erve in eenen putte aen zijns gebueren erve, dair eenen vonte, oft eenen kelder ondere oft ane ware, leggen wilde, soe soude die moeten ende gehouden zijn tegen die vonte oft keldere, soe verre die ginge te doen metsen eenen muer anderhalven steen dicke, oft anders en soude hijs niet moigen doen.

[548] Item, het en es nyemandt geoirlooft aen eens anders muer eenege messie te leggene, maer moet die doen af leggen ende trecken, oft moet tegen diens zijns gebueren muer eenen muer doen trecken ende metsen, ende dan behoirt hij zijnen gebuere van stancke ende ongerieve te behuedene, ende te verwarene.

[549] Item, nyemandt en magh insgelijcx aen eens anders muer moer leggen, ten zij dat hij tegen den selven muer eenen muer steens dicke op zijne erve doe setten ende metsen.

fol. CLXI

[550]

Item, het en es insgelijcx nyemande geoirlooft eenich | verkenscot aen een anders muer te makene, of te settene, mair es dat sculdich af ende van dair te doene, ende

p 103

dat dan alsoe te settene, ende alsoe te sluytene ende te bewarene dat hij dair bij zijne gebueren behuede ende beware van stancke ende ongerieve ende van dat dien aencleeft.

[551] Item, nyemandt en magh generalijc aen eens anders muer oft oic aen eenen gemeynen muer yet setten oft doen maken het waren hovenen, backen oft wattet ware, dair den selven muer af soude moigen verargeren, mair moet dat alsoe doen besorgen, met eenen anderen muer opt zijne, dair tegen te settene, alsoe dat den selven gemeynen oft zijns gebueren muer, dair af egheen letsel noch hindere en gecrijge.

[552] Item, generalijc oick en magh nyemandt most aen eens anders muer dair hij egheen recht van servituyten toe en heeft yet doen oft vast maken oft setten, sonder consent vanden gheenen dien hij toebehoirt, in egheender manieren, het ware wijngaerden, boomen oft anders mair moet ten minsten daer af setten anderhalven voet van zijnder erven ende niet min.

[553] Item, de thuynen oft heymselen tusschen twee gebueren erven sijn sculdich tusschen hen beyden half ende half | op huere gerechte palen geset, ende tot gelijcken coste verso dan onderhouden te wordene. Ende sijnser overe, soe moeten zij deen den anderen ruymen tot opte palen, ende altijt esmen dat sculdich te doene, opte palen, diemen dair vint van outs staende, om die geset worden bijden paelders. Ende sijn sculdich deen den anderen vrede te doene ende egheen ongerief van hoenders, beesten oft anderssins, in egeender manieren, alsoe gebueren deen den anderen behoiren ende sculdich zijn te doene. Ende eenyegelijck behoirt van zijnder zijden zijne heym op te bindene, soe hem dat gerieven sal ende behoirt te geschiene.

[554] Item, ende oftmen int versetten vanden thuynen oft heymselen tot gelijcken coste op huer gerechte palen bevonden datter eenege boomen oft wassende hout dair buyten dan stonden, die souden alsdan den gheenen toebehoiren op diens erve datse buyten den thuyne stonden. Ende stonter wassende hout inden th uyn, wel geset op zijne pale, dat soude gemeyne sijn, ende dat afhouwende souden, zijt half ende half deylen.

[555] Item, oft int onderhouden van eenen gemeynen thuyne oft heymsele deen gebueren deene helft vanden selven thuyne oft heymsele de andere gebuer de andere helft onderhouden hadden ende doen maken, soe soude elc zijne helft voirtane doen maken, alsoe hem dat goetdochte ende emmer alsoe dat zijne gebuer dair mede wel beheympt ende bevreedt ware sonder ongerief | oft schade daer duere te lijdene. Ende oft oick elck zijne helft alleene

fol CLXII

wilde doen maken, dat soude hem geoirlooft zijn, elck tot zijnen coste als vore.

[556] Item, ende int setten ende onderhouden vanden gemeynen thuynen oft heymselen en doet inde costen van dien egheenen afslach dat deen van hen dair ane huysingen magh hebben staende, mair moet dien niettegenstaende de costen vanden selven gemeynen thuyne oft heymsele half betalen, oft de helftonderhouden gelijck vore.

[557] Item, oft yemandt een huys, oft eenen muer tusschen hem ende zijnen gebuere doet afbreken, soe moet hij ende es gehouden inde plaetse van dien huyse, oft muere eenen thuyn oft heymsele te settene tot zijnen coste alleene, sonder cost van zijnen gebuere. Ende set hij dien dan opte gerechte palen tusschen hem ende zijnen gebuere, soe moet van dan voirtane de selve zijne gebuere dien thuyn helpen onderhouden tot gelijcken coste half ende half, mair setten hijten opt zijne alleene, soe soude hijten alleene onderhouden ende hem alleene toebehoiren.

p 104

[558] Item, oft yemands boomen op zijne erve staende, soe nae zijns gebueren erve verso stonden, dat zij dair overe hingen, | soe moet hij die, soe verre de selve zijne gebuer dat wilt ende versuect, alsoe verre ende soe vele afcortten, als zij overe desselfs zijns gebueren hangen, oft hij moet de helft vanden vruchten dier op wassen, soe verre zij ter overhangen, den selven zijnen gebuere laten volgen vanden welcken die gebuere, dair de boomen overhangen den kuere heeft, weder datmense afdoen sal, oft dat hij metter helft vanden vruchten jairlijcx tevreden zij als vore.

[559] Item, de boomen die in den thuyn oft heymselen staen, die zijn gemeyne ende hooren hen beyden toe, ende de vruchten oick dier op wassen.

[560] Item, dlevende hout van eenen gemeynen thuyne gebruycken zij beyde gemeyne, als zijten gemeyn doen maken, wiet oic geset heeft ende donder houden zij gelijcke, mair wairt dat yemandt op zijne helft, die hij alleene houdt eenich wassende goedt sette, dat en soude den anderen niet te baten comen.

[561] Item, soe wanneer yemandt in eene gemeyne erve eenege boomen, oft levende hout set, soe hooren die gemeynlijc toe den gheenen, dien die erve gemeynlijc toebehoort

fol. CLXIII |

ende niet den gheenen alleene diese geset heeft. Mair een huerlinc, boomen settende oft winnende, op tgene dat hij gehuert heeft, mach die uuyt weder omme doen tot zijnen proffijtte alleene ende vercoopen, oft met hem vueren, als hij vertrect ende zijn hueringe uuyt es.

[562] Item, eenyegelijck es sculdich sijne scouwe oft scouwen, soe hooghe opweerts te makene dat zijne gebuer oft gebueren, dair af van rooke oft anderssins egheen ongerief en hebben, noch en gecrijgen.

[563] Item, soe wanneer eenich werck gedaen oft volmaect werdt, dat hij niet alsoe en soude moigen doen maken worder tegen geseeght, ende dat ten aensiene van eenen anderen, diet beletten mochte, ende hij dan nair dat volmaect ware dair tegen seyde, sou soude nochtans tselve volmaect werck moeten blijven staende, soe verre hij wilde diet hadde doen maken totter tijt toe dattet van selfs verginge, mair men en soudts niet meer dair na moigen reken noch repareren in egheender manieren, mair latene van selfs vergaen.

[564] Item, oft yemandt opt zijne een grecht, vijvere, scanoir oft putte, om dair mede verso water te hebbene, ende dat te | besegen tot sijnen gerieve, ende dat hijter inne doen wilde tot zijnen proffijte, sonder metsen, wilde doen graven, soe moet hij dat doen van zijnder gebueren erve, alsoe verre hij die diep doet graven, alsoe dat den cant van dien, te zijns gebueren weert, van zijnder erven blijve van breyden ende dicten inden gront vander selver grecht, vijvere, scanoir oft putte, als die diept gegraven sullen worden.

[565] Item, oft yemandt zijne erve met opgesetten grechten wilde beheymen, soe moet tusschen die haelte vanden selver grecht ende den pael, die tusschen zijne en zijns gebueren erven staet noch van zijnder erven blijven, ten minsten anderhalven voet erven.

[566] Item, ofter eene grecht ware tusschen twee gebueren die gemeyne ware, soe souden zij die alst behoefde tot gelijcke coste doen graven, ende reynegen, en deerde dair uuyt commen, elck half ende half opt zijne warpen, oft dair elck wilde.

[567] Item, alsmen eenen gemeynen puttenborre maect voir eene geheele gebuerte, soe sijn de gheene die de huysen van dier gebuerten toebehooren, ende dien borreputte dagelijcx moigen gebruycken, ende oick in tijde van pericle van brande, oft anderssins gehouden

p 105

ende verbonden, dair inne te contribueren, en de te betalene, nair advenant ende grootte van hueren erven, ende | dien alsoe te helpen onderhouden in goeden reke, van alle tghene dat

fol. CLXIV

dair ane soude moigen in toecomende tijden vallen, oft comen te repareren.

[568] Item, oft zij twee tot eenen borreputte quamen, alsoe dair toe recht hebbende, soe moeten zij dwatere dair af comende, soe verre zij met malcanderen niet lijden en willen, half ende half op huere erve leyden, ende dien tot gelijcken coste doen repareren ende onderhouden, ende oick reynegen alst te doene es.

[569] Item de gheene, die selve binnen zijnen huyse eenen borreputte heeft, soe dat hij den gemeynen borreputte vander gebuerten n iet en gebruyct, oft gebruycken en derf, die sal nochtans gehouden zijn ter reparaciën vanden selven gemeynen borrenputte, als dien geschien sal te gevene, half soe vele, als yemandt van den gebueren geven sal, de meeste noch de minste, om dat hij dien in noode van bran de, dien dan alsoe wel gebruycken soude, als de andere gebueren.

[570] Item, oft yemandt eenen borrenputte hadde staende oft gemaect binnen den zijnen ende zijn gebuere dair na yet oic int zijne maeckte, tware heymelijcke vonte oft anders desgelijcke, dair mede den selven borrenputte bedervende, oft hinderlijc | wesende, soe soude verso die gebueren dat moeten tot zijnen coste te nieuwte doen, oft alsoe beteren, datter den selven borreputte egeen hindere oft letsel af en hadde. Mair soe verre dair yet te voren gestaen hadde, ende gemaect ware geweest, eer den borreputte gemaect werdt, soe soude dat moigen blijven staende hoe groote hindere ende letsele, dat den selven borreputte doen soude, sonder dat te moeten remedieren tot zijnen coste.

[571] Item, oft yemandt tusschen hem ende zijnen gebueren een gebint oft eenen want sette ende dede maken om hem alsoe te beheymene, ende te benijene, ende hij dat gebindt oft want sette opte gerechte palen, dat mocht hij wel doen tot zijnen coste, soe verre zijn gebuer dair inne consenteerde, ende dan soude den oesydrup vanden dexele vandien gebinte oft wande even groot wesende op elcx erve sijnen val hebben ende behouden. Ende van dan voirtane souden zij tselve gebint oft want tot gelijcke coste onderhouden.

[572] Item, ende oft de gebuer niet consenteren en wilde opte gerechte palen tgebint oft den want geset te hebbene, soe soude de gebuer diet setten wilde, dat moigen setten opt zijne, ende soe vele plaetsen laten, tusschen hem ende sijns gebueren erve, als sijnen oesijdrup van dien decxele, ende oick dafzaten van dien dairtoe dienende behoeven souden, want nyemandt buyten zijnder erven egheen afzaten setten noch oesydrup hebben en magh.

fol. CLXV

[573] Item, soe wanneer yemandt inde plaetse van eender gemeynder want oft gebinte eenen muer maken wilde, soe es hem dat wel geoirlooft te doene tot zijnen coste, des volght hem ende behoirt hem toe den selven want, oft gebint met allen hueren toebehoirten. Ende den muer volmaect zijnde, soe es ende blijft dien muer eenen gemeynen muer, ende deen wordt van dan voirtane gebruyct, gehouden ende onderhouden, gelijcmen gemeyne muren behoirt te gebruyckene ende te onderhoudene tot gelijcken coste.

[574] Item, oft eenen gemeynen muer op deen zijde oft opte ander zijde behoefde gestoeyt te zijne, soe soude dat elck vanden gebueren, dat moeten doen tot zijnen coste op zijn zijde, ende dair inne en soude de andere gebuer, dairt niet en behoefde, niet gehouden sijn te ghildene of te betalene. Mair oft dien muer overhinge, duerginge oft uuytbulcte, oft

Cah. 14 Mech

p 106

datter boven aen gebroken waren, ende dair ane gequetst moeste zijn, soe souden zij dat tot gelijcke coste moeten doen maken ende repareren, half ende half, ende te borge setten.

[575] Item, soe wanneer eenen gemeynen muer afgebroken werdt, soe behoirt de stoffe dair af comende, toe beyde den gebueren die recht hebben totten selven gemeynen muere, ende die moeten hen dan tot gelijcken coste beheymen, alsoe zij met malcanderen vrede ende verso goet gebuerscap onderhouden willen. |

[576] Item, soe wie eenen muer opt zijne doet setten, ende maken tot vast aen zijns gebueren erve, die en houdt dair buyten tzijns gebueren weerdt, noch oesijdrup, noch anckers hoot, ende en magh dairna, noch oick zijne nacomelinck, dair buyten dat egheen van beyden hebben, sonder consent van sijnen gebuer. Ende oft hij namaels inden selven muer anckeren wilde, soe soude zijn anckers hoot moeten blijven binnen den selven zijnen muere.

[577] Item, soe wanneer yemandt buyten sijnen muere als op zijn erve sijn ancker hoot heeft, soe en magh sijn gebuer hem niet nairder metsen noch tymmeren dan tselve anckerhoot en es, alsoe dat dat vrij sijn ende blijven moet sonder nairder te comene.

[578] Item, oft yemandt een vuylaet setten wilde, bij sijns gebueren muer, soe en magh hij dan niet nairder doen setten, de selve sijn gebuer en moet tusschen beyde vrij houden sijnen oesijdrup heeft hyttene, ende zijns anckers hoot, mair soe verre zijn gebuer, dair niet en heeft, noch ankers hoot, noch oesydrup, soe mach hij vast aen dien muer doen metsen ende tymmeren sonder wederseggen, van sijnen gebuer, maer en magh in sijns gebueren muer niet comen, noch dair ane niet vast maken.

[579] Item, wanneer yemandt met een slaper compt op sijns gebueren huys, ende hij zijn huys opvueren wilt, oft anderssins metsen ende tymmeren, alsoe dat dair mede den

fol. CLXVI

slaper te nieuwte gaen soude, | soe es hij gehouden tgat dair den slaper was, tot zijnen coste toe te doen maken, ende decken, datter zijn gebuer egheen gebreck bij en hebbe, en lijde.

[580] Item, ofter dan op sgebueren huys behoefde eene ghoote geleeght te wordene, soe soude de gheene, dair den slapere op gelegen hadde, dair toe moeten leveren, dloot, souduere, boodem, dboeysel, bruggen, spruyten ende alle tghene dat totter ghooten dient ende behoirt, sonder cost vanden gheenen die den slaper op hem hadde, des sal die gehouden zijn, die den slaper hadde, tot sijnen coste ende sonder cost van sijnen gebuer, die te doen leggen, ende van dan voirtane selfs de gheene, dair den slaper oplagh, tot zijnen coste alleene onderhouden, sonder cost van sijnen gebueren, soe verre nochtans egheen water van sijnen huyse, in die ghoote egheenen val en hadde.

[581] Item, ende oft die gebuer die den slaper hadde alsoe tymmerde ende metste dattet dwatere van sijnen huyse in die ghoote, diemen leggen soude dair den slaper lagh, vallen soude, soe souden zij beyde die gebueren gehouden zijn tot gelijcken coste, de selve ghoote van al datter toebehoirde te doen leggen, ende alsoe voirtaen onderhouden. verso

[582] Item, dwater comende uuyt dier ghooten es sculdich sijnen | val te hebbene, ende geleydt te wordene van alsoe breet, als den slaper was ter plaetsen daert in beyden zijden vanden selven slaper te vallen plach ende geleydt werdt, eest ter straten vore oft achter uuyt niet.

[583] Item, oft de gheene dair eenen slaper op sijn huyslage tselve zijn huys opvueren wilde, oft anderssins metsen ende tymmeren, alsoe dat den slapere dair mede te nieuwte

p 107

gaen soude, soe es die sculdich ende verbonden alsdan sijns gebueren huys te doen sluytene, ende te makene tot zijnen coste, alsoe dat behoirt ende alsoe dat de selve zijn gebuere dair af egheen hinder, scade oft letsele en hebbe, noch en gecrijge.

[584] Item, de gheene die eenen slaper heeft liggene op zijns gebueren huys, die es sculdich ende verbonden dien alsoe tot zijnen coste ende laste tonderhoudene, dat de selve zijn gebuer, dair af egheen scade, hinder noch achterdeel en gecrijge, aen hem noch aent tzijne. Ende oft hijs niet en dede beteren, dair af geadverteert zijnde, dat hij alsdan die schade hinder oft achterdeel sculdich soude zijn opte leggene, ende te betalene, ten ware dat hij ander bescheet dair af hadde, om met rechte dair af onderhoudene te zijne.

[585] Item, soe wie eene uuytgespannen veynster vore ter straten | wilt doen maken, die

fol. CLXVII

es sculdich die acht voeten hooge vander eerden totten ondersten cante vanden ribben te doen maken, ende niet meerder met oick crommen karveelen, dienende nair dbegrijp vanden wercke.

[586] Item, eenyegelijck gebuere, die tot zijnder neeringen een voirbert met datter aencleeft doet maken met een doecxkene dair over aen sijn huys hangende, die moet dat alsoe besneden ende gevueghlijck doen maken, dat hij zijne naeste gebueren dair mede niet en verdrincke, hindere oft letsele niet en doe aen huere neeringen, oft licht oft gesichte, dair mede oick niet en benemen, wetende oft hijt anders dede, dat de paelders dair toe geroepen zijnde, dan dat alsoe bescicken, ende remedieren sullen, nair gelegentheyt vander neeringen, alsoe dat behoirt ter minster quetsen, scaden ende ongerieve vanden gebueren.

[587] Item, de beckers en moigen op huer voirbert huere schilden vanden broode, met tgene dairse tegenstaen niet voirder uuytsetten, dan twaelf duymen, soe verre yemandt van den gebueren dair overe claeghde, als zijse voirder uuytsetten.

[588] Item, het water van yemandts messye, oft van zijn verckenen, ende oick de vuylicheyt dair af comende es eenyegelijck sculdich opt zijne te leydene, ende te besoickene, sonder oyck | ter straten vore uuyt te comene, oft op zijnder gebueren erve, ende alsoe te verso bewarene, dat zijne gebueren dair af egheenen stanck oft letsele en hebben, in egheender manieren.

[589] Item, soe wanneer zij meer dan een tot eenen waterscape comen, dat niet gemeyne en es, dan voir die gebueren dier toecomen, soe zijn de gheene ende elck van hen, dien toecomen sculdich tselve waterscap te onderhoudene, ende te repareren, ten coste vanden gheenen, nair advenant vanden erven dier toecomen.

[590] tem, soe wanneer yemandt zijnen waterloop heeft overe, oft duer yemandts erve, soe es hij verbonden dair duere niet anders te laten, oft doen loopen, dan schoon watere, oft hemels water, en egheen zeepsop, pisse, noch weycxele, noch eenige vuylicheyt. Ende om dat te onderhoudene ende te besorgene, soe pleeghmen int gat dairt duerloopen soude te settene, ende vast in witten steenen te makene eenen teenis oft traylle van ijsere, ende oft yemandt dien uuyt dede oft uuyt strete, dat hij dair ane verbueren soude den ouden kuer dair toe staende.

[591] Item, wanneer yemandt bij consente vanden heere ende vander stadt een pijpe van eender heymelijcheyt wilt doen maken aen zijn huys staende opte ruimenen oft eenige vlieten, om dair op te gane, soe sal hij gehouden zijn die pijpe bynnen zijnder huyse | te

fol. CLXVIII

p 108

settene met eenen gate beneden duer den m uer comende tot int watere, ende niet buyten den muer hangende.

[592] Item, eenyegelijck, die landt, beempden oft bosschen heeft liggene aen egheen strate comende, die moet eenen wech hebben, ter minster schaden van die voirliggen, ten naesten cante, ende ter naester straten, om alsoe totten selven zijnen lande, beempden oft bosschen te comene, ende oick uuyt te varene. |

[593] Item, soe wanneer yemandt dies weeghs gebruycken wilt, dat moet hij doen met getijdeger vromen, ten naesten cante, ende ter minster schaden, ende met geseelden beesten, als des te doene es, om die dair duere te gane, ende met goeder hoeden.

[594] Item, men hout voir eenen gemeyne regule, soe wanneer twee gebueren om eeniger saken wille twist tegen malcanderen hebben, ende de paelders alsdan bevinden datmen dcn eenen gebuer wel believen, ende gerieven soude, oft proffijt doen, om hem dair mede te behelpene, dair mede de andere gebuer egheene schade oft achterdeel hebben en soude, voir dan oft vore den toecomenden tijt, dat de paelders dat alsdan wel moigen doen, verso ende alsoe ordineren, dat stadt grijpen soude. |

[595] Item, de paelders hebben bij ouder costuymen gehouden ende geobserveert dat zij egheene uuytsprake oft vonnisse, en plegen te gevene oft te uuytene van saken die gronden van erven aengaen, oft wanneer zij oick bevinden datter scepenenbrieven sijn, die discordeeren, mair moigen wel vonnisse geven met scepenen brieven, oft sij moigeli oick de voirs. saken wel aenhooren, in aenspraken ende in verantwoirden, ende bringen dair af huer rappoort bijden meestendeel van scepenen, om dair op dan bij hueren raide, ende advyse te wijsene, ende uuyt te sprekene, alsoe dat behoiren soude.

[596] Item, de paelders en zijn oick niet sculdich de wet opter partijen erven te bringene, ten zij dat de selve partijen yerst selve in persoone, voir scepenen in aenspraken ende in verantwoirden gehoirt zijn geweest.

[597] Item, soe wanneer insgelijcx den paelders te voren comen int visenteren vander partijen erven eenege saken, die zij wijs, noch moet en zijn, soe moigen zij dair af, een uuytstel nemen, om van dien saken hen met scepenen te beradene, omdat gedaen zijnde, dair

fol. CLXIX

inne dan geprocedeert te wordene, alsoe hen dat dan, bij scepenen geordonneert sal worden. |

[598] Item, alle tgheene dat de paelders wijsen dat es tot beteren bescheede, ende oftmen namaels dair af beter bescheet ende wittich vonde, soe souden zij dan nair dat bescheet dan wijsen, niettegenstaende hueren yersten gewijsden. Ende totter tijt toe, dat dat beter en wettich bescheet bijbrocht ware, soe soudemen nochtans dyerste gewijsde ter executiën stellen nair uuytwijsen vanden selven.

[599] Item, als eenich gebuere clachtich valt aende paelders over zijne gebueren, dat zij hebben scouwen smilthuysen hovene om broot te backene, oft van potbackers nasten stooven, oft andere dingen, dairmen vier inne maect, die zeer sorghelijc staen, soe sullen de paelders dat geweten, dair af der wet adverteren, die hen dair dan seynden sullen, om die dingen te visenterene ende te oversiene, ende bringen dan dat overe den wethouderen, soe verre zij gebreck dair inne vinden met hueren advyse om te remedierene. Ende sullen dan de wethouderen den gheenen dairt ghebreck inne es doen bevelen dat zij egheen vier meer dair inne en maken voir aenden tijt, dat tselve ghebreck gebetert zij opte verbuerte van thiene

p 109

scellingen ouder grooten van elcker reysen, dattet gebuerde, te bekerene in driën, | deen verso derdendeel dair af den heere dander derdendeel der stadt, ende tderde derdendeel den paelders oft den gheenen diet voirtbringht.

[600] Item, soe wanneer de voirs. paelders oick onversocht tot eenige plaetsen in scouwen, masten, hovenen oft anderen vanden voirs. dingen, dairmen vier inne maect, eenich ghebrec vinden, soe sullen zij bij hueren eede gehouden zijn, dat ghebreck, al eest soe datter nyemandt overe en claeght, te moeten bringen bij die vander wet, die dan dair inne doen sullen, ghelijck tvoirgaende point dat verclairt.

[601] Item, als tusschen eenige partijen twist gevalt oft rijst, uuyt dien dat deen meynt dat de andere met zijnder erven te verre int zij ne comen es, ende men die erven, met egheenen paelsteenen en vindt gescheyden, soe sullen de voirs. geswoirnen paelders nair doudt geveertte, oft nair de metselrije van outs, dair staende dat thonende dat zijter vinden sullen, ende nair tgetuygenisse van goeden lieden, die over lange jairen, opte voirs. goeden gewandelt ende verkeert hebben, die erven tusschen de voirs. partijen scheyden op hueren eedt, ende nair huer beste. Ende tgheene dat nair dier scheydingen, dair af elcken vanden voirs. partijen toebehoirt, sullen de wethouderen hen doen volgen. |

fol. CLXX

[602] Item, ende oft geviele datmen by nnen derttich jairen dair na oudere paelsteenen bevonde tusschen de selve erven, soe soudemen de nyeuwe paelsteenen, die als boven geset waren, uuyte ende wech doen, ende men soude die erven nade oude paelsteenen scheyden. Mair hadden de nyeuwe paelsteenen derttich jairen langh gestaen ongestoirt, soe souden zij blijven staende, al worden dair na eenige paelsteen gevonden.

[603] Item, soe wanneer de paelders huere vonnisse tusschen partijen uuytgesproken hebben, soe magh de partije, die dair bij gegraveert es, dair af appeleeren aen scepenen, ende aldair sijne appellatie vervolgen, alsoe dat behoirt, ende dair mede blijft tselve vonnisse ghescorst, tot dat bij scepenen dair op partijen gehoirt gewesen sal zijn, sonder dexecutie te doene.

[604] Item, als deen ghebuer die zijne erve betymmert heeft uuyt sijnder erven een waterscap oft lavoirsteen heeft ghemaect, loopende doer sijnen muer, over sijns ghebueren erve, ende de ghebuer, die zijne erve niet betymmert en heeft dair overe croont, soe moet de voirs. ghebuer, die zijnen waterloop alsoe ghemaect heeft, dien opt zijne te maken loopende, sonder op zijns gebueren erve te comene. | verso

[605] Item, oft yemandt oick zijnen waterloop van cokene oft van anderen onreynen watere, over zijns gebueren erve gheleydt hadde, sonder thoon van scepenbrieven oft anderen redelijcken oft wettegen thoon ende bescheedt, dair af te hebbene, ende zijn gebuer dair overe claeghde, soe soude hij dien waterloop bynnen den sijnen moeten houden ende leyden, ten ware dat hij des onreyne waterloops, alsoe over des anders erve te leyden als sijns rechts ter goeder trouwen gebruyct had de, derttich jairen langhk openbairlijck, vredelijc ende ongestoirt, ende oft hij dat alsoe conste bethoonen, soe soude hij voirtane in sijn ghebruyck dair af worden gehouden.

[606] Item, waterloopen comende van putten oft van hemels water die over andere lieden erven tzij met buysen, conduyten oft anderssins gheloopen hebben, sullen hueren loop aldaer behouden, behoudelijck dat de gheene die alsulcken waterloopen over andere lieden

p 110

erven gehadt hebben, gehouden sullen sijn, ten eynde van hueren erven, ende aender oude lieden erve, eenen ijseren traylle vast te doen maken ende setten ende alsoe inge, dat dair duere egheene onreynicheyt en sal moigen loopen.

fol. CLXXI

[607] Item nyemandt en magh sijne erven op hueren ouden grondt, | alsoe zeere hoogen, oft den ouden grondt, van sijnder erven ende goeden soe zeere neerderen, dat zijns gebueren goeden dair ane gelegen, dair mede mochten te nyewte gaen, hinder oft letsel crijgen, oft hueren mueren van tymmeringen oft geweere vallen oft argeren.

[608] Item, dat nyemandt geoirlooft en es op zijne erve eenege houtmijten te settene, nairden gebueren erve, dan viere voeten ten minsten tusschen beyde blijvende, dat tanderen tijden op vijftien voeten geordineert es geweest, wetende oick oft uuyt saken van dien houtmijten, den gebuer eenege schade oft achterdeel aent huer ghehuerde, dat de gheene dien die houtmijten toebehoiren, dat sculdich sullen zijn te repareren ende te betalene. Hierna volgen de procedueren ende de manieren van dien vanden processe, die daghelijcx tusschen partijen, soe voir scoutet ende scepenen van Mechelen ter vierscharen, als voir commoingmeesters ende scepenen ter eenren, bedinght, beleydt ende vervolght werden, alsoe wel in criminelen als in civilen saken, gelijc verso die hier na gescreven staen metten kueren ende bruecken, die partijen | verbueren moigen ende metten keuren van successiën ende andere costuymen, usanciën ende heerbringene, dair onder geset dien aengaende ter plaetsen, dair dat ver-maendt wordt.

[609] Inden yersten es te premitterene, om ten verstande vander voirs. materiën te comene, dat men hier voirmaels alle saken van partijen plagh te vervolgene ende te beleydene voir scoutet ende scepenen in gebannender vierscharen te rechte sittende, dwelcke tprincipael gerechte es vander voirs. stadt twee dagen de weeke, te wetene tgoensdaeghs en tvrijdaeghs, ende nu eest nair tgoensdaeghs alleene. Ende eest heylich dagh tsgoensdaghs, oft vigielie, soe houtment tsvrijdaeghs dair na en eest egheen heylich dagh, mair tvrijdaeghs en verreyct men niet.

[610] Item, over vele jairen geleden, soe werdt bijder wet doen sijnde geordineert om tot cortter expeditiën van den cleynen saken te comene, datmen alle saken, die onder tpont Groote Brabants eens waren, soude vervolgen voir commoingmeesters ende den meesten deel

fol. CLXXII

van scepenen, in harer raedtcameren vergadert wesende twee dagen de weke, te wetene | sdijsendaeghs ende tvrijdaegs, dat alsoe ghedaen ende gehanteert heeft geweest over veertich ende vijftich jairen geleden.

[611] Item, het es voirt bij dien dair toe gecomen dat niet alleene de cleyne saken inder voirs. cameren vervolght zijn geweest, mair insgelijcx oick alle andere groote zaken, soe wel reële als personeele, soe verre beyde de partijen dat doen, ende dair inne consenteren, sonder van dien gherichte te declineren, mair oft deene partije dair af declineerde, soe behooren de scepenen de sake boven de summe wesende ter vierscharen te verschijndene metten partijen om huer recht aldair te vervolgene, alsoe dat behoirt.

p 111

[612] Item, es oick te premitterene dat ter vierscharen sculdich sijn vervolcht te wordene alle crimineele saken den lijve aengaende, ende oick alle civile saken, personeele ende reële, gedragende boven de voirs. summe, van eenen ponde groot Brabants eens, ende oick alle saken van injuriën.

[613] Item, int vervolgen ende bedingen vander partijen saken ende plagen van ouder costuymen, egheen vanden leden vander selver cameren, dair bij te zijne noch te comene dan commoingmeester ende scepenen, de scoutet ende de geswoirne vander poirteryen, soe lange men de saken bedinghde. Mair als partijen vertrecken, soe vertrecken alsdan oick verso de voirs. scoutet, ghelijck hij noch doet, ende de geswoirne vander poirterijen die nu niet en vertrecken. Ende int delibereren van dien saken ter cameren, en bleeffer nyemandt bij dan de commoingmeester ende de scepenen. Ende oft ghebuerde dat int hooren van partijen ter cameren, de andere lieden om andere saken dair ontboden waren, soe plachmen somwijlen dien oick dair zijnde opte selve zaken huere opinie te vragene gelijc den scepenen. Mair hoewel men dat dede ende nu noch vele meer dagelijcx doet, int hooren van partijen ter cameren, soe en behooren nochtans nair doude heerbringen, egheene andere opinien, den partijen saken aengaende gerekent te wordene om terminatiën oft appointementen uuyt te sprekene, dan scepenen opiniën, uuytgenomen de zaken, die der geheelder cameren aengaen, als vander politiën vander assysen vander stadt, van den rollen vanden ambachten oft diergelijcke.

[614] Item, soe wanneer oick eenige saken ter cameren bedinght worden, ende dair soe verre inne geprocedeert wordt, datter thoen inne gheleydt ende productie over gegeven worden, ende oick in allen saken ter vierscharen bedinght, | soe en compter nyemandt van-

fol. CLXXIII

den voirs. luden bij int maken vanden vonnisse, ende terminaciën van dien, dan scepenen alleene met hueren pensionaris, secretarissen ende greffiere.

[615] Item, om dan voirt te comene inden yersten totter procedueren vanden crimineelen saken, soe eest clair ende voir recht beken dt, dat soe wanneer yemandt aenden heer, over yemandt clachte doet, aen zijn lijf gaende, ende hij int vervolgen van dier niet volcomen en can, dat die clage alsdan dair ane aenden heere verbuert eene zekere boete, ende moet dat oick beteren aender beclaeghder ende belaster partijen, nair gelegentheyt vander zaken, ende soe moet de heere in dien gevalle altijts hebben eenen misdadigen oft eenen clagere om trecht dair over gedaen te wordene.

[616] Item, ende al eest soe dat de scoutet vander stadt, in de plaetse vanden heere, egheene clachte en heeft van yemande, soe magh hij nochtans, niettegenstaende dien, alle crimineele zaken, ende oick van excessen, vervolgen sonder clagere, ghelijc ende alsoe hij dat sculdich es ende gehouden te doene vanden heerlijckheyts ende van zijnder officiën wegen, achtervolgende zijnen eede. | verso

[617] Item, soe wanneer eenege excessen gebueren bynnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen, soe wel dair dlijf ane verbuert wort als oick andere, die weerdich zijn gepunieert, ende gecorrigeert te wordene, het zij met bannen, correctiën, penninghboeten, oft anderssins, nair gelegentheyt vander saken, soe zijn gehouden ende verbonden de dieneren vanden heere ende vander stadt uuyt crachte van hueren eede, alsoe saen, als die tot huerer kennissen comen zijn, die te condigen ende aen te bringene, den scoutet bij tijden wesende.

p 112

Ende niet alleene hem, mair insgelijcx oick den commoingmeesters vander stadt, om dair voirt inne bij henlieden geprocedeert te wordene, alsoe dat behoirt.

[618] Item, dat geweten soe behooren de selve dieneren ten bevele ende beheete vanden voirs. scoutet ende commoingmeesters oft van yemande van hen, eert hen bevolen wordt huer uuyterste neerstichheyt ende diligentie te doene om de misdadige van dien excessen te vangene, ende opten steen te leggene om trecht dair af gevordert te wordene, ende de jus-titie gedaen te zijne.

[619] Item, soe wanneer yemandt misdadighs vanden lijve gevangen wordt, soe behoirt ende es sculdich de clerck vanden scoutet (alsoemen plach te doene) inventaris te makene

fol. CLXXIV

van alle tghene dat de misdadighe over hem heeft, ende bij hem bevonden | wordt om hem dat weder te gevene, soe verre hij quijt ende vrij gewesen wordt, dair vore hij gevangen es, ende oick om dair mede gedaen te wordene oft yemandt quame, diet zijn maken wilde, alsoe dat nair trecht vander stadt behoirt ende dairaf hierna gescreven sal worden. Ende tselveren gelt dat hij over hem heeft aenveerden de dieners vanden misdadeghen, diet lijf verbuert heeft, ende de scoutet tgouden ghelt.

[620] Item, de voirs. scoutet ende de commoingmeesters ende elck van hen sijn verbonden ende gehouden dat zij ter stont als zij geadverteert zijn van eenigen quaden feyten, oft excessen, die alsboven gebuert zijn, dair af informacie te doen nemen bijden scepenen vander voirs. stadt, soe verre de misdadege hem absenteert ende uuyten wege hout, om dair inne voirt geprocedeert te wordene, als zij des bijden voirs. scoutet vermaendt souden worden, ende gaet hij achter straten, soe behoirt hijten te doen vangen ende hem ticht te geven sijn proces makende, eermen dair af informacie nemen magh.

[621] Item, soe verre de scoutet yemande gevangen heeft, hij zij poirter oft vremde, die dlijf verbuert soude moigen hebben, soe behoirt hij dien, ten versueke vanden gevangene ende hij dair op gehoort wilt zijn, bynnen drie dagen dair na voir scepenen ticht te gevene verso vander misdaet, daer hij dlijf ane verbuert soude hebben. |

[622] Item, dair tegen magh de selve misdadige dan antwoirden, alsoe zijnen raedt gedragen magh, nemende ten yersten alsdan ghemeynlijc de misdadige huere conclusie, dat zij, niettegenstaende des voirs. scoutets conclusie, sullen moigen verbergen (als dlijf niet verbuert te hebbene), om te voldoene dat de voirs. scoutet op hen met rechte soude connen ghewynnen, wair af de scoutet de contrarie sustineeren magh.

[623] Item, alsdan soe worden de voirs. partijen, in feyten contrarie sijnde int lange gehoort wesende, ten thoene gewesen, om dien ghesien dair op gewesen te wordene, alsoet behooren soude.

[624] Item, ende oft de scepenen bevinden dat tfeyt int bethoonen vanden selven excessen, dair hij vore aengesproken es, alsulck niet en es, dat hij dair aene zijn lijf verbuert heeft, soe wijsen zij dan dat hij sal moigen verborgen, om te voldoene dat de scoutet dien saken aengaende, op hem met rechte sal connen ghewinnen.

[625] Item, alsdan die zijne borghtocht achtervolgende den voirs. ghewijsden wettelijck

fol. CLXXV

ende alsoot behoort, gestelt | heeft, in presentiën vanden voirs. scoutet dair toe geroepen, soe behoirt corts dair na de voirs. scoutet den voirs. misdadeghen, in gevalle hij dair af metten scoutet ende den commoingmeesters, soe verre het der commoingmeesters aengaet,

p 113

niet en composeert. voir scepenen aen te sprekene, ende zijne aensprake te deylene, oft civilijck ende niet criminelijck te concluderene, dairtegen de voirs. misdadege, in rechte gehoordt wordt, in sijn verantwoirden. Ende oft zij dan oft eenich van hen, hetzij de voirs. Scoutet tot des misdadegen belastingen, oft de misdadege tot zijnder ontscult, noch eenigen thoon-leyden willen, meer dan in dier saken van te vooren gehoort es geweest, op huer feyten dan geproponeert, soe worden zij dair toe noch bijden voirs. scepenen ghewesen, ende dien wordt gehoort om al ghesien ende gehoirt, voirt dair inne gewesen te wordene, alsoot behooren soude.

[626] Item, soe verre de voirs. scoutet ende de misdadighe egheen thoon meer en begheeren gehoirt te hebbene dan voirt verborgen gehoort es geweest, ende zijs te beyden zijden hen dair toe gedragen, ende dan dair mede inde zaeke sluyten, oft als zij oick na noch eenigen thoon hebben doen hooren, als vore, ende zij dan oick inde sake sluyten | sonder verso de getuygen te reprootcheren oft nair dat zij dair tegen gereprootcheert ende gesalveert hebben, dwelck hen wel geoirlooft es te doene, soe wijsen dair op de voirs. scepenen, nairdat zij der voirs. partijen proces wel ende rijpelijck oversien ende gevisenteerd hebben met goeden voirsieningen deliberatiën, alsoe dat nairde gelegentheyt vander saken ende nair recht dient ende behoirt.

[627] Item, ende oft de misdadege gevangen zijnde niet gehoirt en begeert te zijne, noch te verborgene, oft en can egheene borghtocht gestellen, ende de sake den lijve niet ane en gaet, soe behoirt nochtans de scoutet hem zijn proces te makene, ende aen te sprekene, ende scepenen wijsen dair op nair recht ende nair gelegentheyt vander saken, oft soe verre hijten niet aenspreken en wilt, soe versuect hijten ter pooyen gecorrigeert te hebbene, dwelcke alsoe geschiet ten naesten raide vander stadt, oft oic nair gelegentheyt vander saken.

[628] Item, oft oick yemandt van sijnder misdaet, die alsoe wel der stadt aenginge als den heere, dair af metten heere alleene overquame, ende dair af zijnen peys gecrege, soe behoiren nochtans de commoingmeesters dair af den scepenen van diens misdaet te informerene, ende dan dien | dair af ter pooyen te doen corrigeren, niettegenstaende der composi-

fol. CLXXVI

tiën, die hij tegen den heere dair af gemaect heeft, dair dan insgelijcx de heere sculdich es bij ende aen te stane, als hij gecorrigeert wordt, mair zijn deel dat den heere van dier correctiën comen soude moigen, en ware hem niet sculdich bijden gecorrigeerden betaelt te wordene.

[629] Item, ende oft de gevangene vanden lijve niet en begeert noch en versuect gehoort te zijne, ende dat de sake in huer selven crimineel es, ende dlijf dair ane verbuert es, soe behoirt de scoutet dair af ter stont sijn proces te makene.

[630] Item, eest een poirtere, die dlijf verbuert heeft, soe moet de scoutet tfeyt dair ane dlijf verbuert soude hebben hem voir scepenen dat overtuygen met goeden geluevegen mannen, egheene partije wesende ende met egheenen vrouwen, want die in saken den lijve aengaende niet en behooren te tuygene, noch als getuygen gehoirt te wordene, nair doudt heerbringen dair af onderhouden.

[631] Item, nair desen behoirt hijten ter vierscharen te bringene, ende die gebannen zijnde als inder saken geconcludeert es den selven poirtere aldair voir scepenen aen te spreken, makende zijne conclusie voir wat misdaet hij dien sculdich es te rechtene. | verso

[632] Item, zijne antwoirde bij scepenen gehoirt ende een vanden scepenen met zijnen medegesellen scepenen, bij den scoutet gemaent sijnde, soe wijst die weder omme comende,

Cah. 15 Mech.

p 114

van dair zij vertrocken hebben geweest, ende huer vonnisse geraempt hebben met vollen gevolge van zijne medegesellen scepenen, als, hem tfeyt dair af hij beticht ende aengesproken es geweest, wel ende te volle gebleken es, dat de voirs. scoutet over dien sculden es te rechtene, als van dootslage, van transsemente, van dieften, ende nair dat daensprake gedaen es geweest, ende de misdaet bethoent.

[633] Item, oft de scoutet oick zijne conclusie crimineele name, sonder die te deylene ende de scepenen bevonden dat hij dlijf niet verbeurt en hadde, soe souden de scepenen dien los, quijt en vrij wijsen vander ticht ende aenspraken, die de voirs. scoutet te hemweerts gedaen soude hebben, al hadde de selve misdadege wel verdient, soe verre de scoutet zijne aensprake gedeylt hadde gecorrigeert te wordene, tware met wegen, pelgrimagiën oft penninghboeten, alsoe dat nair recht ende nair gelegentheyt vander saken dienen soude.

[634] Item, ende oft de voirs. scoutet oick eenegen misdadegen ticht gave, ende aen

fol. CLXXVIII [5]

sprake dede, die in zijne conclusie deylende, | ende de voirs. scepenen int visenteren vanden selven processe bevonden met goeden bescheede, dat de misdadege dair ane zijn lijf verbuert hadde, soe souden nochtans de voirs. scepenen, overmits den deylene, vander voirs. Ticht ende aenspraken, dair mede de selve sake vuyl gemaect ware, den selven misdadegen los, quijt ende vrij wijsen, sonder hem eenege correctie te gevene.

[635] Item, ende al waert alsoo dat de scoutet yemande aensprake vanden lijve ende dair inne zijne conclusie qualijc name om dair over te richtene van eender saken, die hij te vollen niet betuyght en hadde, ende scepenen nochtans bevonden in der waerheyt dat de misdadege om eene andere sake wettelijck betruyght dlijf verbuert hadde, soe plegen zij scepenen om de justicie te vorderen voir die sake die hem overthoont was nairde oude onderhoudene costuyme, dien te verwijsene om over dien dair af gericht te wordene, niet tegenstaende der voirs. zijne andere conclusie, midts dat scepenen achtervolgende den ouden heerbringen plegen te wijsene, nairdat voir hen comen es. Ende de scoutet alhier nyemande qualijc en can bedingen, als hij blijft op eene conclusie tzij opte verbuerte vanden lijve ende de misdadege dlijf verbuert heeft, oft op wegen penninghboeten, ende hij die alleene verbuert heeft.

verso

[636] Item, om dat te verhuedene ende omde voirs. inconvenienten | te scuwene, soe heeft men tot vorderinge vander justitiën bij ouder gewoonten ende costuymen onderhouden, wanneer den scepenen dat alsoe gelieft te doene, dat de greffier gelast wordt bij scepenen den voirs. scoutet, eer hij yemende ter vierscharen bringt, te adverterene, wat conclusiën hij tegen den misdadigen, dien hij dair betichten ende aenspreken wilt, nemen soude. Ende oft den scepenen dat niet en beliefde te doene, gelijc zij dat niet en dorven doen, soe en can de scoutet nochtans niet gemissen in zijne conclusie, wilt hij, want hij mach gelijck hier vore verhaelt staet, int beginssele vander saken, als hij de misdadige ticht geeft, yerst zijne conclusie maken, dat hij niet sculdic en es dair af te verborgene, ende dair op begheren vonnisse, zijnen thoon gehoort zijnde van scepenen, wordt hij gewesen te moigen verborgen, soe weet hij zijne aensprake te deylene, als vore. Ende wordt hij gewesen dair af niet te moigen verborgen, soe weet hij insgelijcx zijne conclusie crimineelijc te nemene.

p 115

[637] Item, hoe wel de voirs. scoutet magh geadverteert worden bijden greffier als boven om de justitie te vorderen, in saken van misdaden ende quaden feyten, soe heeft men nochtans voer een oudt heercomen ende costuyme eenpaerlijc onderhouden dat de scepenen collegiewijs vergadert zijnde | ten versueke ende te kenne geven van eender partijen

fol. CLXXIX

alleene egheenen voirraet en plegen te gevene. Nair partijen in allen zijden gehoirt, soe wijsen zij nair dat van hen comen es.

[638] Item, het en es tot noch toe egheenen scoutet noch oick den commoingmeesters geoirlooft geweest achtervolgende hueren eede eenege pointen te hebben moigen pijnen, ende dat van ouden tijden onderhouden, dat nyemande leverde dair af de contrarie en gedenct, ende es van ouden heerbringen dat alsoe geuseert ende geconstuymeert, uuytgenomen van grooten enormen saken ende excessen, ende dat bij advijse van scepenen. Want oftment anderssins doen wilde van allen saken, hoe goeden inditien men hebben mochte, het ware te duchten, datmens met vrede niet doen en soude, om des oudts heerbringens wille, dat eenenyegelijcken alhier condich ende openbaer es.

[639] Item, insgelijcx soe heeft men van ouder gewoonten onderhouden dat een ondersate, dat es de gheene, die van buyten hier bynnen compt woonen om poirter te wordene, ende in handen van eenen vanden commoingmeesters, gesekert ende gelooft heeft, dat hij teynden vanden jaere, dat hij hier gewoont sal hebben, alsdan poirtere worden sal, alsoe eenyegelijck | die poirtere worden woude een jaer te voren stedevast moeste woonen, ins- verso gelijcx niet en behoirt gepijnt te zijne. Mair gebruyct in dien de selve privilegie ende vrijheyt van niet gepijnt te wordene, die een poirtere gebruyct, mair een ingesetene egheen poirter oft ondersate zijnde, al eest sake dat hij hier bynnen huys houdt, oft met yemande als knape dient, oft woont, die en magh gelijc een vremde, dier vrijheyt nyet gebruycken, mair mach gepijnicht worden, ende dair af geschiet, gelijc van eenen vremden van buyten, nair verclaert sal staen.

[640] Item, soe verre de voirs. scoutet crimineelijc procederen wilt tegen eenen vremden, oft die egheen poirter, noch ondersate vander voirs. stadt en es, soe en can hij dien misdadegen nyet verwynnen nairde oude onderhoudene costuyme, ende heerbringen vander voirs. stadt, met eenegen levenden getuygen, al waert oick zoe dat hijter dair toe genoech hadde, om hem tfeyt te overthoonen.

[641] Item, maer moet dair toe soe vele doen dat de misdadege tselve zijn feyt ongehacht ende ongehouden nairde solempniteyt diemen dair af eenpaerlijc onderhouden heeft voirden meestendeel van scepenen tselve kennen ende verlijde, vrij, los van allen banden van ijsere.

[642] | Item, ende om dair toe te comene, soe behoirt de scoutet beyde den commoing-

fol. CLXXX

meesters vander stadt, dair af behoirlijcke te informerene oft zij behooren hen alle drie te samen te informeren vanden misdaet, die de misdadege gedaen soude hebben, dair hij zijn lijf ane verbuert soude hebben. Bevinden zij dair mede alsulcken-vehementen suspiciën, ende inditiën oft kennissen tegen den selven misdadegen, dat zij dair omme dien met goeder conscientiën opte banck souden moigen leggen, om dair mede de waerheyt te wetene, soe plegen zij dien alsoe ter banck te bringene. Ende in gevalle een van driën in zijnder conscienciën bevindt dat hij niet genoech inditiën oft kennissen dair toe heeft, soe en moigen

p 116

de andere twee dien ter banck niet bringen, noch oick dien int pijnen niet langer pijnen dan den eenen van hen drien en gelieft.

[643] Item, als zij dien dan ter banck bringen, soe en plegen zij dan dair af niet te scheydene, als zij wel vander waerheyt geinformeert zijn, dat hij de feyten oft feyt gedaen heeft, dair hij omme gevangen es, ende zijn lijf verbuert heeft, zij en doent hem lijden, tzij met pijnene oft met woirden. Ende die zijne confessie wordt gescreven bijden greffier verso van scepenen, ende den misdadegen gelesen, nair dat hij | vander banck gedaen es, oft zoe hij die geleden heeft, sonder gepijnt te zijne.

[644] Item, oft de misdadege alsoe straf ende hertbarich es, soe huesch van monde zijnde, dat hij zijn quaet niet en wilt bekennen, noch verlijden, soe en can de scoutet, dair tegen nyet criminelijc voirt geprocederen, mair mach tegen dien civilijc procederen zijne aensprake deylende, om dan dien bij vonnisse van scepenen wel van zijnder misdaet geinformeert zijnde, gebannen oft gecorrigeert te wordene, alsoe dat nair gelegentheyt vander saken, dienen ende behoiren soude. Oft anderssins ter pooyen uuyte, bijden gemeynen raide vander stadt gebannen te wordene, alsoe den raidt overdragen soude.

[645] Item, als dan een vremde gelijck vore zijne misdaet voirden voirs. scoutet ende commoingmeesters verleden ende bekendt heeft, soe versuect dairna de voirs. scoutet aende voirs. scepenen, bijeen vergadert wesende, dat zij des voirs. misdadighs verlijden ende bekennen souden willen oversien om voirt dair inne gedaen te wordene, tot vorderingen van justitiën, alsoe dat behooren soude.

fol. CLXXXI

[646] Item, de voirs. scoutet ende commoingmeesters vertrocken zijnde, soe leeft aldair den scepenen huerlieder greffier tverlijden ende dbekennen dat de voirs. Misdadege gedaen heeft, alsoe hij dat in zijn verlijden bescreven heeft. Bevinden alsdan de voirs. scepenen, in huerer deliberatiën, die zij dair af elck hoot voir hoot doen, dat de voirs. Misdadege dair ane zijn lijf verbuert heeft, soe verre hij dair bij blijft in huerlieder tegewoirdicheyt, soe overdragen zij eendrachtelijck dat zij de scoutet seggen souden, dat zij al bereedt waren, om des voirs. misdadighs verlijden te hooren, wanneer zij des van hen versocht worden.

[647] Item, dien nairvolgende soe naemen ende nemen de voirs. scoutet ende de commoingmeesters dagh ende huere om dat te doene. Ende gaen dan zoe gelijck ter plaetsen, dair de misdadege es, ende gaen aldair sitten gelijck zij ter vierscharen sitten souden, dair dan de misdadege gebracht wordt, uuyt allen banden van ijseren ende wordt voer henlieden geset.

[648] Item, de misdadege, dan dair voir hen sittende, soe vraeght hem de voirs. scoutet hoe hij heet ende als hij selve zijnen name genoempt heeft, soe seeght dan de scoutet " den scepenen gedrage ick mij ".

verso

[649] Item, dan vraeght hem oick de voirscepe oft hij uuyt allen banden van ijsere es, ende als hij seeght: "jaic" , soe vraeght hij hem voirt, oft hij henlieden wel kendt, ende weder hij seeght ja oft neen , soe seeght noch voirt de voirs. voirscepene " opdat ghij weten moight, wie wij sijn, soe salict u seggen, hier es Ax ", alsoe noemende alle zijne medegesellen scepenen, bij ordine, alsoe zij sitten ende ten leste hem selven, seggende voirt: Wij sijn alle scepenen van deser stadt van Mechelen, ende wat ghij hier voir ons kendt, oft ontkendt, dat sal u stadt oft ontstadt doen, aen uwe lijf, ende aen uwe goedt, ende dair omme seght ende kent de waerheyt, men sal u lesen tgene dat ghij verleden hebt ".

p 117

[650] Item, terstont alsdan soe leest de greffier van pointe te pointe tgene dat de selvemisdadege voirden voirs. scoutet, ende commoingmeesters verleden ende gekent heeft. Ende elck point dat de voirs. misdadege bekent, dat gedraeght hem telcken de scoutet aen scepe, nen oft hij oick eenige ontkendt, dat tekent de greffier.

[651] Item, ende oft de misdadege alle de voirs. pointen, die | hij bekendt hadde ende verleden voirde voirs. scepenen ontkende, seggende dat hijse van pijnen geleden hadde, oft diergelijcke, soe staen de voirs. scepenen oppe, ende gaen ewech sonder yet meer dair toe te doene. Alsoe dat de scoutet, ende de commoingmeesters, soe vele moeten doen, tzij met dien te herpijnene, met nieuwen inditiën oft anderssins nair tvermoigen van harer conscienciën dat de misdadeger voir scepenen lijde ende bekenne zijne feyten vrijlijck ende ombedwongen, daer hij dlijf ane verbuert heeft, souden zij dair overe willen wijsen.

[652] Item, als de misdadege alle zijne feyten voir scepenen verleden heeft, die zij gehoirt hadden, eer zij bij hem quamen, oft als hij eenige gekendt ende eenege ontkendt heeft, soe gaen de scoutet, commoingmeesters ende scepenen tsamen sonder sceyden tot in harer raedtcameren. Aldaer dan de scepenen alleene, bij een zijnde, met hueren pensionaris, secretarisen ende greffiere, commenceren dair op te samen gehoirt hebbende tverlijden vanden selven misdadegen voir hen gedaen.

[653] Item, heeft hijt al verleden voir henlieden, ghelijck hijt | voirden voirs. Scoutet ende den commoingmeesters bekendt ende verleden hadde, ende dairomme zij bijden selven misdadegen geweest hadden, als dair mede zijn lijf verbuert te hebbene, want soe verre zij bevonden hadden, dat hij dair ane zijn lijf niet verbuert en hadde, zij alsdan dairomme, bij hem niet gegaen en souden hebben, soe nemen zij alsdan te samen conclusie van wat misdaden zij hem verwijsen souden om dair overe bijden voirs. scoutet gericht te zijne, als zij des gemaendt worden, ende seggen den scoutet, oft doen hem seggen, soe wanneer hij den misdadegen aenspreken wille, ende zij des gemaendt worden, dat zij dan wijsen, sonder dat zij sculdich waren te wijsene.

[654] Item, dan procedeert voirt de voirs. scoutet, den scepenen dagh ende huere betekendt hebbende, ende sprect den voirs. vremden ter vierscharen ane. Ende wordt dair inne gedaen totten vonnisse toe incluys, gelijck hier boven genoech verhaelt staet den poirters vander voirs. stadt aengaende.

[655] Item, ende oft de vremde misdadege eenige vanden voirs. pointen, die hij voir scoutet ende commoingmeesters bekendt hadde, voir scepenen bij hem gecomen zijnde ontkende ende eenige vandien kende, bevinden zij scepenen dan | dat de selve misdadege noch zijn lijf verbuert heeft aende, die hij henlieden bekendt heeft gelijck vore, soe procederen zij voirt, soe verre zij dair af vanden scoutet gemaendt worden tot zijnder condempna-tiën, gelijc hier vore vanden anderen verhaelt staet.

[656] Item, ende oft zij bevinden bijden ontkennene vanden voirs. misdadegen van eenigen van dien pointen, ende dat zij niet stoffen genoech en hebben metten bekennene van eenigen van dien pointen, om dien nair huere consciencien, dair omme te verwijsene, soe doen zij dair af principalijck den scoutet adverteren dat zijs in hueren conscientien niet en vinden, hem dair omme te verwijsene. Ende hij magh zijn wijs ende vroedt, om dair inne voirt te doene, alsoe zijnen raedt gedragen soude.

fol. CLXXXII

verso

fol. CLXXXIII

p 118

[657] Item, de scoutet metten commoingmeesters moigen dair voirt inne procederen bij nieuwen inditiën, gelijck hier boven, dair af geweest es. Oft mach hem aenspreken zijne aensprake deylende gelijck hier boven oick genoech verhaelt es geweest, oft doen dien oick verso bannen, oft corrigeren ter poyen, gelijc oic hier vore, dair af | genoech verclaert es geweest, dat hier nemende voir verhaelt, omder cortheyt wille.

[658] Item, het gebuert oick somtijts dat ten versueke vanden gheenen, die eenege excessen gedaen hebben, ende somtijts oick ten versueke van huerlieder vrinden ende magen, de selve misdadege genade voir recht begherende, bij scoutet, commoingmeesters ende scepenen, daert oick bij geschieden moet, soudt stadt grijpen, de persoonen ende de excessen bemerckende, in genaden ende in submissiën genomen worden, verborgende te voldoene, des scepenen over hen van dien excessen genadichlijc ordineren souden, nairden welcken de selve misdadege, ten vervolge vanden scoutet ende commoingmeesters bij scepenen gecorrigeert worden genadichlijc, nair de gelegentheyt vander saken ende excessen.

[659] Item, ende in dat genacdichlijc corrigeren, van die in submissiën genomen worden, soe hebben de scepenen meer machts midts den verborgene de selve misdadege verdere dan buyten der stadt ende Vrijheyt van Mechelen te corrigerene om te woonene, te zijne ende te

fol. CLXXXIV

blijvene | ende niet nairdere der stadt, ende Vrijheyt van Mechelen te comene, dan als zij dat bij huerer correctiën ordineren, op zekere peynen te verbuerene, soe verre zij de contrarie dair af deden, datere aenden borgen verhalen soude, in dient gebuerde.

[660] Item, ende oft de vriende van yemande, die om zijne misdaet wille hem absenteerde duchtene dat zijne misdaet crimineel ware, ende zijnen lijve aenginge, in presentiën vanden scoutet sustineren wilde dat de selve misdadege soude moigen verborgen om te voldoene dat hij op hem met rechte soude moigen wynnen, hen des gedragende, totten getuygen, die daer af souden moigen weten te sprekene, soe en derf de scoutet dair inne niet consenteren hij en wilt, mair de misdadege moet in hachten comen ende setten hem dair af ter purgiën. Ende in dien gevalle soe moet hem de scoutet voirt dan zijn proces maken, gelijc hier boven genoech verhaelt staet.

[661] Item, de scoutet noch de commoingmeesters en moigen nyemande van criminelen saken int gevangenisse doen leggen, die verborgen can, om dair af alhier te rechte te stane, verso ende tgewijsde van dien saken te voldoene, gelijc | dat dat hier vore vanden borghtochten verclaert es geweest, uuytgenomen dan om bedrogh van verswegender waerscap, die dair omme gevangen moet gaen tot dat hij dat bedrogh afgedaen heeft, ende dan dair omme noch gebannen te worden twee jairen uuyter stadt ende Vrijheyt van Mechelen, oft omt voldoen vanden gewijsden, van scepenen in saken van injuriën, om der wederpartijen huere eere te beteren, waer omme die soe lange behoirt gevangen te blijven, tot dat hij dat voldaen heeft, nair uuytwijsen vanden selven gewijsden. Oft oick van vore wederseeghden en geweygerden vrede, ende die dat doet, die moet gevangen blijven tot dat hij den vrede gegeven heeft ende de boete betaelt, oft seker dair af geset om te betalene. Ende oick degheene die na trecht vander Devisen over geheyscht wordt, ende hem dan puteert, te rechte overgeheyscht te zijne, die moet oic gevangen blijven tot dat hij voldoet, dair vore hij overgeheyscht es geweest, oft dat hij dair af den goeden moet gecrijge vanden gheenen dien overgeheyscht heeft.

p 119

[662] Item, oft inden voirs. saken den lijve aengaende oft oick vanden excessen ende feyten dair af de misdadege ] soude moigen verborgen bijden scoutet voirt gevolght worde, gelijc vore gescreven staet. Ende de commoingmeesters vander stadt, oft deen van hen, bijden selven misdadegen gevangen wesende, oft van huerent wegen bij hueren vrienden oft magen versocht worden aen hen begerende om totter selver misdadege ontscult te comene, int beleyden vanden selven saken te doen hooren alsulcken getuygen, als zij dair toe hen noemen ende overgeven souden, soe behooren ende zijn gehouden de selve commoingmeesters oft dies van hen versocht wordt, vander commoingen wegen dat alsoe te doene om de justicie dair mede te vorderen.

[663] Item, es voirt te wetene dat hier voirmaels de wethouders, die bij tijden waren, hoewel zij bevonden bijden informeciën dair af genomen dat eenege bijden feyten ende excessen, die zij alhier bynnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen gedaen ende geperpetreert hadden, twas van dootslagen oft van anderen feyten ende excessen huer lijf verbuert hadden, soe en plegen zij de selve misdadege, soe verre zij hen daervore geabsenteert hadden ende niet gevangen en ware, voirde selve feyten niet te | bannen ende tot vorderingen vander justiciën, omder reden wille hier nairvolgende.

[664] Item, huere redene ende wair omme was overindts dien, dat de selve misdadege, onder selver huerer misdaet wille hem selve bienen gemerct hadden zij alhier bynnen gecomen oft gebleven, datmense anegetast soude hebben, ende de justicie gedaen.

[665] Item, ten anderen omdat zij hen te meer vervorderen souden, om hier bynnen te comene, meynende want zij nyet gebannen en worden, datmens egheen gade en sloech. Oft dat huer feyt soe quaet nyet en was, als zij voir hen namen, midts den welcken de justicie te meer gevordet wordt.

[666] Item, ten derden dat zij alhier omtrent der stadt ende Vrijheyt van Mechelen, bynnen den landen vander Devisen, hen nyet en getroosten te blijvene noch te converseeren, want zoe verre zij dair bynnen gebleven hadden, oft nochtertijt noch bleven, ende zij alhier vanden lijve, nyet gebannen en hadde geweest, oft noch nyet gebannen en waren, soe sou-den de scoutet oft de commoingmeesters | oft de dieneers vander stadt die misdadege ter plaetsen vander Devisen, dairse geweest hadden, oft waren voirde selve misdaet alhier geperpetreert hebben moigen aentasten ende noch mochten, ende leveren die daer op wederleveren. Al waert oick zoe dat de heere van dier plaetsen hen van hueren feyten gheleyde gegeven hadde, oft gave, ende soudense moeten leveren, om alhier trecht ende de justitie dair af gedaen te wordene gelijc dat hiervore vanden rechten vander Devisen int lange verclaert ende verhaelt staet.

[667] Item, ende oft de selve misdadege alhier ter poyen voirde selve huere misdaet vanden lijve bij banne uuyt geseeght hadden geweest, oft noch ter tijt nu gebannen worden, als tricht dair overe bijden wethouders alhier, soe verre het in hen ware gedaen te zijne, soe en souden die niet bynnen den landen vander Devisen bijden scoutet oft commoingmeesters vander stadt alhier, noch bij hueren dieneren niet moigen aengetast worden om trecht dair af te voldoene. Want de scoutet, commoingmeesters ende scepenen alhier, midts den selven hem niet en souden connen geheysschen, oft al wouden zij dat doen de heere vander Devisen, nair doude heerbringen en soudense dan niet dorven leveren.

fol. CLXXXV

verso

fol. CLXXXVl

p 120

verso

[668] | Ende sunderlinge heeft men die bannen gelaten te doene, omder poirters vander stadt wille, diemen hier bynnen niet en heeft moigen pijnen, al stonden zij ter quader namen ende famen, ende men inditiën genoech hadde, om die te examineren, want soe verre de scoutet ende de commoingmeesters dan dair af geinformeert waren, soe plachmen die te doen aentasten, ende noch soude ter plaetsen buyten dair mense onder de Devise bevint, oft bevinden soude. Aldair mense dan bij scerper examinatiën huere misdaden ende feyten dede oft soude doen lijden, ende soe werdt dair voirt inne de justicie gevordert, ende de misdadege gepunieert, nair huere verdiensten, ende alsoe wairt goedt dat ment noch dede.

[669] Item, soe wanneer yemandt voir zijne misdaet oft excessen ter poyen gecorrigeert oft gebannen wordt bij overdrage vanden gemeynen raide vander stadt, soe leest de correctiën op wegen, pelgrimagiën oft penninghboeten, ter poyen uuyte de greffier van scepenen. Ende de bannen vanden lijve, oft op zekere jairscharen doet, ende pronuncieert de amman vander voirs. stadt, ten bijzijne vanden scoutet, commoingmeesters ende scepenen,

fol. CLXXXVII

de bannen vanden lijve sijn eeuwelijck. Ende de bannen vanden | jairscharen sijn drie, opt voirste let vanden vingere, oft vijve, opt vorste let vanden duyme, oft thien jairen, op een ooge uuyt te stekene, ende niet meer oft min nair doude costuyme. Ende es den gemeynen tytele vanden bannen op jairscharen, van onnutscapen ende die bannen zijn sonder verdragh, ende dair vore en pleeght men egheen ghelt te settene, oft die voir ghelt laten composeren in eeniger manieren.

[670] Item, de scoutet magh bijden amman vander stadt doen vierschare bannen ende houden, ende niet alleene ter plaetse, diemen vierschare heet, ende dairmense gemeynlijck houdt, mair insgelijcx oick ter cameren, oft elders ter plaetsen dairt hem gelieft, nair gelegentheyt vander saken, ende magh dair aenspreken de gheene, diet hem gelieft.

[671] Item, oft yemandt ghebruect oft boeten verbuert hadde, nair tvoirnemen vanden scoutet, soe en magh de selve scoutet dien niet dair vore doen panden, soe verre die voir recht begeert gehoirt te zijne, ten zij dat die yerst gehoirt bij scepenen, alsoe dat behoirt de verso selve brueken ende boeten gegroot zijn. Ende in dien saken moet | de scoutet voirt pro-cederen, gelijck hier voren nair gelegentheyt vander saken, genoech verhaelt staet. Hier na volgen de kueren ende brueken met dat dien aencleeft.

[672] Inden yersten, soe wat poirtere eenen poirtere, oft poirtere eenen vremden man, oft wijf eenen man, oft wijf een wijf versprake, vloecte oft logenstreepte, verbuerde III schellingen; wie van desen den anderen dreyghde aen lijf oft aen let, aen eere oft aen goedt te cranckene, hij verbuert III pond, ende den gheenen te versekeren, dien hij gedreyght heeft, nair dat de waerheyt vanden gedreyge op hem tuyght.

[673] Item, hoe wel dit yerste point vanden kueren ende bruecken oft boeten verclairt met woirden te verbuerene, soe hebben nochtans scepenen altijt voir recht gehouden, ende alsoe geobserveert, datmen dair mede aenden heere niet en verbuert. Ende zij en hebben oick noyt van kijvingen oft van quaden woerden den heere dair af yet aengetaxeert oft gegroot, mair hebben soe verre voir hen tusschen partijen dair af geschillen opgestaen zijn geweest,

p 121

dat gepunieert, tot moetsoenen vander geinfirmeerder partijen. | Alsoe dat na gelegentheyt vander saken ende persoonen diende ende behoirde, sonder den heere uuyt saken van dien yet aen te wijsene.

[674] Voirt sloege oft stiete een poirtere eenen poirtere, een poirtere eenen vremden man, oft een wijf eenen man, oft een wijf een wijf, sonder bloetraste oft sonder ter eerden te stortene, verbuert X schellingen. Diene stortten doet hiermede ter eerden, sonder bloetraste, hij verbuert XX schellingen. Diene bloetraste, dair mede hij verbuert XX schellingen. Sloege hijse met eenegen anderen dingen, sonder geslepen, oft verseeghde wapene, ende sonder bloetraste, hij verbuert XXX schellingen. Bloetraste hijse dair mede, hij verbuert LX schellingen. Sloege hijse met eenegen geslepenen wapene, sonder verseeghde wapene, stiete, stake oft worpe, sonder bloetraste, hij verbuert XL schellingen. Wont hijne dair mede son-der steke oft sonder mincke, hij verbuert III pond.

[675] Alle dese boeten, die hier vore genoempt sijn in dese pointe, worden zij verbuert opten kerchof oft bij nachte, voirde diefclocke, zij zijn tweevout. Worden zij verbuert in de kercke oft om getuyge te dragene in rechte, oft des Saterdaeghs oft des nachts nair de diefclocke, zij zijn drievout.

[676] Alle dese voirgen. boeten in desen pointe, vallen zxij eenen vremden man aen eenen poirtere, oft vremdt man aen eenen vremden man, oft man aen wijf, zij zijn tderdendeel meerder, dan zij hier boven gescreven zijn, in desen pointe.

[677] Voirt alle de boeten, die in dit selve point navolgen totten eynde van desen pointe, zijn eenyegelijcken die buyten der stadt dienste es evengelijck.

[678] Ende wie van desen voirgenoemden in dit selve point den anderen stake met eenen geslepenen wapenen, sonder verseget wapene, soe dat hijne dair mede bloetraste son der mincke, hij verbuert X pond, oft dat wapen, oft een alsulck daer zijne palme te slane. Stake hijne oft sloege met eenegen verseget wapen, sonder bloetraste, hij verbuert XV pond. Oft de selve wapen oft eene alsulcke, daer de palme te slane. Wonde hijne met eenegen verseeghden wapenen, hij verbuert LX pond oft de handt af te slane, dair hijne mede wonde.

[679] Wie den anderen verminct, vander ooghe, handt, voet oft oore, oft ander besundert let te nemene, dats te wetene beene uuyten hoode, oft uuyt anderen leden te doene, hij verbuert IX pond, ende dair toe de boete | vanden verseegden wapenen, op dat met eenen verseeghden wapene gedaen es.

[680] Beneempt hij hem eenich let, vander ooge, handt, voet oft oore, hij verbuert XV pond oft alsulck let ende dair toe de boete vanden verseeghden wapenen, op dat met eenen verseeghden wapene gedaen es.

[681] Beneempt hij hem ooge, handt, voet oft oore, hij verbuert LX pond ochte alselc let ende dair toe de boete vanden verseeghden wapene, opdat met eenen verseeghden wapene gedaen es. Ende compt hij van mincken in hachten, hij moet in hachten blijven tot datmen zeker weet dat de gheene dier verminct es van die quetsingen egheen noodt vanden lijve en heeft. Ende magh dair teynden, ende wille de gheene, die in hachten es zeker setten den gheenen zijne mincke te beteren na scepenen, ende naden raedt vander stadt ende den heere te beteren, dair mede salmense uuyter hachten doen, ende vrede doen hebben.

[682] Item, hoewel hier vore verclaert staet, dat de gheene die eenen anderen zijn ooghe,

fol. CLXXXVIII

verso

fol. CLXXXIX

Cah. 16 Mech.

p 122

verso handt, voet, oft oore beneempt, dat die de voirs. boete verbuert oft alsulcken let, soe | heeft-men nochtans altijts alhier voir recht gehouden, ende es alsoe bijden ouders ende voirsaten voir een oudt heerbringen geobserveert, ende eenpaerlijck onderhouden, soe dat nyemande levende dair af de contrarie en gedenckt, noch in egheenen vanden registeren der voirs. stadt bevonden en wordt, datmen alhier oyt yemande eenege handt, voet oft oore benomen heeft gehadt. Alsoe dat dair omme alhier voir eenen gemeyne bijsprake geseeght wordt, dat men te Mechelen egheene sculte en eet. Mair de leden, diemen hier pleegh te benemene, sijn ooghe, dlet vanden duyme, oft vanden vingere, ende egheene andere, gelijc hier vore dat noch verclaert staet.

[683] Uuyt dien datmen tot noch toe, om eenegen dieverijen wille nyemande geploogen en heeft eenege ooren oft stucken van dien af te snijdene, hoewel men bevonden heeft dat eenege nair gelegentheyt der saken dat wel verdient hadden, bij dien de quaetwilligen van dien een ocsuyn ende sake zijnde, ende ghevende, om hem dair af niet te wachtene. Soe es bijden gemeynen raide vander stadt met goeder voirsienigher deliberatiën, om dat te remedierene geordnet, overdragen ende voir een perpetueel edict gestatueert ende geslooten, dat van nu voirtane de scoutet van der stadt ende Vrijheyt van Mechelen, soe wanneer hij eenege

fol. CXC van dieverijen gevangen | heeft, die dlijf niet verbuert en hebben voir scepenen sal moigen aenspreken, ende conclusie tegen die nemen, nair gelegentheyt vander saken om een oore oft stuck afgesneden, oft geslipt te wordene, dair op alsdan de scepenen, die bij tijden sijn sullen, dair af gemaendt zijnde sullen wijsen, wat die misdadege dair ane verbuert sal hebben, nair dinformacie ende bescheedt, dat zij dair af hebben sullen, ende voir hem comen sal sijn, dwelcke alsdan de selve scoutet ter executiën sal doen stellen nair uuytwijsen vanden vonnisse van scepenen. Actum ter poyen VII februari XVc XXIIII.

[684] Item, al eest zoe dat insgelijcx int selve point, nair geseeght en wordt, dat degheene, die in hachten van mincken compt, in hachten moet blijven, tot datmen zeker es dat de gheene die verminct es vander quetsingen egheen noot van lijve en heeft, soe heeft men oick eenpaerlijck onderhouden als de heere oft partije dat begheert, dat de gheene die eenen anderen zeere gequetst heeft, al en hadde hijten niet verminct ende dair vore in hachten quame, insgelijcx in hachten moet blijven tot datmen oick versekert es dat degequetste van dier quetsuren egheen noot vanden lijve en heeft.

[685] Item, om datmen seker weten soude dat de voirs. gequetste egheen noot vanden verso lijve en heeft, soe plegen de medecijn | ende de cierurgijn vander voirs. stadt, dien gequetsten te visenteren, ende dair overe te gane. Ende soe wanneer die dan op huren eedt lijflijck ten heyligen zwerende, nemen, dat hij van dien oft dier quetsueren egheen noot vandenlijve en heeft, soe datmen den gevangene dan verborgen ende niet eer.

[686] Voirt wie huyssoekinge dade op duere oft op venstere te stekene of te slane, oft op te brekene oft yemande te evelen dier bynnen ware, hij ende elck, die in zijnder hulpen ware, verbuert X pond. Ende quame hijten inne in dier manieren, na dat hij aen yemande, dier bynnen ware, misdade, soude hij de boete ghilden metter boeten vander huyssoekingen. Ende verweerde hem de gheene die bynnen den huyse ware, in diere manieren, ende bynnen zijnen huyse, al sloege hijne doot, hijne verbuerde niet tegen den heere, om ocsuyn van, nootweeren.

p 123

[687] Item, aengaende desen pointe soe hebben de ouders ende de scepenen, die bij tijden geweest hebben de misdadegen somtijts vanden lijve verwesen, als van fortsen ende van gewelde, als zij dat in alsulcker vuegen ende manieren, nair gelegentheyt vander saken, inder waerheyt bij fortsen ende gewelde bevonden geschiet ende ghedaen te zijne.

[688] Wiemen vande oncuysheyt doende opten kerkchof, elc van | beyden, verbuerde zijn

fol. CXCI

overste cleet. Geschiedet inde kercke, elck van beyden verbuerde de stadt een jair, op elcken een ooghe uuyt te stekene.

[689] Voirt wie kercke oft kerckof inden ban brochte met sijnre misdaet, moet die weder in hare vrijheyt bringen, bynnen XL dagen dair nair, oft den cost ghilden. Wordet eer afgeleeght dair bynnen oft hij verbuert de stadt dair nair. Vondemen dair nair bynnen, hij en hadde dair af genoech gedaen, op zijn hoot af te slane.

[690] Item, van desen voirgen. ende diergelijcke peynen ende boeten om de stadt te moeten laten en doetmen egheene executie, dan als de misdadege nair huere misdaet dair na bij vonnisse van scepenen oft metten gemeynen raide vander stadt ter poyen dair af gecorrigeert oft ghebannen sijn geweest, gelijc als dat hier vore opte ordinantiën vanden vrede ende des dien aencleeft verclaert es ende gescreven.

[691] Voirt wat poirtere op eenen poirtere clage doet van stucken, die aen sijn lijf gaen mochten, ende en mach hij dier clachten niet volcomen, hij verbuert X pond. Eest poirtere oft vremde man oft vremdt man op poirtere, oft vremdt | man tegen vremde man inder voir- verso gen. manieren, hij verbuert XL pond.

[692] Wie verseeghet wapenen draght, hij verbuert XL schellingen, ende dwapen. Wie een zweerdt draeght, hij verbuert XX schellingen, ende tsweerdt. Wie van buyten in de stadt compt, ende inde stadt wandelen wille, sal sijne wapene inde herberge laten; bringht hij eenege ane, oft met hem, dat sal hem de weerdt oft de weerdinne, oft yemandt van huren wegen seggen, ende bevelen eer hij uuyten herbergen gaet. Eest hem inde herberge geseeght ende ghinge hij dair boven gewapent binnen Mechelen, achter straten oft droeghe eenegerhande wapenen aen hem, soe verbuerde hij den kuere dier boven op gescreven staet. Ende en seyde hem weerdt noch weerdinne, noch nyemendt van huerent wegen, den kuere die daer op staet; ende zijne dair af ongemarent lieten, soe verbuerde de weerdt oft de weerdynne den kuer dier op gescreven staet.

[693] Wie een zweerdt trect oft een ander geslepen wapene, sonder verseeghde wapen, op yemande, verbuert XXX schellingen, ende alsulcke wapene.

[694] Wie knijf, ruytinck oft misericorde, oft andere verseeghde wapenen trect op yemande, verbuert thien pond ende dwapen | oft dat wapen, oft een alsulck duer zijne handt

fol. CXCII

te slane. Ende waert wapen, datmen doer zijne handt niet slaen en mochte, soe soudemen hem eenen knijf doer zijne handt slaen.

[695] Ende dit sijn verseeghde wapenen knijf, ruytinck, misericorde, fanchoen, moortboge, wapper, gepindde coloe, handtaecx ofte metalene, oft clippele gehooft met ijsere, oft met metale, ende pijcke.

[696] Voirt alrehande manieren van misdaden, die in desen brieve niet bescreven en sijn, sullen gegroet worden, bij scepenen elck nair zijnen gelijcxten, nair dien dat zij in dese brieven bescreven zijn.

p 124

[697] Voirt van egheender misdaet en magh de richtere boete heysschen, noch nyemande dair af panden, zij en zijn gegroot met scepenen.

[698] Item, alle de voirs. boeten ende brueken, wanneer die ende diergelijcke verbuert worden; ende niet anders daer bij en staet, wien die volgen sullen, ende toebehooren, dan zoot hier boven staet, soe comen die alleene den heere ende nyemande anders.

verso

[699] | Item, de ponden, scellingen ende penningen, dair de voirs. pointen mencie af maken, die hier voirmaels mair en plagen te zijne, ponden payments van twintich mijten tpondt, sijn tanderen tijden vermeerdert, ende ghestelt bijde prince, ende dat bij consente vanden regeerders vander voirs. stadt doen wesende, elck pondt van dien, op twintich grooten Bra-bants, ende de scellingen ende penningen, nair advenant van dien. Ende dat heeftmen alsoe onderhouden vanden jaere duysentvierhondert negenendertich tot noch toe.

[700] Item, wanneer in eenegen ordinantiën oft statuyten geset worden dair ane te verbuerene, die de contrarie doen, lyftocht gulden oft schellingen ouder groote, soe betaeltmen voir elcken van dien twaelf stuyvers. Ende soe comen de ponden van dien elck op twaelf rijnsgulden, ende de penningen van dien, nair advenant.

[701] Item, alsmen set tot boeten oft brueken eenige rijders te verbuerene, soe gestaetmen met XXVI stuyvers voir elcken rijdere te betalene.

[702] Voirt wat manne eenen anderen zijne getroudde wijf ontleydde, hij verbuert thien

fol. CXCII

bis jair de stadt oft | thien ponden. Quame hijtter eer bynnen, hijne hadde vanden thien ponden ghenoegh gedaen, hij verbuert zijne een ooghe uuyt te stekene metten rechte.

[703] Item, de ponden dair tvoirs. point mencie af maect en sijn niet te rekenen tot dien prijse, als die hier boven gescreven staen. Mair zijn tanderen tijden, bij scepenen, met voersieniger deliberatie met huerer vonnissen, ter manissen vanden scoutet verclairt te zijne ponden ouder grooten toumoyse.

[704] Item, oft een man eens anders mans wijf met tsmansgoede, met hem nemende, ontleydde, ende hij dair vore in hachten quame, soe soude die ontleyddere, nair gelegentheyt vander saken, dair omme gepunieert worden, als van dieften, soe verre het hem overthpont worde, oft selve bekendde gedaen te hebbene.

[705] Voirt wat manne, die een getroudt wijf heeft, ende met eenen wijve sit die eenen getrouden man heeft, elck verbuert XX schellingen. Sit hij met eenen wijve, die egheenen man en heeft, soe verbuert hij de voirs. boete. Sit een wijf, die eenen getrouden man heeft, met verso eenen ongebonden man | soe verbuert zij de voirs. boete. Ende van dier boeten mach mense elcx daeghs panden.

[706] Voirt wie eenegen ledighganck maecte in eenich ambacht oft sunderlinge kueren visierde onder hen te houdene sonder den raedt vander stadt, die ocsuyn oft tebringere dair af ware, hij verbuert thien ponden oft thien jaer de stadt. Quame hijter eer bynnen, hijne hadde vanden thien ponden genoech gedaen, hij verbuert zijne eene ooghe uuyt te stekene. Ende wie diere ordinantie volghde, hij verbuert vijf ponden oft vijf jaer de stadt. Quame hijter eer bynnen, hij verbuerde thien jaer de stadt. Ende quame hijter eer ongebetert bynnen, hij verbuerde zijne eene ooghe uuyt te stekene.

[707] Item, dair ponden worden gelyc in dit voirgaende pointe, oft soe vele jairen de stadt te verbueren, die word gehouden voir ponden onder grooten toumoyse, gelijc hiervoren verclaert es, vanden man zijn wijf tontleydene.

p 125

[708] Voir wie beproeft magh worden metter waerheyt dat hij partijen in de sadt maken wille, oft eendrachticheyt scueren, hij verbuert metter rechte zijn hoot af te slane, sonder eenich verdrach.

[709] | Wie de stadt verbuert heeft, compt hij bynnen der Vrijheyt ongebetert, eer zijnen termpt leden es, in eeneger stadt dairt tgerichte gheene maght ane en heeft, soe beghint emmer sijnen tempt uuyter stadt te zijne. Alsoe lange als hij voren verbuert hadde.

[710] Voirt elck dairtmen ondervint mate oft ghewichte ongerecht naden zeyere vander stadt, verbuert die mate, oft dat ghewichte, ende van elcken drie ponden. Ende elck die mismate oft miswoge, goedt dat hij vercochte, verbuerde XL schellingen oft den duyme, alsoe dicke, als hijt dade.

[711] Voirt wie tcoren verdiert, dien salmen sleypen op een koort vander Overster Poorten totter Neckerspoele, ende nyemandt en magh hem werpen ten zij met eyeren.

[712] Voirt wie vanden gheenen, die ten raide behoiren, den raedt uuytbrachte, dien salmen sleypen op een hoort, alsoe hiervore gescreven es, ende die en magh nimmermeer wedercomen te raide vander stadt.

[713] Vooirt wie alsulck es dat de raedt vander stadt van hem over eendraeght dat hij onnut inde stadt es, oft van quaden | feyten berucht es, datmen alsoe claer op hem niet betuygen en can, datter scepenen vonnisse uuyt gewijsen connen, dien salmen uuyter stadt bannen, nair datmen overeendraeght ende dat orbore es.

[714] Achtervolgende desen pointe, soe heeft men voir een oude costuyme onderhouden, ende alsoe van ouders tot ouders heerbraght, ende gecostuymeert, datmen den gheenen, die een vanden commoingmeesters bijbringht van zijnen stucken geinformeert zijnde, ende soe op zijnen eedt nemende, dat die niet nut inder voirs. stadt en es, dien alsdan sonder andere informacie dair af te hebbene, metten gemeynen raide vander stadt, van onnutscapen ter poyen te bannene, tzij drie, vijve oft thien jairen, sonder verdragh, nair gelegentheyt vander saken, sonder dien voir zijnen tijt te laten innecomen, in eeniger manieren.

[715] Wie men dobbelende vindt oft betuyght wordt dair af, oft wiemen vindt weddende opt dobbelspel oft dair af betuyght wordt bynnen der Vrijheyt van Mechelen, hij verbuert twintich scellingen op dien dagh, ofte des naeste daeghs te ghildene, dat hijs gemaendt wordt | van rechtere oft van commoingmeesters, oft hij verbuert de stadt tot anderstont, dat hij de twintich scellingen bringht, ende vondemen hem dairna eer bynnen, hij verbuert tvorste let vanden vingere.

[716] Voirt wie, op bringen oft op borgen dobbelde, oft wedde, hijne mochtere niet op wynnen, ende eenyegelijck van hen beyden verbuerde een jair de stadt. Wiet dade, des naeste daeghes te ruymene, dat hijs betuyght worde, ende hem de rechter seyde, ende vondemen hem dair nair eer bynnen, hij verbuert XXX pond, oft den duyme.

[717] Voirt wie dobbelinge bynnen zijnder herberghen hilde, verbuert de stadt twee jair, des naeste daeghs te ruymene, dat hijs betruyght wordt, ende hem dat de richtere seyde. Ende vondemen hem dair na eer bynnen, hij verbuert L pond oft sijn handt. Woude de weerdt oick seggen, dattet tegen zijnen wille ware, datmen dobbelde in zijne herberge, soe moest hijt stappans verbieden, in oirconscapen van wettegen lieden, diet hem holpen houden. Ende dan verbuerden zij dier dobbelden, oft dier wedden de selve boete, die de weerdt verburen soude.

fol. CXCIII

verso

fo]. CXCIV

p 126

verso [718] Voirt wie calc houdt oft met kegelen speelt, verbuerdt de stadt een jaer. Compt hijter eer bynnen, men sallen setten int pellerijn, nochtans moeste hij een jaer buyten der stadt zijn.

[719] Voirt wie bollebanc hout oft clootinge van eenegen persoonen, wie dat zij zijn, alsoe dicke als ment vint in yemandts hof, oft yemandts huys, soe sal de weerdt dair ane verbueren XL schellingen.

[720] Voirt wie zwoere bijden bloede oft bijden zweete Goids, oft eenegen alsoe ontamelijcken eedt van Gode, oft van sijnder moedere, oft van eenegen heylegen, hij verbuert IIIIc schellingen, alsoe dicke als hijt doet, ende hijs betuyght wordt, ende hier af sal hebben tderdendeel wie zoot voirbringht ende wie dese boete niet verghilden en can met ponden oft penningen, dien salmen dair vore setten int pellerijn. Ende wie dat zweert eenegen ontamelijcken eedt van onser vrouwen oft van onsen heere, dien salmen setten int pellerijn sonder verdragh. Ende scepenen hebben somtijts van blasphemiën nairde grootte van dien ende van die dicwils gecontionneert ende gedaen te hebbene eenege dair omme ter doot verwesen.

fol. CXCV

[721] Voirt wairt dootslach gevalt, dair scepenen van Mechelen op sculdich zijn te wijsene, al en volghden de maghe der clagen niet, de commoingmeesters moeten volgen der clagen tot diesmaels dat tvonnisse volcomelijck geschiedt ware, weder de misdadege in hachten ware, zone waren, dat es te verstane die in hachten es dat hem dlijf costen moet, ende die buyten es, dat menne verwijsen moet.

[722] Van desen verwijsene dat es bannene opt hoot, heeft men dicwils gelaten te doene, als de misdadege in hachten niet en waren, in vorderingen van justiciën, ende dat om de redenen wille, hier vore inde proceduren int lange verhaelt.

[723] Voirt soe wie in hachten compt van quaden feyte, daer hij zijn lijf ane verbuert heeft, dair overe salmen richten bynnen Mechelen, ende niet overleveren, dit es te verstane dair scepenen zijn sculdich over te wijsene.

[724] Voirt wie yemande beclaeghde van stucken die aen sijn lijf ghingen, ende hij dies quijte bleve metten vonnisse, oft dat de clagere zijnder clachten niet en volghde; dat verso dan de gheene die beclaeght ware, sal hebben alsoe vele, als | de heere. Ende en hadde de gheene die de clage dade, tgoet niet dese boeten mede te ghildene, soe soudemen hem bannen uuyter stadt totter tijt toe, dat hij genoech gedaen hadde, op zijne eene ooghe, quame hijter eer inne.

[725] Wie beproeft worde metter waerheyt dat hij vanden kerchove quame, ende quade daet dede, ende weder keerde opten kerchof oft inde kercke, na dat hij de daet gedaen hadde, dien salmen bannen tot ewelijcken dagen uuyter stadt. Quame hijter bynnen, datmen hem zijn hoot afslaen soude.

[726] Voirt wair de rechtere hulpe versuect aende commoingmeesters recht doen te geschiene over yemande van boeten, van mincken oft vanden lijve, soe sijn hem sculdich de commoingmeesters te hulpene met harer maght dat recht te volbringene.

[727] Item, oft de scoutet die bij tijden sijn sal liete de justice te vorderen ende te doene van quaden feyten des versocht sijnde, dat God verhuede wille, soe moigen scepenen in dien gevalle overdragen, achtervolgende den ouden heerbringene hem zoo lange tot dat hij gedaen

fol. CXCVI

sal | hebben egheenen haefflijcken dienst te doene om hem midts dien dair toe te bringene.

p 127

[728] Item, datmen alle puytiers uuyter stadt behoirt te bannene op hair hoot. Ende wie gevangen ende beproeft worde, dat hij ledich ghinge op ledeghe wijse oft goedt van hen name, dat zij met hueren lichame wonnen, dien soude men zijn hoot af slaen.

[729] Item, wie hij ware, poirter oft vremde, die eenen anderen beclaeghde van schanden, oft van anderen saken, ende deghene die beclaeght ware dair en boven toesprake dreygelijcke, den gheenen dien beclaeght hadde, ende dair mede beproeft worde metter waerheyt soude verbueren twaelf pond, ende een bedevaert te sinte Mertens te Tours, ende bij sdaeghs-lichte de stadt te ruymen, quame hijter eer bynnen hij en hadde van beyden genoech gedaen, hij verbuerde zijne eene ooghe. De ordinantie vanden vremden lieden, die comen om de poirteren ondersaten oft innegesetenen te evelen ende van diese huysde ende hoofde.

[730] Inden yersten soe wat vremde man van buyten die te Mechelen oft bynnen verso der Vrijheyt quame, met voirrade om eenigen poirtere, ondersate oft wettegen innegesetene te evelen van zijnen lijve, ende hij dair mede beproeft worde, die soude drie jaeren de stadt verbueren, op tvorste let van zijnen vinger af te slane, op dat hijter eer bynnen quame. Ende die eenegen vanden vorgen. sloege, sonder wonden, die souden verbueren vijf jaer de stadt, op tvorste let van zijnen duyme af te slane, quame hijter eer bynnen. Ende wie eenegen vanden voirs. poirteren, ondersaten oft ingesetenen voirgen. wonde, die soude thien jaeren de stadt verbueren. Ende dair toe zijne eene handt te slane, oft hij soude moigen geven tsestich guldene lijftocht ghelt van Mechelen voir zijne handt, op dat hij wonde. Ende quame hij bynnen der stadt, eer de thien jaeren voirs. leden waren, al ware hem zijne handt afgeslagen, oft al hadde hij de voirs. tsestich guldene dair vore gegeven, datmen hem zijne een ooghe uuytsteken soude. Ende soe wie eenegen vanden vooirgen. dootsloege, die soude zijn hoot verbueren, op datmen hem conste gecrijgen. Ende en conste mens niet gecrijgen, soe soude hij eeuwelijck de stadt verbueren, op zijn hoot af te slane, quame hij emmermeer hij binnen. Ende dese boeten vanden voirgen. sestich guldene, alsoe dicke alse verbuert waren, die sullen toebehooren den heere de tweedeels ende der stadt tderdedeel.

[731] Voirt es overdragen ende geordineert oft eenich innewoonende oft | ondersate

fol. CXCVII

eenegen vremden man oft poirteren, met vremden lieden, die van buyten quamen hier inder stadt om eenegen poirtere, ondersate oft innewoonende vander voirs. stadt te evelen oft te misdoene aen haer lijf gelijck voerscreven staet, huysde, hoofde of begeerde in eeneger manieren, ende men op hem beproeven conste, dat de gheene diese begeerde dair af wiste, dat die verbueren soude eenen wech tot Onser Liever Vrouwen te Nicosy in Cypers. Ende dair toe sculdich zijn te gevene honderd rijders, half den heere ende half der stadt. Ende bij daeghslichte de stadt te ruymen, ende niet weder inne te comen, hij en hadde den voirs. wech gedaen ende warachtich litteken van dair gebracht, dat hij dair omme dair geweest hadde, ende de voirs. penningen betaelt op zijn een ooghe uuyt te stekene.

[732] Item, soe wie eenege ballingen, oft gecondemneert wesende uuyter stadt te zijne huysde, hoofde oft logeerde bynnen der stadt oft Vrijheyt van Mechelen, ende dair mede

p 128

beproeft worde, dat die verbueren soude den voirs. wech te doene tot Onser Liever Vrouwen te Nycosy in Cypers, ende dairtoe geven hondert rijders, half den heere ende half der stadt, ende bij daeghslichte de stadt te ruymen, ende niet weder inne te comen, hij en hadde den voirs. wech gedaen, ende warachtich litteeken van dair gebracht, dat hij dairomme dair geweest hadde, ende de voirs. penningen bestelt, op zijn eene ooghe uuyt te stekene. verso | De oude ordinantiën vanden booghen.

[733] Inden yersten, soe wat vremde man, die bynnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen schoote met eenen booghe nair yemande om hem te evelen, sonder wonden, die soude verbueren twee jaeren de stadt. Endewiene wonde met schietene, soude verbueren thien jaeren de stadt, op zijne eene ooghe uuyt te stekene, ende dair toe zijne eene handt of te slane, metten thiene jaeren voirs., oft tsestich lijftocht guldene voir zijne handt. Ende schoote hijne doot, hij verbuerde zijn lijf, ende en conste men hem niet gecrijgen, soe soude hij eeuwelijck de stadt verbueren op sijn hoot af te slane.

[734] Ende wairt soe dat eenich poirtere oft ondersate vander voirs. stadt bynnen der selver stadt ende Vrijheyt van Mechelen, in grammen moede nair yemande schoote, ware hij poirter oft niet poirter, ende hijse niet en wonde, die soude verbueren een jaer de stadt, oft tvorste let vanden vinger af te slane. Ende wonde hijten met schieten, soe soude hij verbueren vijf jaeren de stadt op tvoorste let van zijnen duyme af te slane, quame hijter eer bynnen. Ende schoote hijten doot, soe soude hij verbueren, alsoe een poirter pleegh te verbueren, die eenen anderen van lijve ter doot bringht op doude kueren. Behoudelijck dien waert zoe dat

fol. CXCVIII

hem eenich man, ware hij poirter oft niet poirtere, van noode metten booge | sijn lijf verweeren moeste, ende hij dat wettelijck beproeven conste, soe en soude hij inde voirs. Boeten niet gehouden sijn, sonder argenlist.

[735] Item, het es te wetene, soe wanneer in eenege ordinantiën, statuyten oft kueren staet, datmen dair mede de stadt verbuert, dat dair mede oick inne gecomprehendeert ende gehouden wordt de Vrijheyt vander selver stadt verbuert te zijne, al eest datter de Vrijheyt niet mede genoempt noch gestelt en wordt. Alsoe dat de misdadege alsoe wel de Vrijheyt moet ruymen, ende dair niet weder innecomen als de stadt opte selve peynen dair inne gescreven.

[736] Item, hoewel de voirs. ordinantiën van metten booge te schietene niet en verclaren dat yemandt dairane zijn lijf verbuert dan die den anderen doot schiet, soe hebben nochtans de ouders voir recht gehouden van over veertich ende vijftich jaeren, dat de gheene die met eenen gespannenen ende geladenen booge oft met eender gespannender boge metten pijle inde handt yemande volghde, oft in veerden was, om dien dair mede te evelen vanden lijve, oft zijn beste dede, nair dien scietende om vanden lijve dair mede te evelen, dair ane zijn lijf verso verbuerde. Al waert zoe dat hij niet en schoot, oft schietende oick | niet en geraecte. Alsoe dat die van alsulcken feyte hebben dair omme tot meer malen, bij vonnisse van scepenen, ter manisse vander scoutet, vanden lijve verwesen geweest.

p 129

De oude ordinantie vanden blandereelen zijnt van steene, oft van loode, oft van ijsere, oft anders.

[737] In den yersten soe wat man die blandereelen droege ende mense over hem vonde, die soude verbueren drie jaer de stadt, opt vorste let van zijnen vingere af te slane. Ende wie met blandereelen worpe eenen anderen sonder wonden, soude verbueren vijf jaer de stadt opt vorste let van zijnen duyme af te slane. Ende alsoe voirt gelijck ende in alder manieren, dat inde voirs. oude ordinantie vanden booge opt point vanden vremden lieden, ende naemaels opte poirteren vander stadt, boven verclaert staet ten goeden verstane, sonder argenlist. De nieuwe ordinantie vanden blandereelen.

[738] Item, wie bevonden wordt blandereelen dragende in wat manieren dat zij buytenweerts gaende oft innecomende sal trecken dair ane verbueren tvorste let van zijnen duyme oft thien rijders dair vore, te bekerene in drien, deen | derdendeel dair af den heere, dander

fol. CXCIX

derdendeel der stadt, ende tderde derdendeel den gheenen diet voirtbringht; hier af worden uuytgenomen de dieneers vander stadt, wanneer zij gaen uuyte om quaetdoenders te vangene oft te suekene.

Vanden coloveren.

[739] Item, dat nyemande geoirlooft en es coloveren oft hakenbussen te moigen dragen achter straten, noch bynnen der stadt, dair mede te schietene, anders dan bynnen den coloveniershove, bij dage noch bij nachte, opte verbuerte vanden selven coloveren, oft bussen, uuytgenomen die van buyten innecomen oft van bynnen uuytweerts gaen, te bekeren in driën, als boven.

Van over de vesten niet te gane.

[740] Item, dat nyemande geoirlooft en es, bij dage noch bij nachte, over de mueren, noch over de graven vanden vesten vander stadt, te lande noch te watere, noch over de baillien vanden rivieren, oft van wateren te gane, noch te clemmene, oft oick opte vestbergen beesten te laten gaen in eeniger manieren, opte verbuerte van twee pond oude grooten, te bekerene in driën als boven.

[741] | Item, dat nyemande geoirlooft en es buyten der voirs. stadt ende Vrijheyt van verso Mechelen te gane, met opsette, om eeniger keeren coneynen te schietene, oft met buydels te vangene, opte verbuerte van eenen rijdere, tot elcker reysen alst geschiede, te bekeren in driën als voren.

[742] Item, dat nyemande geoirlooft en es yemandts hoenders, ganssen, duyven, eynden

Cah. 17 Mech.

p 130

ende diergelijcke gevuechelte te moigen nemen, schieten, vangen, oft anderssins afhendich maken, noch insgelijcx yemande ongerief doen, aen thuynen, beheympten, vruchten oft andere dingen, opte verbuerte van twee lijftocht gulden, tot elcker reysen, alsoe dicwils, alst gebuerde, te bekerene in driën, als hier vore gescreven staet.

[743] Item, dat insgelijcx nyemande geoirlooft en es yemandts anders boomen oft pooten, hetzij in bosschen, in vorlen oft anderssins af te houwen, oft voir wijnhuysen te settene, oft anderssins te besegen, sonder der lieden consente diese toebehoiren. Wie hier tegen dade, soude verbueren, alsoe dicke alst gebuerde, drie rijns gulden, te bekerene in driën als boven.

fol. CC

[744] Item, wie eenich vanden voirgaende pointen dade doen in eeniger manieren ende hij dair mede beproeft worde inder waerheyt, die soude verbueren alle de selve kueren, die boven gescreven staen, gelijck oft hijse selve dade metten lijve.

[745] Item, waert zoe dat namaels in eenegen van allen der voirs. pointen eenegen stoot oft twijffele geviele, die niet volcomelijck dair inne verclairt en ware, dat de scepenen, die bij tijden altois sijn sullen, dien twijffel nair hare beste bescheydenheyt verclaren sullen, nairde gelegentheyt, ende de manieren, die zij vinden in elck point verclaert.

Van den quaetdoenders.

[746] Om te schuwene ende te verhuedene alle onrusten ende dedingen, fortsen ende gewelde, van dieverijen, van transsemente ende diergelijcke, die van nu voirtaen geschien mochten bynnen deser stadt, onder ende over, goede mannen, poirteren ende innegesetenen vander selver stadt, ende oick andere van buyten; ende sunderlinge om te scuwene ende te verso verhuedene alsulcken | ende gelijcken quaden opsetten ende misgrijpen, als onlancx bij avonde bij eenegen gebuert ende geschiet sijn, int aenveerden van eenegen persoonen, geestelijck ende weerlijck, ende diemen huer gelt genomen, ende anderssins van haren lijve geevelt heeft; op dat eenyegelijck in deser stadt dair af behoet soude moigen worden, ende in rusten ende in vreden zijn, soe zijn overdragen ende bijden gemeynen raide vander voirs. stadt geslooten de pointen hiernair volgene die tanderen tijden voirt ter poyen uuyt geroepen zijn geweest ende gecondicht.

[747] Inden yersten soe wie eenegen van dien melden, voirtbryngen oft wijsen sal, het zij heymelijck oft openbaer, datmen dien vander stadt wegen geven ende betalen sal twaelf peeters eens, van elcken persoone, die hij alsoe tot elcker reysen melden, voirtbringen oft wijsen sal, ende hier af sal eenyegelijck moigen vanger zijn.

[748] Item, bij alsoe dat een poirter, innewonende oft ondersate diergelijcke quaetdoenders, wel wetende van hueren feyte, huysde, hoofde oft logeerde in eeneger manieren, oft oick

fol. CCI

eenege dieven, ballingen oft gecorrigeerde van deser stadt oft oick yemandt vremders, oft |poirteren met vremden lieden, die uuyt waren om den poirteren, ondersaten oft innegesetenen vander stadt te evelen, of te misdoene, ende men dat hem beproeven mochte, oft dat yemandt diergelijcke quaetdoenders wel gekent ende geweten hadde, ende niet voirtbracht, al en hadde hij die niet gehuyst, gehooft, noch gelogeert gehadt, dat die dair ane verbueren sal eenen wech tot Onser Liever Vrouwen te Nycosy in Cypers, ende dair toe te gevene hondert

p 131

rijders half den heere ende half der stadt, ende bij daeghlichte de stadt te ruymene, ende niet weder inne te comen, hij en hebbe den voirs. wech gedaen, ende gewarich licteken van dair gebracht, dat hij dair omme dair geweest heeft, ende de voirs. penningen betaelt, op sijn eene ooge uuyt te stekene, waert dat hij eer bynnen quame.

[749] Ende oft yemandt bynnen zijnen huyse oft bijvange, bij nacht ende ontijde, eenege quaetdoenders bevonde, die hem tzijne souden willen nemen, ende steelen, oft dair op uuytware, oft hem anderssins soude willen evelen, van sijnen lijve, dat die alsdan dien sal moigen vangen, aentasten, dootslaen, oft anderssins | crencken van zijnen lijve sonder dair verso aene aenden heere oft partijen te misdoene, oft ten oscuyne van dien eenichssins gepunieert te wordene, ende oft yemandt diergelijcke oick voirtbrachte oft melde, datmen hem insgelijcx vander stadt wegen geven sal twaelf peeters van elcken persoone.

[750] Voirt wie rechteren, commoingmeesteren oft eenegen van desen versprake, onweerdelijck, versmadelijck oft dreygelijc toesprake om ocsuyn vander stadt dienste, hij verbuerde XXI pond, ende een bedevaert tsint Jacops in Galissiën, oft de stadt, tot dien dat hij vanden XXI pond ende vander bedevaert genoech gedaen hadde. Quame hyer eer bynnen, hij verbuerde zijn hoot af te slane. Trocke hij eenegerande wapenen, op eenege van desen voirgen., hij verbuerde XXX pond, ende een bedevaert tsinte Jacops in Galissiën, ende als hij weder quame te Sint Thomaes te Cantelberge, oft de stadt, tot hij vanden XXX pond ende vande bedevaert genoech gedaen hadde. Quame hijer eer bynnen, hij verbuerde zijn hoot af te slane. Stiete hij of sloege hij met voeten oft met handen eenegen van desen voirgen., hij verbuerde voet oft handt, dair hijt mede dede. Sloege hij met eenegen wapenen eenegen van desen voirgen., stiete, stake oft worpe ten ocsuyne vander stadt dienste, hij verbuerde dlijf.

[751] | Voirt wie zijnen vader oft zijnder moeder versprake, versmadelijc, onweerdelijc oft

fol. CCII

dreygelijc toesprake, oft misdade, in eeniger manieren, die hiervoren in dit point gescreven es, hij verbuerde die boete dier op staet, gelijc oft hij misdade rechters, commoingmeesters oft scepenen.

[752] Voirt wie den amman, rentmeestere, dekenen oft eenegen vanden seven geswoirnen vanden Wollewercke, oft eenegen die metten commoingmeesters tsnachts ommegaen de stadt te verhuedene, die wijle dat zij in dien dienste zijn, versprake, smadelijck, onweerdelijck oft dreygelijck toesprake, om ocsuyn vander stadt dienste, hij verbuerde XII pond ende een bedevaert Sinte Mertens te Thours, oft de stadt, tot dien dat hij van dien XII pond ende vander bedevaert ghenoech ghedaen hadde. Quame hyer eer bynnen, hij verbuerde zijnen eenen ooghe uuyt te stekene. Wie eenigen voirgen. in desen pointe stiete oft sloege, met handen oft met voeten sonder bloetrasten, hij verbuerde XV pond, ende eene bedevaert tonser Vrouwen te Rutsemadour, oft de stadt tot hij vanden XV pond ende vander bedevaert genoegh gedaen hadde. Quame hyer eer bynnen, hij verbuerde zijne | eene ooge uuyt te verso stekene. Bloetraste hijne dair mede, hij verbuert XXI pond ende een bedevaert tsinte Jacops in Galissiën, oft de stadt tot dien dat hij van dien XXI pond ende vander bedevaert genoech gedaen heeft. Quame hyer eer bynnen, hij verbuerde zijne eene handt af te slane. Sloege hijne met eenegen anderen dingen, stiete, stake oft worpe, sonder bloetraste, hij verbuerde XXI pond, ende een bedevaert tsinte Jacops in Galissiën, oft de stadt, tot dien dat hij van dien XXI pond ende vander bedevaert genoech gedaen heeft. Quame hijer eer bynnen, hij ver-

p 132

buerde sijne eene handt af te slane. Bloetraste hijne met eeneger wapenen, om ocsuyn vander stadt, hij verbuerde dlijf.

[753] Voirt wie eenegen geswoirnen vanden ambachten, die ter stadt raide behoirt oft eenegen die ter stadt dienste geset es als poorten, oft de stadt te verhuedene, bij nachte oft bij daghe versprake versmadelijck, onweerdelijck oft dreychelijck toesprake, om ocsuyn vander stadt dienste, hij verbuerde VI pond ende eene bedevaert te Vendome, oft de stadt, tot hij van dien sess ponden ende vande bedevaert genoech gedaen hadde. Quame hijer eer bynnen, hij verbuerde sijnen duym af te slane. Sloege hijne, oft stiet hijne met voeten oft met handen,

fol. CCIII

sonder bloetrasten, hij verbuerde | XII pond ende eene bedevaert tsinte Mertens te Thours, oft de stadt tot hij van dien XII pond genoech gedaen hadde. Quame hijer eer bynnen, hij verbuerde zijne eene ooghe uuyt te stekene. Bloetraste hijne dair mede, hij verbuerde XV pond, ende eene bedevaert tonsen Vrouwen te Rutsemadou, oft de stadt tot hij van dien XV pond ende vander bedevaert genoech gedaen heeft. Quame hijer eer bynnen, hij verbuerde zijne eene ooghe uuyt te stekene. Sloege hijne met eenegen anderen dingen, stiete, stake, oft worpe, sonder geslepen oft verseeght wapen, ende sonder bloetraste, hij verbuert XV pond ende eene bedevaert tonsen Vrouwen te Rutsemadou, oft de stadt, tot dat hij van dien XV pond ende vander bedevaert genoech gedaen heeft. Quame hijer eer bynnen, hij verbuerde zijne eene ooghe uuyt te stekene. Bloetraste hijne dair mede, hij verbuerde XXI pond ende eene bedevaert tsint Jacops in Galissiën, oft de stadt, tot dat hij van dier XXI pond ende vander voirs. bedevaert genoech gedaen heeft. Quame hijer eer bynnen, hij verbuerde zijne eene handt af te slane. Sloege hijne, stake, stiete, oft worpe, met eenegen geslepenen oft verseegde wapenen, sonder bloetrasten, hij verbuerde XXI pond ende eene bedevaert tsinte Jacops in Galissiën oft de stadt tot dat hij van dien XXI pond ende vander verso bedevaert genoech gedaen heeft. Quame hijer | eer bynnen, hij verbuerde sijn handt af te slane. Wonde hijne dair mede, om ocsuyn vander stadt dienste, hij verbuerdt dlijf. Ende wairt soe dat yemandt, wie dat hij ware, bij hem selven oft bij anderen eenegen vanden voirs. persoonen, die inder stadt dienst waren ende quamen, oft geweest hadden, met eenegherande wapenen oft geweere sloege oft stake, oft evelde van zijnen lijve, oft dade doen, in wat manieren dat ware, omme rechts wille vander stadt. Wairt bynnen der stadt oft buyten der stadt, oft bynnen landts, oft buyten landts, dat die verbueren soude zijn hoot af te slane, wairmen emmermeer bynnen der stadt oft Vrijheyt van Mechelen gecrijgen conste, ende zijne hulperen buyten waren, datmense inde stadt oft inde Vrijheyt nyet gecrijgen en conste, datmense dan eewelijck uuyter stadt van Mechelen bannen soude, op haer hoot af te slane. Ende datse de stadt dair toe oick met alle hare maght vervolgen soude, ende doen vervolgen, wairt bynnen landts oft buyten landts, tallen canten, soe verre dat die misdaet der stadt gerecht soude worden, dat allen anderen exempel soude zijn.

[754] Item soe wie vrede oft zoene breect, hij zij poirtere oft vremdt man, die sal

fol. CCIV

verbueren lijf ende goedt, opdat men hem bynnen Mechelen oft der Vrijheyt gecrijgen can. | Ende oft men niet gecrijgen en conste, soe salmen hem uuytbannen eeuwelijck van vrede oft zoenbrake. Mair worde yemandt overvallen van zijnen vijanden, oft wederpartijen ende hij uuyt rechter nootweeren sijn lijf bescudden moeste, ende hij dat met goeden wettiger waerheyt betuygen conste, oft met alsulcken bescheyde ende bethoone als scepenen redelijck

p 133

duncken soude, die en soude noch vrede noch zoen breken, want eenenyegelijcken geoirlooft es nair recht hem selven ter noot te moigen helpen ende sijn lijf bescudden.

[755] Item, soe wat poirtere oft ingesetene oft oick vremde, hij ware ballingh oft egheen ballingh, eenegen man sloege oft quetste, die inden raedt oft in den dienst vander stadt van Mechelen ware, al ware oick de selve man van zijne dienste verdragen, alsoe verre als men bevinden conste, dat dat toecomen ware, om ocsuyn van sijnen dienste, die soude verbueren zijn lijf ende zijn goedt, opdat men hem, bynnen der stadt oft Vrijheit van Mechelen gecrijgen conste. Ende hij alsoe datmens niet gecrijgen en conste, soe salmen dien eeuwelijck uuyter stadt van Mechelen bannen van moyteriën.

[756] Item, oft yemandt ware, die yemands knecht vanden goeden mannen, die inder stadtdienst sijn, quetste, oft | bloetreysde, sonder sterven, hij ware poirtere oft vremde, sonder verso wettelijck metter waerheyt te thoenene, dat die quetsure toecomen ware, uuyt verdiensten, die de selve knecht van sijns selfs wegen verdient hadde, ende dat dat niet toecomen en ware om eeneger hatijen wille, van sijns meesters wegen, die sal verbueren zijn handt af te slane, sonder verdrach, op datmen hem gecrijgen can, oft can mens niet gecrijgen, soe salmen dien dan ter poyen uuytbannen, op zijne eene handt.

[757] Item, hoewel in de voirs. kueren, bruecken ende ordinantiën hiervore staen magh dat de gheene die dair tegen doen dat zij de stadt verbueren, om die te ruymene, met sdaeghslichte oft des anderdaeghs, oft diergelijcke, soe en heeft men als dat gebuert dat alsoe dien achtervolgende niet ter stont ter executiën geleeght, mair eermen dat ter executiën heeft moigen leggen, soe heeft men geploogen dien tevoren metten gemeynen raide vander stadt openbairlijc ter poyen, dair omme te corrigerene oft te bannene nair gelegentheyt vander saken, ende als hij dan innequam, eer hij voldaen hadde, soe heeft men yerst de executie gedaen, gelijck ende in alder manieren, dat int lange ende breeder verclairt staet, hiervore teynden vanden ordinantiën vanden vrede, ende hoe ment dan ter executiën stellen soude, ofter yemandt innequame.

[758] Item, dat nyemande geoirlooft en sal sijn eenege quade ende oneerbare herberge

fol CCV

te houdene, om yemande te logerene, te herbergene of te hovene, bedden te deckene oft anderssins, in eeneger manieren te doene, van ongelijcke persoonen, gehouwde ende ongehouwde, opte verbuerte alsoe dicwils alst geschiede ende over hem beproeft worde dier tegen gedaen hadde, van sess Rijders, te bekerene in driën, gelijc boven gescreven staet.

[759] Item, dat vader ende moeder, die kinderen hebben, niet gehouden en sullen sijn, in eenege schult te betalene, die huere kinderen maken sullen, oft eenege brueken oft boeten, die de selve kinderen souden moigen verbueren, tegen den heere oft anderssins. Behoudelijck dien dat de kinderen voir huere misdaet gecorrigeert sullen worden bijden gheenen diet sculdich sijn te corrigeren. Ende dair omme en eest van egheenen noode alhier, dat de ouders huere kinderen uuyt hueren broode doen.

[760] Item, achtervolgende den ouden rechten vander voirs. stadt dair af onderhouden, soe wie tegen de vonnissen oft terminatiën van scepenen seeght oft doet, dat die dair ane verbuert tweeentseventich pond, deen helft dair af den heere, ende dander helft der stadt. Behoudelijc dien twijfelt yemandt aen eenege vonnissen, oft terminatie, dat hij sal moigen een verclaren nemen dair af voir scepenen, opdat hij wille sonder verbueren.

p 134

verso | Hierna volgen de proceduren vanden civilen saken, met dat dien aencleeft.

[761] Item, om dan voirt te comene totten proceduren ende den manieren vandien van den civilen saken, soe wel die ter vierscharen, als oick ter cameren dagelijcx vervolght worden, soe hebben die onderhouden geweest, alsoe die hier na volgen.

[762] In den yersten es te wetene dat de gheene die eenen anderen aenspreken wille, tzij van personeelen actiën, oft van reëlen ter vierscharen, voir scoutet ende scepenen, dair inne procederen moet, inder naervolgender manieren, ende dat doen, sonder van yemande dair toe consent te hebbene.

[763] Item, dat die magh (ziende den gheenen die hij aenspreken wilt) gaen aen eenen dienere vanden heere, ende vander stadt, hem seggende ende biedende eenen blickenden penningh : " Ic begheere dat ghij mij trecht doen wilt over dien, den persoon hem wilsende, van tghene dat hij mij sculdich es, oft dair af hij in mij gehouden es, hem noemende de zake waer omme. Oft dat ghij hem van mijnent wegen dair omme beclaeght, ende maect hem dagh, bij zijnen ontkennene ter vierscharen, voir scoutet ende scepenen ten naesten daghe van rechte .

fol. CCVI

[764] Item, hier voirmaels plach men voir eene oude costuyme, ende heerbringen te houdene ende te userene dat eenyegelijck, die eenen anderen, alwairt in civilen saken, beclagen wilde, oft tegen hem met rechte procederen, dat hij dat selve in persoone moeste doen, sonder dat bij eenen anderen hij hem nochtans wettelijck gemachticht te moigen doen. Mair dair na es bij overdrage vanden gemeynen raide vander stadt gedecedeert, gestatueert ende ter pooyen gepublieert dat alle wettege procuratiën gemaect ende gepasseert voir eenege wetten, onder zegel authentyck sculdich sullen zijn alhier int recht stadt te houdene, ende ontfancbair te zijne, in rechte ende es eenenyegelijcken geoirlooft recht dair mede te moigen vorderen, nairdt begryp vanden selven procuratiën, ende dien achtervolgende heeft ment oysint alsoe onderhouden. Mair douders en hebben niet willen in rechte laten passeren eenege procuratiën die voir notaris ende getuygen gepasseert sijn gheweest, nair uuytwijsen vanden selven statuyte. Oick heeft men wel laten passeren procuratiën, die goidshuysen, onder huere zeghelen, hen selven aengaende uuytgesonden hebben. Ende aldus magh nu een gemachtighde eenen anderen als boven doen beclagen, ende trecht voirtvolgen.

[765] Item, alsdan soe es sculdich ende behoirt de selve dienere oft sheeren knape verso ter stont, in presentiën vanden gheenen, | die hem de boete gegeven heeft, den voirs. sculdenere dat te seggen ende te condigen de sake, dair inne hij aenden crediteur ghehouden magh sijn.

[766] Item, soe verre dan de sculdenere voirden voirs. dienere de scult bekendt, oft van tgene dair hem de crediteur vore af aenspreken wilt, soe magh de voirs. crediteur seggen totten voirs. dienere :" Ic begeere dat ghij mij voirt trecht doet dat ic betaelt worde, ic houde mijn recht aen u .

[767] Item, alsdan es de voirs. dienere sculdich te seggene totten voirs. sculdenere " Ic bevele ende belaste u van ons genaden heeren ende vander stadt wegen, dat ghij den voirs. uwen crediteure bynnen sonneschijne te vrede stelt met gelde oft met panden. Oft ic sal

p 135

tot uwen coste ende schaden desen dagh geleden zijnde u ende uwe goeden moeten executeren tot dat uwe crediteur van zijnder bekender scult te vollen voldaen sal zijn ».

[768] Item, ende oft de sculdenere, achtervolgende den voirs. bevele vanden voirs. dienere dat niet en voldede, alsoet voerscreven staet, soe moet ende es verbonden de voirs. dienere dien dagh geleden zijnde ten versueke vanden voirs. crediteure ten voirs. Sculdeneers huyse, alsoe vele | panden te halene, als de voirs. scult gedraeght, ende die dan te thoenene

fol. CCVII

voir scoutet ende scepenen, ende met dien panden alsdan te doene, nair uuytwijsen vanden vonnisse, dat dair af bij een vanden scepenen gewesen wordt, ter manisse vanden voirs. scoutet, dair hij dat dan compt de voirs. crediteur tot zijnder betalingen vander voirs. scult, ten coste vanden voirs. sculdenere, ende gelijck hier na dat int lange vanden panden verclairt sal staen.

[769] Item, ende oft de sculdenere als dan tghene ontkendt dair af hij vanden crediteure beclaeght wordt, soe set ende maect hem de selve dienere, in dien gevalle, dagh tegen zijnen crediteure, ten naesten dage van rechte, dair nair volgende ter vierscharen, voir scout ende scepenen.

[770] Item, dan compt de selve dienere bijden greffier van scepenen ende doet de partijen tekenen inder vierscharen boecke, metter saken dair omme de sculdenere beclaeght es, nemende op sijnen eedt datter de crediteur bij geweest heeft, dair de voirs. clachte aenden sculdenere geschiedt es, ende ofter de crediteur oft zijn gemachtighde niet bij en ware, also geschiede, soe en soude de selve clachte van egheender weerde sijn, noch stadt grijpen, ende men en soude die niet tekenen nair den stijl dair af onderhouden.

[771] Item, oft yemandt zijnen sculdenere niet en can gevinden om hen te doen beclagen: verso ende hem uuyten wege hielde, datmens niet gevinden en conste, soe magh hij om dair toe te comene op hem ende zijnen goeden een beset doen doen, bij den scoutet, ende ten minsten bij twee scepenen, ter manissen vanden selven scoutet, ende vonnisse vanden voirs. scepenen, maer soe verre hij dagelijcx achter straten ginge, ende hem uuyten wege niet en hielde, soe en soudemen niet eenen besette op hem niet moigen volgen, maer men soude hem moeten beclagen, oft anders sout van onweerden sijn, tgene datter nairvolghde vanden besette, gelijck dat hier na int lange, inde saken vanden beleyde ende besetten nairvolght ende gescreven staet.

[772] Hier nair volgen de proceduren, usancen, costuymen ende oude heerbringen, diemen onderhouden heeft int beleyden vanden erfflijcken goeden bynnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen wesende ende gelegen, tszij voir tverloopen ende achterstelle van eenegen pachte, chijsen, oft renten, die yemandt dair op heeft, oft oick voir scult, die de gheene sculdich es, die derve toebehoirt, diemen beleyden wilt, oick vanden besetten, diemen doet, na dooderhandt oft op vluchtege lieden, ende van alle tghene, dat dien aencleven magh, om totter voirs. beleyde te comene, pandtruymingen te doene, betalinge te hebbene, gelijck die hier nair gescreven staen.

[773] | In den yersten wanneer yemandt eeneghe pachten, chijsen oft renten, die hij jair-

fol. CCVIII

lijcx ende erfflijck oft oick tot lijftochten heeft ende heft op yemandts erfflijcke goeden bynnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen wesende ende gelegen, ende de gheene, die de voirs. pachten, chijsen oft renten sculdich es jairlijcx te betalene, de panden dairse uuytgaen

p 136

selve besit ende bewoondt, soe en behoirt de gheene, diese heeft, op die panden egheen beleydt te doene, voir sijnen achterstel hem dair af verschenen. Mair behoirt dair vore tot des besitters huyse, ponde te doen halen, ter minster cost, om soe tot zijnder betalingen te comene. Ende oft hij eenich beleydt dede doen, dat en soude van egheender weerden zijn, ende de costen dair omme gedaen en soude hij niet weder hebben.

[774] Wel verstaende oft de heffere vele ende diverse panden hadde, ende zij alle bijden gheenen dese sculdich ware te betalene niet beseten en worden, soe mocht hij nochtans, woude hij de panden doen halen, ten huyse vanden gheenen die eenege panden besate, oft hij hadde kuese ende optie in dien gevalle alle zijne panden te beleydene.

[775] Item, om te comene totten halene vanden voirs. panden voir verloopene achterstel van pachten, chijsen oft renten, ende om trecht dair af te vorderen, ende oick van verso allen | anderen panden, diemen oick haelt voir scatsculden, oft van wat saken, dat geschien mochte, soe heeft men dair inne geuseert ende gecostuymeert de maniere nairvolgende.

[776] Eest voir achterstel van pachten, chijsen oft renten, als boven oft voir eenege scatsculden, boven tgene dat voirden dienere als voir bekendt magh sijn, oft ter executiën te leggene gewijsde vonnissen ter vierscharen, oft voir eenigen saken der af de scoutet vander voirs. stadt de executie behoirt te doene, soe compt de gheene, dien den voirs. achterstel toe-behoirt, oft de andere saken den scoutet aengaende als boven, aenden voirs. scoutet aengaende als boven, aenden voirs. scoutet, oft in sijnder absentiën aen sijnen stadthoudere, ende begheert aen hem panden gehaelt te wordene, tot des gheens huyse, den den pandt besit ende bewoondt, dair den voirs. achterstel op verschenen es, oft dairmen dexecutie op begeert gedaen te hebbene, die dan gehouden es aenen dienere te belastene de panden als vore te halene.

[777] Eest oic alsoe dat de executie oick toebehoirt te doene den commoingmeesters vander stadt om panden te halene van saken den commoingmeesters aengaende, soe behoirt

fol. CCIX

de versuekere aen eenen vanden commoingmeestern | te comene, die dan oick eenen dienere belast om panden te halene, soe verre dat heyscht ende ment behoirt te doene. Ende oft yemandt hem opponeren wilde tegen tgeven vanden panden oft tegen dexecutie oick van eenigen gewijsden, tware dattet van tscouten wegen worde gedaen, oft oick van scommoing-meesters wegen, ende begeerde dair omme voir scepenen te zijne, soe en soudemen dair mede niet moigen voirt vaeren voirder tijt, dat hij voir scepenen gehoirt soude sijn, dair toe men hem dan dagh maken soude.

[778] Item, es claer, openbaer ende voir recht bekendt dat men egheene executie en can op eenen absenten, oft vremden, wiens goedt men hier bynnen bevonde, noch panden tot yemandts huyse gehalen, die in de stadt niet en es, om die te thonene ende te vercoopene, ten ware dat hij ter vierscharen uuytgewonnen ware geweest. Ende dair omme en can nye-mandt aent goedt geraken, dat yemande toebehoirt niet tegenwoirdich wesende, om sijne scult dair ane te verhalene, ten zij dat hij nair trecht vander stadt, dien ter vierscharen uuytgewonnen hebbe, ende zijne scult aldair geverifieert, alsoe dat behoirt, ende alsoe hierna vanden besetten verclaert sal worden.

verso

[779] Item, ende oft de gheene, dairmen de panden halen soude sijn huys geslootenhielde, als dat de dienere int huys niet gecomen en conste, om de panden te halene, want

p 137

de heere oft zijn dienere bij hem selven alleene, in egheens poirters oft ingesetens huys gegaen en can, noch en magh, dan dat openstaet, ende niet voirdere dan dair hij bijder clincken te treckene inne magh comen. Soe soude de gheene, die versocht heeft de panden te halene hem ter vierscharen moeten uuytwynnen als boven, oft zijnen persoon doen aen-tasten, conste men hem gecrijgen tot dat hij betaelt hadde, oft panden dair vore goetgenoech sijnde gegeven.

[780] Item, ende oft behoefde in eenichs poirters oft ingesetens huys te gane om eeneger behoirlijcker saken wille, datmen geslooten hielde, soe soude dat moigen ende moeten geschien inder manieren nairvolgende dat de scoutet met eenen vanden commoingmeesters tot hen noch nemen souden twee scepenen, eenen deken ende twee geswoirnen vanden Wol-lewercke ende twee geswoirnen vander poirterijen. Ende soe verre men dan henlieden, voir thuys comende, dat niet open en dede, soe souden zij moigen dan doen tslot afslaen, ende soe vele doen datser inne quamen, ende voldoen tgheene, dair zij omme comen waren.

[781] Item, es voirt claer ende openbaer, ende men heeftet van ouder costuymen alsoe

fol. CCX

onderhouden dat een deken vanden Wollewercke alsulcken vordeel ende preeminentie heeft, dat hij alle de huysen, dairmen Wollewerck maect, oft dairmen dair mede ommegaet, magh visenteren ende dair innegaen, alsoe dicwils alst hem gelieft, ende diese bewoonen moeten hem alle de cameren ende slooten opendoen, die hij begeert open gedaen te hebbene.

[782] Item, de dienere de panden gehaelt hebbende goetgenoech sijnde voir tghene, dair voire dat hijse haelt, es sculdich dair mede oft eenegen van dien te comene voir scoutet ende scepenen van Mechelen, in gebannender vierscharen, te rechte sittende, alsoomen dat, gemeynlijck pleech te doene. Oft ten minsten voir twee scepenen, ende den scoutet buyten der vierscharen ende die aldair te thoenene, begerende aenden scoutet eenen vanden scepenen gemaendt te hebbene, om trecht voirt dair inne te doene.

[783] Item, de scoutet des gemaendt hebbende, soe wijst de scepene, des gemaendt zijnde, yerst den dienere gevraeght hebbende oft hijse niet langer houden en wilt : " Ghij sultse lieden den gheenen diese u gaf oft ter steden dairse u gegeven waren, oft dair ghijse gehaelt hebt, met oirconden geeft men u gelt, soe geeft hem zijne panden weder | ende en geeft verso men u tgelt niet, soe moeghdijse vercoopen ten naesten merctdage met oirconden; scieter over keret weder, gebreect u compt aenden heere, hij sal u goet recht doen, ende doeget al met oirconden ".

[784] Item, soe verre dan de gheene, die de panden toebehoiren den dienere niet en geven tgelt, dair vore datse gethoont sijn, als hijse hem nair tvoirs. vonnisse geboden heeft, soe vercoopt de voirs. dienere de selve panden, op eenen merct dagh, opte vrije merct, die oproepende, ende blijft den gheenen dier meest om biedt, ende voldaet daer mede tvoirs. vonnisse, nair uuytwijsen van dien, ten coste vanden gheenen, dien die panden toebehoirde.

[785] Item, de gheene die die alsoe vercochte panden toebehoiren moigen, die noch verlossen ende quijten, opten selven dagh bynnen sonnenschijne voirden selven prijs, datse int oproepen, gegouden ende vercocht sijn geweest, ende nair dien dagh blijven zij den gheenen diese alsoe gecocht heeft, soe verre hij dair af niet scheyden en wilt.

Cah. 18 Mech.

p 138

fol. CCXI |

Vanden besetten ende dat dien aencleeft.

[786] Item, es oick voir recht bekendt ende alsoe onderhouden dat soe wanneer yemandt sijnen credituere voir zijne scult eenege panden geeft, voir ende eer eenich beset op hem gedaen es, oft eer hij voirvluctich met rechte gehouden wordt, dat de gheene die alsoe de panden heeft, dair af voirgaen moet, al wordt dair na op hem ewech oft doot zijnde, eenich beset gedaen, oft voir voirvluchtich gerekent ende gehouden, behoudelijck dat hij oic zijn beset ende bethoon in dien gevalle moet doen gelijc hier na verclairt sal staen, ende scieter boven zijn scult overe, dat compt den anderen creditueren te baten. Compt hij oic te cort, hij deylt metten anderen van dair hij te cort af compt, alsoe dat behoort die egheene pree-minentie en hebben.

[787] Item, es clair ende voir recht bekendt, soe wanneer hier bynnen yemandt afluuch oft vluchtich wordt, die sculdich es, soe moeten sijne creditueren, tzij van bynnen oft van buyten, op dien dooden oft gevluchten ende zijnen goeden met eenen besette procederen, souden zij ontfanckelijc zijn om tot betalingen van hueren sculden te comene. Want in gevalle zij alsoe met besette niet en volghden, ende huere sculden niet en verefieerden, soe verso en souden zij niet gequalificeert zijn om tot betalingen van hueren | sculden te comene, mair de gheene die alsoe gevolght hadden souden voir hem betaelt worden, al waren zij oic alsoe gequalificeert dat zij voir die gaen souden, soe verre zij huere besetten vervolght ende bethoon gedaen hadden, gelijc hier na dat nairdere gededuceert sal worden.

[788] Is voirt voir recht bekendt, dat soe saen als yemandt eenich beset, alsoot behoort, op sijne sculdenere, uuyten wege zijnde, gedaen heeft, dat alsdan dair mede alle zijne goeden have ende erve, vercregene ende toecomene gearresteert zijn ende blijven, alsoe dat die sculdenere tot achterdeele vanden selven zijnen credituere, oft zijnen anderen creditueren, dair mede niet doen en magh, dat stadt grijpen can. Ende oft hij dair na yemande eenege panden gave oft vercochte, oft belastinge oft bepandinge, op zijn erve, als boven dede, dat alle tgene datter na geschiet ware, van onweerden sijn ende blijven soude, ende souden de panden ende erven moeten restitueren, sonder haer gelt weder te hebbene, dat zij dair omme, oft oick voirde belastinge gegeven hadden, des soude hen hueren actie gereserveert sijn, opten gheenen, diese hem gegeven oft vercocht hadde.

fol. CCXII

[789] | Item, es voirt voir recht bekendt, soe wie eenich gevluchtich goedt bynnen zijnen huyse oft bijvange huysde oft hoofde, oft dat insgelijcx hielp vluchten, nair dat eenich beset dair op gedaen ware, oft nair dat yemandt voirtvluchtich ware, in prejuditiën vanden gheenen, diet beset gedaen hadde, oft anderen creditueren, endet het uuytquame, die soude gehouden zijn, de scult te betalene, dair die goeden vore beset waren, oft beset mochten worden, als die gereserveert waren. Want soe saen yemandt voirvluchtich wordt, soe sijn alle de goeden, bynnen sijnen huyse sijnde, oft die hij op andere plaetsen achter laet, sculdich bewaert te wordene tot behoef van allen sijnen creditueren, nair gelegentheyt van hueren sculden, ende moeten die, weder zij van Wollewercke zijn, oft andere voir scoutet ende scepenen vervolgen, alsoot behoort, ende de Dekenije en heefter dan egheene kennisse meer dair af.

[790] Item, voir ende eer yemandt voir scatscult yemandts erve souden connen met beleyde uuytgewynnen, soe moet de crediteur sijnen sculdenere yerst ter vierscharen met

p 139

besette uuytgewonnen hebben, tzij nair dooderhandt oft op gevluchte persoonen, inder manieren nairvolgende.

[791] Item, wie na dooderhandt oft op gevluchten persoonen | oft die hem uuyten wege verso houden, datmense niet beclagen en can voir zijn scult een beset doen wilt, die behoirt te comene bijden voirs. scoutet oft zijnen stadthoudere in zijnder absentiën, ende ten minsten bij twee scepenen vander voirs. stadt, ende hem gevende eenen clinckenden penningh te begherene bijden scoutet eenen vanden scepenen vanden besette gemaendt te hebbene, die dan gemaendt zijnde, wijst met vonnisse, dat hij hem scult es een beset te doene, behoudelijck enenyegelijcken zijnen rechte. Mair opte gheene, die dagelijcx achter straten gaen, dair op en esmen niet sculdich met besette te volgene, in egheender manieren, mair met eender clachten, alsoe dat behoirt oft aenders eest van onweerden alsoe vore noch verhaelt staet, datter na af geschiet.

[792] Item, de weerden oft clercken van herbergen, inden name vanden vremden lieden hueren gasten oft oick een procureur gemachticht van yemande, die uuyter stadt reysen wilt, sullen moigen voir hen besetten doen, ende de dagen volgen totten bethoene toe, ende sullen de vremde oft oick poirteren oft ingesetenen huer bethoenen selve sculdich zijn te doene, ende huere sculden selve te groottene ende te verefierene.

[793] Item, het es tanderen tijden bijden gemeynen raide gemaect, geoirdineert ende

fol. CCXIII

gestatueert dat nyemande geoirlooft zijn en sal met eenegen besetten voirt te warene, inder vierscharen op eenege doode lieden, voir sculden die derttich jaeren verschenen souden zijn, het ware datmen die scult hiessche, bij crachte van scepenbrieven, oft anderssins, tenzij dat yerstwerf scepenen in haren cameren, dair af van partijen alle bescheet gehoort hebbende, dair op huer volcomen consent gegeven sullen hebben.

[794] Nairden welcken als een beset gedaen es, soe dat de crediteur dat best tekenen bijden greffier van scepenen inder vierscharenboecke den crediteur stellende bij namen ende toenamen, ende den name vanden sculdenere, dairt beset op gedaen es, levende oft doot, ende zijne hove ende erve, ende de summe vander scult metten scepenen namen, die tvon-nisse vanden besette gewesen hebben den dagh ende djair dair bij tekenende dat tselve beset innegescreven wordt.

[795] Item, de dagen vanden besetten gaen voirts vander haven van acht dagen te acht dagen, dat es vanden gedinghdage ten gereghtdage, ende vanden gerechtdaghe ten gedingdage. Ende vander erven, van gerechte ten gerechte, dat es van veerthien dagen tot veerthien dhagen.

[796] | Item, ende eermen eenege dagen geeft, soe wordt van elcken besette een voirdaginge uuytgeroepen nairvolgende den vonnisse, dat ter manissen vanden scoutet bij een vanden scepenen in gebannender vierscharen sittende, gewesen wordt, luydende aldus dat alle de gheene die besetten gedaen hebben, achter doode handt, oft achter vluchtege lieden, datmen hen dagh setten sal, sonder haven, ten naesten dinghdaghe, ende vander erven, ten gerechte.

[797] Achtervolgende den selven gewijsden, soe roept de amman vander stadt alle de gheene voirt die hen rechts vermeten totten goeden, toebehoiren den gheenen, oft gebleven naden gheenen, dairt beset op gedaen es, seggende als hem dat te voren gepronuncieert es geweest bij den greffier :" Ic sette dagh alle den gheenen, die hen rechts vermeten te hebbene tot alsulcken goeden, als toebehooren, oft gebleven zijn, nair de doot van dier genoempt

p 140

staet van den haven, ten yersten dinghdage ende vander erven ten gerechte, eenwerf, anderwerf ende derdewerf aenden heere ende scepenen gedragicx mij ".

[798] Insgelijcx eermen voirt noch eenege dagen gheeft dair eenyegelijck toe geheyscht

fol. CCXIV

wordt, soe moet den gheene, die in levenden lijve es, wair hij oick es, ende ment wel weet | de wete vanden selven besette, bij eenen dienare vander stadt, wettelijc gedaen zijn, ende die moet bijden selven dienere voir commoingmeesters ende scepenen innegebracht worden, hoe ende wien hij dien gedaen heeft op zijnen eedt.

[799] Eest beset op eenen dooden gedaen, soe moet de wete oic bij eenen dienare gedaen sijn, den naesten vrienden ende erfgenamen van den selven dooden, ende die moet oic die wete, alsoe bijden commoingmeesters ende scepenen op sijnen eedt innebringen.

[800] Item, oftmen den gheenen die in levenden lijve ware, niet en wiste wair hij ware, noch datmen dien niet gevinden en conste, soe soudemen dair af de wete doen, ten huyse dair hij gewoondt hadde ende aende naeste gebueren, ende ane zijne naeste mage, ende vrienden, ende soe dan de selve wete innebringen als vore.

[801] Item, als de commoingmeesters ende scepenen bevinden bijden innebringene vanden selven weten dat die genoech ende te vollen gedaen sijn, soe laten zij die passeeren ende worden opte besetten geteekent, ende bij wat dienare datse gedaen sijn metten dage ende verso jaire. Ende oft zij | die bevinden niet genoech oft te vollen gedaen te zijne, soe en laten sijse niet passeren, mair die dienaren moetense herdoen nair dordinantie vanden selven commoingmeesters ende scepenen.

[802] Item, het es voir recht bekendt datmen op egheenen persoon levende niet en magh met besette volgen, die hem uuyten wege niet en houdt mair dagelijcx achter straten gaet, noch insgelijcx dien, die hem uuyten wege houdt, uuytwynnen, als men wel weet, waer hij es oft woont, hoe verre het ware, hij en moet yerst de wete vanden besette oft besetten, die op hem gedaen sijn, bij eenen dienare selve hebben, uuyt dien dat een alsoe uuytgewonnen verliest alle zijne vrijheyt vander stadt, soe wel van poirterijen als van ambachten, ende wordt voir eenen gevluchten ende vremden geacht ende gehouden, alsoe dat hij als ongepoirteert van dan voirtane de privilegiën vander voirs. stadt niet genieten en magh.

[803] Item, nair dat de sculdenere, die hem uuyten wege houdt, de wete gehadt heeft, oft als die gedaen es alsoot behoirt, ende innebracht es, als boven, soe worden alsdan ten naesten dage van rechte vander vierscharen bijden voirs. amman vander voirs. stadt openbaerlijck voirtgeroepen ende geheyscht, die hen rechts vermeten tot dien goeden dairt beset op

fol. CCXV

gedaen es, seggende : " Ic heyssche voirt alle | de gheene, die hen rechts vermeten tot alsulcken goeden als toebehoiren, noemende dan den gheenen dairt beset op gedaen es, oft gebleven sijn, nade doot, noemende dan oick den name, dairt op gedaen es, van haven ende van erven, eest gerechte, heden op zijnen yersten dagh, ende en eest mair gedinghe, vander haven alleene, op sijnen yersten dagh, eenwerf, anderwerf ende derdenwerf, aenden heere ende scepenen gedragicx mij ". Ende dese leste woirden behoirt de amman tot elcken uuytroepene te seggene eenwerf, etc.

[804] Item, dair na tot allen den dagen van rechte gedinge ende gerecht dagen, soe wordt dair voirt inden voirs. manieren geprocedeert tot elcken dage eenenyegelijcken voirt roepende ende heysschende, als boven, totten lesten ende derden gerechte toe incluys.

p 141

[805] Item, es oick claer ende openbaer ende voer recht bekendt, soe wanneer de gheene compt dair dbeset oft besetten op gedaen sijn, voir scoutet ende scepenen van Mechelen, met haren aensichte, ter vierscharen, ende storende de selve besetten, presenteert hem te rechte, oft crijght den maet vanden gheenen, die de besetten op hem gedaen hebben, soe dat zij de besetten doen uuyt doen, sonder | voirtvaren, soe sijn ter stont als dan ontslagen, verso desselfs beset mans goeden have ende erve, ende macher dan voirt sijnen wille mede doen, gelijck hij mochte, eer de besetten gedaen waren, des moet hij te rechte staen, ende rechts plegen gelijck dat dat hier na verclairt sal staen, dair vanden clachten gescreven staet. Ende de gheene, die een beset compt stooren, die moet dair af alhier te rechte staen, ende tgewijsde voldoen.

[806] Item, eenyegelijck magh nochtans oick wel een beset comen stooren om alleenlijck te wetene de redene wair omme hij tvoirs. beset gedaen heeft, ende dat uuytvolgen wille, ende oft hij met sijnen begonsten besette sal moigen voirtvaren; ende partijen gehoirt, soe moet dat yerst verclairt worden, eer hij sal moigen voirtvaren.

[807] Item, als alle de dagen gepasseert sijn, ende de gheene dairt beset op gedaen es uuyten wege sijnde, dat niet en compt storen, noch yemandt van sijnent wegen, wettelijck dair toe gemachticht, noch oick yemandt anders, van vrienden ende magen, eest beset op eenen dooden, die dat compt storen, ende presenteren hen te rechte, soe magh de crediteur met zijnen bethoone voirtvaren.

[6][809] | Item, als yemandt sijn bethoon doen wilt, op eenen gevluchten persoon met vol-

fol. CCXVI

gers, soe moet hij twee volgers hebben, manspersoonen, ende diet op eenen dooden doen wilt, die moet sess volgers hebben, manspersoonen, die vadere noch broedere en sijn vanden gheenen, die zijn bethoon doen soude.

[810] Item, de gheene, die een beset gedaen heeft, oft van wiens wegen het gedaen es geweest, die heeft nade oude onderhoudene costuyme selve in persoone moeten comen sijn bethoon doen, ende sijne scult grooten, mair bynnen cortten jairen herweerts, soe es dat somtijts vremden lieden van buyten, bij consente ende overdrage van scepenen, nair gelegentheyt vanden saken ende vanden persoonen alst aen hen versocht werdt, geadmitteert geweest, dat een huer procureur, bij speciaelder procuratiën, dair toe gemachticht, in huere ziele zweerende, alsoe huer bethoon gedaen heeft, ende voirts noch metten volgers, alsoot behoort.

[811] Item, eer yemandt zijn bethoon met hulperen oft volgers doen magh, moet de gheene die zijn bethoen doen wille, yerst werf met zijnen hulperen ende volgers voir scepenen in de camere comen, ende thoenen aldair ll sijn goedt recht, ende de dueghdelijcheyt verso vander scult, ende oick de eerbaerheyt van sijnen getuygen, ende soe verre dan de scepenen dunct, dat recht goedt es, ende de getuygen voir eerbaer gehouden, ende gekendt worden, soe examineren sij de selve hulperen oft volgers, in absentiën vanden crediteure, wat zij vander scult weten te sprekene. Ende bevinden dan de scepenen, datter ten minsten twee zijn, die vander scult weten te sprekene, soe laten zij den crediteure voirtvaren met sijnen bethoone, ende anders niet.

p 142

[812] Item, es dbeset gedaen vander stadt wegen, oft van des gheens wegen, die vander stadt assysen verpacht heeft, soe worden bijder voirs. scepenen voirt bethoon gevisenteert, de rekenboecken vander stadt dien aengaende, ende oick van dien assysenere, diet beset gedaen heeft, ende gesien hebbende ende gevisenteert, soe admitteren sij hen dair oppe tot hueren bethoone, soe verre zij dat bevinden, alsoe behoorende.

[813] Item, die met eenen scepenenbrieve van Mechelen oft metter hallenboecke, huer bethoon doen willen, die moeten te voren de selve brieven ende halleboeck den voirs. scepenen laten sien, ende visenteren, ende dan consenteren zij henlieden voirt te varen alsoot behooirt.

fol. CCXVII

[814] Item, hebben beckers oft brouwers oft taverniers besetten gedaen voir tgheene datmen huer van harer neeringen ende assijsen aengaende, te wetene van biere ende broode oft wijne sculdich mach sijn, soe moeten zij voir huer bethoon den scepenen laten visenteren, ende besien huere kerfven, taflen oft boecken, diese dair af gehouden hebben. Bevinden scepenen dair mede bescheedts genoech, soe laten zijse passeeren.

[815] Item, es alhier notoir ende voir recht bekendt, datmen alhier met egheenen anderen rekenboecken, taflen oft kerfven eenich bethoon magh doen, om de scult te verifieren, dan metter stadt rekenboecken, der hallen boecken, der assyseneren, beckeren, brouweren ende tavernieren rekenboecken, taflen oft kerfven.

[816] Item, ende es insgelijcx te wetene, ende voir recht bekendt ende onderhouden datmen alhier met egheenen anderen brieven, hoedanich die zijn moigen, tzij scepenenbrieven van anderen steden, dorpen oft vrijheyden, notarisbrieven oft obligatiën, dan met scepenenbrieven vander stadt van Mechelen, oft hueren vonnissen oft vonnissen vanden prince verso oft zijnen raide, ende die | boven verclaert staen, bethoonen doen en magh, maer moeten die met volgheren doen, gelijck vore verhaelt staet.

[817] Mair die alsulcken bescheet van buyten brieven brengen ende hebben, dien es wel geoirlooft, nair doude costuymen dair af geoirdineert ende onderhouden, dat die wel voirtvaren moigen met hueren bethoone, als scepenen huer bescheet dair af gesien hebben, ende volgers hebben, die hueren eedt willen helpen stercken, diemen in dien gevalle laet volgers zijn, sonder examineren, al en weten zij vander scult niet te sprekene, doende den eedt hier naer claert.

[818] Nair desen als de scoutet ende scepenen in gebannender vierscharen te rechte sitten, soe maendt in den yersten de scoutet eenen vanden scepenen opte woerden, die de procureur vanden gheenen, die zijn bethoen doen sal, met volgers geseeght heeft, dan wijst die scepenen, seggende Her scoutet, ic saelt seggen int verbeteren vanden scepenen, dat hij borgen sal alst recht ". Ende dan doet hem de procureur een veesken van zijnen cleede

fol. CCXVIII

trecken, omtrent zijn borst, ende doet hem dat ewech | warpen, dairmede te verstane es dat hij vort den eedt, die hij doen sal, zijne ziele te borge ende te pande set, wetende oft hij qualijck zwoere, dat hij zijne ziele inden afgront vander hellen worpt.

[819] Dairna als de procureur aenden scoutet begeert hem de heylegen gedaen te hebbene, soe bewijst hijse hem dair voir oogen zijnde. Ende als de scoutet voirdt maendt opte woerde vanden procureur, te wat tijde ende wanneer, soe wijst de scepene stappans nair dien hem heden dagh geset es, om zijne scult te bethoonen.

p 143

[820] Alsdan de procureur begeert te wetene hoe dat den eedt gaen sal, ende hoe hijten hem staven sal, ende de scoutet des maendt, dan vraeght de scepenen, hoe groot de summe es vander scult, diemen zweeren wille, ende dat yerst geweten, ende wat int registre dair af gescreven staet, oft dat dair mede accordeert, want voir egheene groote summe, dant registre en begrijpt, en magh hij zijn bethoon doen, mair wel voir die oft eenen mindere, soe wijst de scepene seggende : " Her scoutet, ic saelt seggen int verbeteren vanden scepenen, dat den | eedt aldus gaen sal, ende datmen hem dien elders staven sal, eest op eenen dooden, die verso thien gulden, oft een ander summe, die ic Janne oft noemende den gheenen, dair dbeset op gedaen es, aenwijsene, die hij mij sculdich soude sijn, die was hij mij sculdich te dier tijt, dat hij quam van lijve ter doot, ende dair af bennic noch af, in gebreke. Alsoe moet mij God helpen ende alle sijne heyligen ".

[821] Dien achtervolgende soe knielt hij die den eedt doen sal, op beyde zijne knieën voir de heyligen, ende leeghter de twee vorste vingeren oppe van sijnder rechter handt, ende seeght den procureur na, de selve woerden, die de voirs. scepene gewesen heeft, doende soe zijnen eedt.

[822] Als de scoutet dan voirt maendt, ten versuecke vande procureur, hoe den eedt vanden hulperen oft volgeren gaen sal, soe wijst de scepene voirt seggende Her scoutet, ic saelt seggen int verbeteren van scepenen, dat den eedt vanden hulperen, oft volgeren aldus gaen sal, ende datten men hen aldus staven sal, alsomen dien al doet, ende zekere jairscharen ter | ordinantiën vanden gemeynen raide vander stadt gereformeert sijnde, gedaen

fol. CCXIX

heeft, dien eedt die Jan zwoir oft gezwoiren heeft, dien houdic dat goedt ende gerecht es. Alsoe moet mij God helpen ende alle heyligen ". Want de volgers plegen hier voirmaels te moeten zweeren, eert gereformeert werdt, dat den eedt die de andere geswooren hadde, goedt ende gerechtich was, dat niet wel doenlijck en was.

[823] Dan knielen zij drie tsamen vanden hulperen oft volgeren voirde heyligen op beyde huere kniën, leggende elck van hen huere twee voirste vingeren van harer rechter handt opte voirs. heyligen, ende seggen den procureur na de selve woerden, die de voirs. scepen gepronuncieert heeft, ende dair na de andere drie, doende soe hueren eedt.

[824] Wilt yemandt sijn bethoon doen op vluchtege lieden dair inne houtmen de selve maniere als hier voren gescreven staet, uuytgenomen dat dleste vonnisse aldus gaet : "Die thien gulden, die ic Janne aenwynne, die hij mij sculdich soude zijn, die was hij mij sculdich te dier tijt, dat hij ruymde, ende noch es, ende ben dair af noch in gebreke. | Alsoe verso moet mij God helpen ende alle heylegen ". Ende dan moet de crediteur alsoe sijnen eedt, ende nair sijne hulperen metten vonnisse ende inder manieren voerscreven.

[825] Eest soe dat een rentmeester vander voirs. stadt sijn bethoon doen wilt, metter stadt register, oft een andere metten Dekenijenboecke, oft een assysenere, brouwere, backere oft tavernier, met hueren taflen, kerven, oft boecken, dairmen gheender hulperen oft volgeren toe en behoeft, soe gaet tvonnisse gelijckerwijs, als vore gescreven staet, uuytgenomen datmen dan, alsoe vele meer dair toe seeght, voir dwoerdt, " soe moet mij God helpen, nair uuytwijsen der stadt rekenboecke oft Dekenijenboecke, oft nair uuytwijsen mijns boecx, kerfs oft taflen, soe moet mij God helpen, ende alle Goids heylegen ".

[826] Ende dan leeght die den eedt doet dboeck, kerf, oft tafle opte voirs. Heyleghe ende sijne twee vingeren, als boven, dair oppe, ende doet den eedt, alsoe de scepenen dien gewesen heeft ten proceduerene vanden procureur, die hem dient.

[827] Wanneer yemandt oyck zijn bethoon doen wilt met eenen scepenen brieve, oft vonnisse van Mechelen, oft vanden prince, oft sijnen raide, als de scoutet dan maendt opte

fol. CCXX

woerde, | die de procureur dair dan seeght, soe doet de scepen, die gemaendt es, den brief oft vonnisse lesen, eenen secretaris, ende gelesen sijnde, wijst de scepen seggende : Her scoutet, ic saelt seggen int verbeteren van scepenen, dat Jan sijn gront verreyct heeft, soe groot als den scepenenbrief, oft vonnisse begrepen heeft, behoudelijck dattet afslach doen sal, datter op betaelt es ".

[828] Item, als yemandt zijn bethoon als boven gedaen heeft, soe seeght de procureur vanden gheenen, die zijn bethoon gedaen heeft "Her scoutet maendt ", oft hij sijns bethoons volcomen es, ende dat manende, soe wijst de scepen : "Ja hij, her scoutet, nair deses stadt recht ", ende als dan de procureur totter voirs. scoutet seeght : "Her scoutet, doet ons dexecutie , soe seeght dair oppe de voirs. scoutet : " Wel wijst mij tgoedt "

[829] Dair nair tekent de greffier alle de gheene, die huer bethoon gedaen hebben, hoe wair mede en wair vore, tzij op doode, oft op gevluchte, nair dat die sijn, metten dage ende jaire vanden bethoone, ende grootte vander bethoonder scult.

[830] Is voirt eenpaerlijck onderhouden,dat alle de gheene, die besetten gedaen hebben verso op vluchtege lieden, oft nair dooder handt, voir ende eer yemandt van henlieden, sijns | bethoon als boven gedaen heeft, ende zij bynnen jairs huer bethoon als dan doen tsamen deylen tgoedt vanden gheenen, dairmen dbethoon op gedaen heeft, elck nair advenandt vanden selven goede, ende van sijnder bethoonder scult, soe verre zij dair toe gelijc gequalificeert sijn, ende dair nyemandt onder en es, die vordeel heeft int voirgaen.

[831] Ofter oyck eenege quamen besetten doen opten gheenen dair te voren bethoonen op waren gedaen, die en souden met dien, die huere bethoonen gedaen hadden niet mede deylen, mair souden de gheene die huere bethoonen gedaen hadden huere betalinge vore afnemen, nair advenant vanden bethoonen, dier gedaen souden worden vanden besetten, dier gedaen waren, eer die bethoonen gedaen hadden. Al waren die nagecomene gequalificeert om vore gegaen te hebbene, soe verre zij in tijts gecomen hadden; mair warender noch eenege, die huere bethoonen niet gedaen en hadden, dair souden zij mede deylen in de summe die afgetrocken soude zijn vanden gheenen die te voren bethoonen gedaen hadden, oft vore gaen, hadden zij eenege prerogative. Ende soe noch voirt oft noch andere quamen, na dat eenege van dien noch bethoonen gedaen hadden gelijck vore.

fol. CCXXI

[832] Soe verre oyck yemandt ware, die sijn bethoon, van sijnder scult niet en dade, bynnen jairs, mair het djair overgaen sonder bethoone te doene, die en soude metten gheenen niet deylen, die huer bethoonen gedaen hadden. Mair soude midtsdien sijn beset gesmolten zijn ende te nieuwte, ende soude een nieuw beset moeten doen, ende sijn bethoon dair na gelijck vore verclaert staet, wilde hij tot betalingen comen, ende dair goedt noch ware. Ende es dbeginsel vanden jaire te rekenen, vander tijt dat elck zijn beset heeft doen inder vierscharen boeck tekenen een jair uuyt vervolgende.

[833] Item, nair dat zij alle huere bethoonen gedaen hebben, soe moeten de gheene die in huere betalinge meynen geprefereert te zijne voir andere dair toe gequalificeert alle de

p 145

gheene die huere bethoonen gedaen hebben voir die vander wet doen ontbieden in huere alre presentie sijne reden seggende dair mede hij sustineren wille geprefereert te wordene, om partijen dair tegen gehoirt bij scepenen dan gewesen te wordene. Alsoe dat nair trecht ende doude heercomen vander stadt behoirt, dair zij hen dair na dan sculdich zijn te reguleeren.

[834] Item, ende dan salmen yerst, dair na dien achtervolgende | dexecutie doen opte verso goede achter den dooden oft gevluchten, gebleven oft bevonden, wair af hier nairvolgende verclairt sal worden, wie de gheene sijn die prerogative hebben om vore betaelt te wordene, ende wie nair malcanderen vervolgene.

[835] Item, es oick voir recht bekendt dat de gheene die huere bethoonen wettelijck ter vierscharen gedaen hebben, in hueren betalinge voirgaen, ende geprefereert worden, den scoutet ende amman, van eenegen boeten woonen, tware van versmaedden vrede, brueken oft verbuerten. Ende dat de scoutet noch damman nyemande niet besetten en comen verwynnen voir eenege verbuerten, dairse inne mochten gerecht sijn.

[836] Item, es voir recht bekendt wanneer de creditueren hueren bethoonen op huere sculdeneeren als boven gedaen hebben, dat als dan voir hen allen sijne betalinge heeft, de gheene diemen van huyshueren sculdich es.

[837] Ende es te wetene dat de gheene die gequalificeert sijn om vore te gane in huere betalinge niet en dorven djair verbeyden, vanden anderen, die niet voirgaen | en souden

fol. CCXXII

om betaelt te zijne, mair moigen huere betalinge, huere bethoonen gedaen, ter stont dair na afnemen.

[838] Nair de huyshuer gaet vore inde betalinge de stadt van harer assysen ende dassysenere, die assyse vander stadt verpacht hebben, de tavernier ende de beckere van harer assysen alleene, van al esser goedts genoech, esser niet genoech, elck nair advenant van sijnder scult.

[839] Nair de stadt assyse hebben huere betalingen de gheene die huere sculden met scepenen brieven oft vonnissen van Mechelen, oft vanden prince ende sijnen raide, bethoont hebben, wair af de scepenen brieven van drierande natueren sijn, te wetene voir scepenen alleene gepasseert sonder manissen vanden scoutet oft voir scoutet ende scepenen met manisse ende vonnisse op have ende erve generalijck, oft met manissen en vonnisse voir scoutet ende scepenen specialijck, op eenen oft meer genoempde sekere panden.

[840] Est soe datter niet dan haeffelijcke goeden en sijn, | die den sculdenere toebe- verso hoirden, dair de bethoonen op gedaen sijn, soe worden die crediteuren met scepenen brieven oft vonnissen huere bethoonen gedaen hebbende, gelijc betaelt, esser goets genoech, ende esser niet goets genoech, elc nair advenant van zijnder scult.

[841] Item, soe verre de haefflijcke goeden niet goetgenoech en waren, ende dair dan noch sijn erfflijcke goeden, soe gaet dair af die crediteur vore, van dien pande oft panden, die hem bij manissen ende vonnisse specialijc ende sunderlinge voir zijne scult verbonden es, oft zijn.

[842] Item, oft van dien specialen pande oft panden overschiete dat compt in betalingen te baten, den gheenen die bij manisse ende vonnissen als vore een generael verbandt heeft, op alle de erfflijcke goeden vanden voirs. sculdenere, ende sijnder noch erfflijcke goeden tot zijnder volder betalingen toe, esser goets genoech.

Cah. 19 Mech.

p 146

[843] Item, ofter dan noch overt vanden erfflijcken goeden, soe worden dair mede betaelt die crediteuren die scepenen brieven hebben voir scepenen alleene gepasseert, sonder

fol. CCXXIII

manisse vanden scoutet oft vonnissen van scepenen van | Mechelen, oft vanden prince, oft zijnen raide, tot harer volder betalingen toe, esser goets genoech.

[844] Item, es hier te wetene aengaende den scepenen brieven van Mechelen, dat die, hoewel zij wettelijck gepasseert zijn, nair trecht vander stadt ende nair doude costuyme dair af onderhouden ende met vonnissen van scepenen dicwils geapprobeert, met levenden waerheyden te nieuwte doen ende van onweerden maken magh.

[845] Item, es oick voir recht bekendt datmen voir scatsculden egheene erfflijcke goeden en magh executeren, dair haefflijcke goeden sijn. Mair die moeten voir al geexecuteert worden, eermen aende erfflijcke goeden comen magh. Ende dair na worden geexecuteert yerst te vercregene erfflijcke goede sijnsere, trecht gedaen zijnde. Ende dair na de patrimonie goeden, soe wel vande huysvrouwen als van den man, soe verre de huysvrouwe een coopwijf es, oft geweest heeft. Oft heeft zij voerde scult gesproken oft geloften gedaen, al en esse egheen coopwijf, oft geweest en heeft, mair die egheen coopwijf en es noch geweest en heeft, noch verso voirde scult huers mans niet gelooft en heeft, diens | erfflijcke goeden van huerent wegen gecomen en can men noch en magh men voir desselfs huer mans sculden niet vercoopen, noch geexecuteren, noch de gheene die huer naemaels toecomen moigen bij successiën oft anderssins.

[846] Hier es oick te wetene dattet voir recht bekendt es dat altijts de gheene die vore zijn scult eene sunderlinge ende speciale ypoteeke heeft, dair af geprefereert wordt ende voirgaet den gheenen die eene generale ypoteke heeft. Al ware de generale ypoteke voir de speciale geschiet, ende oudere van daten. Ende de gheene die eenen anderen eene generale ypoteke geset heeft, die magh wel zijn goedt, dat hij heeft, dien niettegenstaende vercoopen ende specialijck belasten. Ende dat gedaen, soe gaet de coope dair af vore, ende oick de speciale belastinge voir de generale ypoteke, alsoe dat de generale ypoteke, niet en slaet dan opt goedt dat hij noch onvercocht oft niet specialijck belast en heeft behouden heeft. Ende die dat nair zijn doot aenveerdt als erffgename, die moet die generale ypoteke voldoen. Ende zijnder twee generale ypoteken, deene voirden scoutet ende scepenen geschiet bij manissen

fol. CCXXIV

ende de andere voir | scepenen alleene, soe gaet die vore die bij manissen geschiet es, alsware die jongere van daten. Ende waren zij beyde bij manissen geschiet, oft beyde bij scepenen alleene, soe soude de oudtste voirgaen.

[847] Hierna te wetene nairde scepenenbrieven wordt betaelt de brouwere van sijnen biere ende assysen. Ende dairna vander hallen boecke.

[848] Nair alle dese, schieter dan noch overe, soe worden dair mede betaelt alle de andere die egheene prerogative en hebben, van al esser goets genoech oft elck nair advenant van zijnder bethoonder scult, esser niet goets genoech.

[849] Item, es voirt voir recht bekendt ende alsoe eenpaerlijck onderhouden, dat alle de gheene die op yemande beset, ende huer bethoon gedaen hebben, weder zij prerogative hebben, om vore betaelt te zijne, oft en hebben, huere costen die zij dair omme gedaen hebben, yerst ende voir al vanden goede dat den gheenen toebehoirt, dair de besetten verso ende de bethoonen op gedaen zijn, afnemen, alsoe vele als die van elcken gedragen |

p 146

ende datter dan hovert, dair af wordt huerlieder betalinge gedaen, gelijck dat hier voren gescreven staet.

[850] Item, es voirt noch voir costuyme eenpaerlijc onderhouden dat de crediteuren, diemen sculdich es onder tpont grote Brabants eens, egheene besetten en behoeven te doene. Mair moigen gestaen met harer eedt te doene in handen van eenen der commoingmeesteren vander stadt. Ende moigen dan oick mededeylen als vore, behoudelijc dat hij huere sculden oick comen doen tekenen, eer yemandt zijn bethoon gedaen ghedaen. Ende degheene diemen een pont grote Brabants eens, sculdich es, ende dair overe, die moeten huere besetten ende bethoenen doen gelijc vore, souden zij betalinge gecrijgen.

[851] Item, es voirt voir recht bekendt ende met statuyten vander stadt gevesticht dat nyemandt wie hij zij, poirtere, ingesetene oft vremde, eeneghen erffchijs oft erfpacht hebbende op eenege huysen oft hofsteden bynnen den poorten vander voirs. stadt gelegen, den selven sijnen chijs oft erfpacht langere en sal moigen laten staen oft verloopen van achterstelle, dan van drie | jairen sonder meer, hij en sal hem dair af moeten doen betalen oft

fol. CCXXV

bij gebreke van betalingen trecht dair af versueken ende vorderen alsoot behoort. Ende oft ter contrariën yemandt zijnen voirs. chijs oft pacht langer liet verloopen sonder trecht dair mede te vorderen, dat nochtans de gheene die die panden toebehoiren sullen moigen gestaen metter betalingen vanden voirs. drie jairen sonder meer oft sonder yemande eenich recht voirderen oft van meer achterstels te doene oft te laten vorderen sonder argenlist, ten ware dat tusschen den heffere vanden chijse oft pachte ende die den chijs oft pacht sculdich es van meer achterstels te houden staende, dan van drie jairen nieuw vorweerden oft geloften gemaect oft geschiet waren, datmen dair in dien gevalle vander selver nieuwer vorweerden ende geloften van alsulcken achterstelle trecht doen sal alsoot behoirt. Vanden beleyden ende dat dien aencleeft.

[852] Item, om dan voirt te comene totten beleyden vanden erfflijcken goeden, het zij voirden achterstel van pachten, chijsen oft renten, dair af de proprietaris oft tochteneer den pandt selve niet en besit, noch en bewoondt, oft oick | voir scatsculden bethoont als boven, verso oft voir gebreck van waerscapen oft voir sceydinge ende deylinge bij vrienden ende magen geschiet, soe heeft men dat eenpaerlijck onderhouden. Alsoe hier na volght ende gescreven staet.

[853] Item, die eenich beleydt wilt doen doen als vore, die es sculdich te comene aenden scoutet oft in zijnder absentiën aen sijnen stadthoudere ende twee scepenen, ende geven hen dat te kennen. Ende es voir recht gekendt ende gedeclareert dat alsdan de scoutet oft zijn stadthouder ende de twee scepenen sullen dan sculdich zijn te gane oft te reysene op elcken pondt sunderlinge, het zij buyten oft bynnen diemen sal willen beleyden, op dat eenyegelijck dien die erven toebehoiren, dair af gheadverteert moigen zijn, midts datmen hen anders dair af egheene wete en doet dan ter kercken daer derve prochijt.

[854] Wel verstaende soe verre de gheene die meer panden heeft dan eenen, ende in eene prochie gelegen sijn, dattet dan genoech zijn sal, ende es, den scoutet ende scepenen

p 148

fol. CCXXVI

op eenen van dien panden te gane, ende | dbeleydt aldair te doene, metten welcken alle de andere panden inde selve prochie gelegen beleydt worden, des moet de gheene diet dbeleydt doet doen henlieden de selve alle sijne panden noemen, die hij beleyden wilt, ende wair vore. Ende en es tselve beleydt, mair voir een beleydt sculdich geacht te zijne, noch betaelt te wordene.

[855] Eest oick soe dat de selve panden in diverssen prochiën gelegen sijn, soe moeten scoutet ende scepenen gaen, in alsoe vele prochiën als de selve panden gelegen sijn, ende de beleyden als vore doen. Ende die worden voir soe vele beleyden gerekent ende betaelt, alse in prochiën gelegen sijn.

[856] Es oick voir recht bekendt ende alsoe onderhouden dat soe wanneer de rentmeester van onsen genaden Heere van onssen genaden Heeren chijsen nyet betaelt en wordt, als hij dair omme eenege beleyden moet doen doen. Alsoe hij dair toe gehouden es te doene sonder uuytgenomen te zijne, dair inne dat vordeel heeft, ende die prerogative dat hij bijden scoutet ende twee scepenen met eenen beleyde magh doen beleyden diversse partijen goeden, dair onse genaden Heeren op heeft, die in eene prochie gelegen sijn, sonder op elcken verso pandt besundert te gane, | behoudelijck dat hij de selve persoonen op wiens goeden hij de beleyden wilt doen doen, in een billet gespecificeert ende gescreven dan overgeeft. Ende wordt dat beleydt geacht ende gehouden voir alsoe vele beleyden alsoe persoonen overgegeven worden ende oft op elck besundert beleydt gedaen worde.

[857] Item, es noch voirt voir recht bekendt datmen alle gebreck van waerscapen sal moigen verhaelen metter scepenenbrieven, dair mede de waerscap gelooft es, hetzij na vluchtege lieden oft nair dooderhandt, yerst doende dair vore sijn beset ende sijn bethoon metter selven brieve, soe wanneer tselve gebreck voir scepenen soe dueghdelijck bethoont sal sijn, als den scepenen dat redelijck ende genoech duncken sal. Ende oft men dat gebreck behoefde te verhalene op eenege erven, soe salmen die erven, dbetoon gedaen sijnde, beleyden ende

uuytwynnen als voir scult, ende dair mede voirt trecht vorderen gelijcmen met erven voir scult uuytgewonnen gewoonlijck es te doene, ende hier na gescreven sal staen.

fol. CCXXVII

[858] Item, alle de goeden beruerlijcke ende onberuerlijcke, | dien den gheenen te dier tijt als hij dwaerscap gelooft toebehoiren, sijn ende blijven dair vore verbonden, in wiens handen datse comen, tzij bij coope oft successiën. Ende oick die hij noch heeft, al waren zij hem dair na toecomen oft bij hem vercregen, alsmen tgheheel van waerscapen heeft. Ende wie eenich goedt als erfgename van yemande aenveerdt, dat bij wairscapen verbonden es, die es ende blijft dair oick inne verbonden, ten minsten nair advenant dat hij zijn goedt gedeylt heeft.

[859] Ende om te remedierene ende te versiene opt dbedroch ende gebreck datmen dagelijcx bevindt, inde geloften van waerscapen tot grooten achterdeele ende schaden vanden gheenen die erven, renten, chijsen oft pachten op eenege goeden bynnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen coopen, soe es bijden gemeynen raide vander stadt opten XIIIe dagh van februari int jair onsser Heeren duysentvierhondert ende tsestich geoirdi-neert, overdragen, gestatueert ende geslooten ende ter poyen uuytgeroepen, tgene dat hier na volght. vers

[860] Dat van daen ende nu voirtane eenyegelijck wie hij zij, | die eenege erven byn-

p 149

nen der stadt oft Vrijheyt van Mechelen gelegen yemande vercoopen ende dair inne voir wet, alsoe behoort goeden ende erven sal willen, oft oick eenege erfflijcheyt oft lijftocht van renten, chijsen oft pachten, dair op yemande vercoopen, besetten oft belasten wilde, dat die vercoopere sculdich sal sijn, den secretaris vander stadt die de guedinge, coop oft belastinge scrijven sal, te noemene ende te seggene alle den chijs, commere ende last, die uuyten voirs. sijnen erve oft goede dat hij vercoopt oft belasten sal willen, gaet ende die daer op staet, alsoe verre de voirs. vercoopere dat gedaen sal connen, ende dair toe noch sijnen eedt aenden heylegen doen, op dats de coopere begeert dat selve sijn goedt niet anders, noch meer belast en es, dan hij den secretaris geseeght heeft, sonder eenegen argenlist. Ende dair op sal de selve waerscap gelooft ende bescreven worden inde welcke alle der vercoopers beruerlijcke ende onberuerlijcke goeden vercregene ende toecomende verbonden ende gehouden sullen sijn, om die met rechte bij die gheene die gebreck van waerscapen hebben, ende bevinden sullen verreyct ende uuytgewonnen te worden, alsoe van rechts wegen behooren sal ende hier verclaert staet.

[861] Ende oft hen de coopere oft vercoopers in hueren voirs. geloofde | ende genoempde waerscap, ende boven den voirs. eedt, in toecomender tijden bedroogen vanden dat dan de voirs. vercoopere oft vercoopers, alsoe dicke ende menichwerf als dat geschiede ende metter waerheyt bevonden worde, dairomme gecorrigeert sullen worden met twee jairen den ban naden kuer vander stadt, ende dair en boven noch staen ter correctiën van scepenen. Alsoe nair gelegentheyt vander saken behoiren sal, ende dair toe noch sculdich sijn te voldoene, ende te vervuegene den gheenen die aldus gebreck inde waerscap oft anderssins in sijne coop bevonden sal hebben sonder eenege dissimulatie oft verdrach ende soe hier vore bredere verclaert staet.

[862] Item, oft te dier tijt als voir waerscap eenege erve uuytgewonnen wordt, noch andere dan oick met scepenenbrieve gelijc vore opte selve erve volghden om uuyt te wynnene ende te verreyckene, soe soude die vanden waerscap geprefereert worden, ende betalinge hebben, nair douderdom vander geloften vander selve waerscap, te wetene oft die ware voir de date vanden anderen brieven, soe soude die voirgaen inde betalinge oft ware die na, de andere brieven vore.

[863] Item, de geloften van wairscapen, die alhier geset | worden inde scepenenbrieven, dair mede blijct dat yemandt zijn erve eenen anderen getransporteert ende overgegeven heeft, oft in gelijcken contracten die en binden niet, noch die en connen egheen prejuditie noch achterdeel den gelover namaels innegebringen, mair worden geacht als oftser niet en stonden, ende noyt geschiet en waren, achtervolgende der ouder costuymen, daer af heerbracht.

[864] Item, es voirt voir recht bekendt ende alsoe onderhouden dat een sculdenere sijn lijf ende sijn erve bescudden magh om ongevangen te blijven voir sijne scult met sijnder haven, die zijnen crediteur in handen te leveren, om trecht dair mede te doene, oft mach sijnen crediteur voir sijne scult opdragen voir scoutet ende scepenen sijn erve, om dair mede trecht te doene, ende alsoe tzijnder betalingen te comene.

[865] Dien achtervolgende soe behoirt de crediteur die erve dair na te beleydene ende ter ghiften te comene, ende dan die voirts te vercoopene gelijck hier na verclaert sal staen.

fol. CCXXVIII

verso

p 150

Oft de sculdenere magh hem int opdragen consenteren dat hijse ter vierscharen vercoopen magh, sonder beleydt te dorven doen, omden cost te scuwene, ende den tijt te wynnene.

fol. CCXXIX

[866] Item, es noch voir recht bekendt ende alsoe onderhouden dat II de gheene die chijsen, renten oft pachten hebben, op meer dan eenen pandt alleene, dat die gehouden sijn, soe wanneer zij die beleyden willen, nair tverclaren vore verhaelt, alle huere panden voir hueren achterstel te beleydene, dier vore gelijck verbonden staen, ende niet eenege van dien besundert, wetende oft sijse niet alle eer beleydden tot eene male, dat tselve beleydt van onweerden sijn soude, ende lagen zij in diversschen prochien, soe moestet op eenen tijt in elcke prochie geschieden, gelijc boven verhaelt staet.

[867] Item, es voirt oick onderhouden ende met vonnissen van scepenen gewesen, datmen uuyt cracht van sceydingen ende deylingen bij vrienden ende magen, oft oick bij goede mannen tusschen partijen, oudt genoech sijnde gemaect mach erven beleyden, die met dier sceydingen ende deylingen met renten belast sijn, om soe totter betalingen van dien te comene.

[861] Item, noch eest voir een oudt heerbringen geuseert ende gecostuymeert geweest ende met vonnissen van scepenen tot meer malen gewesen dat de gheene die in possessiën es van heffene zekere jairscharen eeneghe chijsen, pachten oft renten, uuyt crachte van sijnen chijsboecken oft rollen, die hij dair af heeft sonder eenege andere brieven dair af te hebben, verso | dair vore beleyden nogh dies mans erfflijck goedt, die hem den chijs, pacht, oft rente betaelt heeft, oft es hij overleden tzijnen scoonsteen een deel van dies mans achtergelaten goeden goet genoech sijnde voir zijnen chijs, pacht oft rente, sonder te dorven dair omme alle dies mans goeden beleyden, dwelck van weerden es, soe verre yemandt ofter oppositie gebuerde bij eede affirmeerde op sijnen chijsboeck oft rolle, dat hij inde possessie van heffere van dien ware, oft datmen bethoonen conste, datmen dair af inde possessie van heffere ware. Ende soe lange moet de gheene die inde possessie es van betalene, oft oick die eenich goet besit, tzij bij coope, successiën oft anderssins diens voirsate den chijs, pacht oft rente betaelt hadde, jairlijcx ende erfflijck betalen, al waert oic soe dat hij den rechten pandt niet en besate totter tijt toe dat hij den heffere, dair af den rechten pandt bewesen sal hebben, ende soe vele gedaen, dat de heffere sijnen chijs, pacht oft rente sonder calaengyr voirtane dair jairlijcx op soude moigen heffen.

[869] Item, oft oick gebuerde, dat yemandt in sijne brieven bevonde dat meer chijs, pachten oft renten dair inne gescreven stonden, dan hij oft zijne voirsaten gehaven hadden.

fol. CCXXX

Ende. oft oick yemandt eenege brieven vonde, dair bij bleeke | dat hij oft zijne voirsaten eenege chijsen, renten, oft pachten bebrieft hadden op yemandts erve, ende men in derttich jaeren egheene betalinge dair af gehadt en hadde, datmen voir dat meer ende dien ombetaelden commere egheene beleyden en souden connen doen die stadt grijpen souden, soe verre dair tegen geseeght worde, mair soude de betaeldere gestaen met gewoonlijcker betalingen, ende die brieven souden geacht worden voir oude verhoudene brieven, achtervolgende den statuyte vander stadt dair af gemaect.

[870] Als dan de scoutet oft sijn stadthoudere met twee scepenen gecomen sijn ter plaetsen dair sij derve beleyden souden, ten versueke vanden gheenen, diese dair gebracht heeft, ende die derve beleyden wilt, eest huys ende hof, soe wijst een vanden scepenen, des vanden

p 151

scoutet gemaendt zijnde, staende tsamen voir tselve huys, datmen beleyden wilt seggende: « Her scoutet, ic saelt seggen int verbeteren van A., dat ghijt hem leveren sult met clepele ende met clincken, voir tgebreck van sijnen chijse, pacht oft rente, oft voir tgebreck van zijnder scult, wair dat de sake es, dairment vore beleydt, behoudelijck eenyegelijcken sijnen recht ".

[871] | Achtervolgende dien soe behoirt de scoutet metter handt te nemene den clepele verso ende de clincke vander dueren vanden huyse, seggende totten gheenen diet beleydt doet doen, sijn handt oick dair ane slaende: " Dair levere ict u, alsoet vonnisse gewesen heeft ".

[872] Alsdan de scoutet noch voirt maendt, soe wijst de scepene seggende :" men salt doen geschieden bijden amman vander stadt drie veerthiennachten langk, inde kercke dairt prochijt worden wij dair en teynden gelast, soe sullen wij wijsen dat wij sculdich sijn te wijsene ».

[873] Item, als het gronden van erven sijn, buyten der stadt gelegen dair egheene huysen op en staen, soe wijst de scepene vanden scoutet gemaendt zijnde ende staende tsamen opte erve, diemen beleyden wilt in alder manieren, gelijck vore gescreven staet, uuytgenomen dat hij voir dese woirden, met clepele ende met clincken, seeght : « met russche ende met rijse ". Ende dat de scoutet, hebbende doen nemen rusch ende rijs vanden selven gronde dat dan levert den gheenen diet beleydt doet dan, gelijc vore, nairvolgende den selven. Ende voirt gelijck vore, als hij voirt maendt.

[874] | Item, de gheene diet beleydt heeft doen doen es sculdich dat den amman van-

fol. CCXXXI

der stadt te condegen ende te doen tekenen in sijn boeck, die dair inne dan behoirt te tekenen den name vanden gheenen diet beleydt gedaen heeft, de erven die beleydt zijn ende wiese toebehoiren elcken van dien settende onder sijne prochye, dair elck vanden selven erven gelegen es metten jaire ende dage alst geteekent wordt. Ende de namen vanden scepenen, die tvonnisse gewesen hebben, ende elck wordt voir een beleydt gerekent, al wairt dat een diversse panden in diverssen prochien liggende beleydt hadde, voir yemandts achterstel oft scult, ende van soe vele beleyden es hij sculdich te betalene gelijc vore.

[875] Item, es voirt noch voir recht bekendt ende met statuyten gevesticht dat de voirs. amman vander stadt, nair dat een beleydt gedaen es, ende als boven getekent sculdich es des yersten sondaeghs dair na dat openbaerlijck ende besceydelijck met eender goeder stemmen te condigen inde prochiekercke, dair dat beleydt goedt prochyt, ende dan dair na drie veerthiennachten langh den selven goeden besceedelijck zijne gebooden te gevene. Alsoe dat behoirt | lesende alsoot in sijn boeck getekent staet, noemende sijne dagen, alsoose geschien verso dierste, tweeste oft derde.

[876] Item, de gheene diet beleydt goedt toebehoirt mach dat beleydt comen stooren, eer de ghifte dair af gegeven es aenden amman, soe verre hij meyndt goede zake dair toe te hebbene, dat dat tonrechte geschiet soude sijn, ende doent den amman tekenen, die dat sculdich es dan op sijnen salaris te doene den name vanden gheenen diet gestoirt heeft, dair bij te scrijvene metten dagen ende jaire, ende dan dair af te cesserene, van voirt met dien beleyde te varene tot dat partijen dair af beslicht zijn metter mynnen oft metten rechte. Ende voirt es sculdich de selve amman tstoiren vanden selven beleyde te condigen den gheenen diet beleydt heeft doen doen om sijn recht voirt te moigen volgen. Alsoe zijnen raet gedragen sal.

p 152

[877] Nairden welcken soe heeft men gemeynlijck onderhouden, wanneer tstoiren vanden voirs. beleyden ter kennissen comen es vanden gheenen, diet tbeleydt heeft doen doen dat die dair omme den stoirdere pleeght te doen dagene voir commoingmeesters ende scepe-

XXII

nen, in harer raedtcameren om de redene ende de sake van zijnder | stoirnissen te seggene dair dan inne voirt geprocedeert wordt, als de stoirdere niet en declineert van dien gerichte, alsoe dat behoirt processche wijse, nair gelegentheyt vander saken, mair oft de stoirdere declineerde van dien gerichte, ende midts dattet gronden van erven aengaet begeerde dair af ter vierscharen aengesproken te zijne, soe souden scepenen gehouden sijn, die sake metter partijen aldair te verseyndene. Ende de gheene diet beleydt hadde doen doen, soude den stoirdere dan doen beclagen met eenen dienere vanden heere ende vander stadt, ende doen hem dach dair omme ter vierscharen maken ende procederen dair als dan voirt. Alsoe dat nair trecht vander vierscharen behoirt te geschiene, ende alsoe hier boven dat gescreven ende verclaert staet.

[878] Item, oft teynden van dien processe bevonden wordt dat de gheene die dat gestoirt heeft, dat tonrechte gedaen heeft, ende geduempt wordt, den gheenen die dbeleydt heeft doen doen te betalene, oft dat hij sal moigen voirtvaren, met zijnen begonsten rechte, soe sal damman vander stadt, ten versueke vanden gheenen diet beleydt hadde doen doen, verso soe verre hij vanden stoirder niet betaelt en wordt, den selven beleydden goede | sijne kercgebooden voirt uuytgeven, ende voldoen alsoe dat behoort.

[879] Item, oft tselve beleydt nyemandt en compt stoiren, soe wanneer dan alle de gebooden van eenen beleydden goede, uuyt ende gedaen sijn, soe compt de gheene die tselve goedt hadde doen beleyden, in gebannender vierscharen voir scoutet ende scepenen van Mechelen te rechte sittende, met hem bringende eenen secretaris vander stadt, die gevraeght hebben den amman oft diens mans beleydts dagen uuyt sijn, ende damman dat geaffirmeert heeft den scoutet doet manen eenen vanden twee scepenen dier beyde moeten sijn, die tvonnisse van dien beleyde gewesen hebben vander ghiften die dan gemaendt sijnde seeght, wijsende met vonnisse: " Her scoutet, ic saelt seggen int verbeteren van scepenen, dat ghij hem sculdich zijt, ghifte te gevene, behoudelijc eeneyegelijcken sijnen rechte ".

[880] Achtervolgende dien, soe neempt de scoutet zijne rechters roede metter handt, ende doeter den uuytwindere de handt aenslaen seggende dair gevic u de ghifte in alder manieren, alsoe tvonnisse gewesen heeft ».

[881] Alsdan de ghifte alsoe gegeven ende ontfangen es, soe wordt die bij een vanden

fol. CCXXXIII

secretarissen vander stadt in sijn | prothocol op sijnen salaris getekent, ende maect dair af scepenenbrieven, naerden stijl, dair af onderhouden, die hij nochtans den uuytwindere, bynnen den yersten halven jaire nairde ghifte, nyet en magh, maer moeten dien tijt onder hen blijven berustende, sonder uuytgeven, welcke brieven inhouden, dat tselve uuytgewonnen erve, aengewesen wordt den gheenen, die de ghifte ontfanght voir sijn rechtveerdich ende gerechte erfflijcheyt, als oft hem die van vadere ende moedere, ende zijnen voirsaten gebleven ware. Ende dat de rechtere van Mechelen, die bij tijden sijn sal, den voirs. uuytwindere, inde selve erfflijcheyt sculdich sal sijn te bescuddene, ende te waranderene.

[882] Item, es te wetene dat soe verre de gheene die eenich beleydt doet doen eenege scepenen genomen hadde die afgingen eer hij ter ghiften quame, oft oick eenich van hen

fol. CCX

fol. CCXXXIII

p 153

beyden afginge, oft oick storve, dat hij met dien beleyde niet en soude moigen voirt varen, mair soude van nieuw een andere moigen doen doen, ende die zijne costen verlooren hebben.

[883] Item, es voirt voir recht bekendt ende alsoe eenpaerlijc naden rechten, ouden onderhouden costuymen ende usancen vanden voirs. stadt tot nochtoe heerbracht ende onderhouden, hoe wel yemandt als boven eenege erfflijcheyt uuytgewonnen ende verreyct heeft, ende dair af ter ghiften comen es ende hem | aengewesen es, gelijc hier vore verclaert staet, verso ende hij dair na vanden gheenen dien die erfflijcheyt toebehoort oft vanden tochtenere diese besit ende sculdich es te bescuddene sijnen achterstel, oft voir tghene dair derfflijcheyt vore uuytgewonnen es, metten costen dair ane gedaen, oft van yemandts anders van huerentwegen, oft insgelijcx een deel van dien dair op ontfanght in mindernissen, oft eenege vorweerde metten gheenen aengaet, die de betalinge doen soude, hem dagen gevende, ende met hem te vreden sijnde, oft diergelijcke. Soe sijn ter stont alsdan de voirs. uuytwynninge ende de ghifte dair na gevolght teenemale gesmolten, doot ende te nieuwte, als oft die niet geschiet en waren, soe dattet van egheenen noode en es eenege ghifte over te gevene, oft eenege wettecheyt van rechte, dair meer toe te doene. Mair es van stonden ane de proprieteyt vander selver erfflijcheyt vrij, geheel en los, als oftse niet uuytgewonnen en ware geweest, ende esser de proprietaris oft tochtenere, weder omme soe vrij inne, als hij te voren was.

[884] Item, es voirt bij statuyten geordineert ende gevesticht dat nyemande wie hij zij, die aldus eenege erve, chijs oft goedt beleydt, uuytgewonnen ende de ghifte dair af ontfangen heeft, geoirlooft en es de voirs. ghifte | over te gevene dan na thalf jair dair na geleden

fol.CCXXXIV

het en ware ware dat de uuytwyndere ende de gheene die de selve ghifte begeeren sullen voir thalf jair over te hebbene, yerst dair omme voir commoingmeesters ende scepenen geweest hebben, ende aldair gethoont huere actie, ende de sake wair omme zij de selve ghifte begheeren over te gevene, ende over te hebbene. Ende alsoe verre de selve commoingmees-ters ende scepenen partijen ende alle saken, ende bescheedt gehoort hen dat consenteren, soe moigen de voirs. uuytwynners den anderen de ghifte over geven ende anders niet, dwelcke sculdich es van weerden gehouden te wordene, sonder dat yemandt dair na opt voirs. overgegeven erve oft goedt eenich recht oft actie sal moigen heysschen oft pretenderen te hebbene, alsoe verre de voirs. heysschers bynnen landts sijn ten tijde dat tselve uuytgewonnen wordt. Ende tvoirs. half jair geleden, soe moigen de voirs. uuytwynners den anderen de ghifte over geven, ende anders niet, dwelcke sculdich es van weerden gehouden te wordene, sonder dat yemandt dair na opt voirs. overgegeven erve oft goedt eenich recht oft actie sal moigen heysschen oft pretenderen te hebbene. Alsoe verre de voirs. heysschers bynnen landts sijn ten tijde dat tselve uuytgewonnen wordt. Ende tvoirs. half jair geleden soe moigen de voirs. uuytwinders metten selven uuytgewonnen goeden huer proffijt doen, ende ghifte dair af over geven den gheenen diese van rechts wegen sculdich sijn te hebbene, behoude-lijck dien dat de selve uuytwinners tvoirs. uuytgewonnen goedt dair en bynnen niet en sullen moigen blooten verminderen noch verargeren in egheender manieren, mair dat laten in wesene alsoo zijt vinden sullen oft tselve goedt beteren op dat hen gelieft.

[885] | Item, om te wetene ende te verclaerene wie de gheene zijn, achtervolgende tghene verso dat voirscreven staet die van rechtswegen als dair toe gequalificeert de ghifte sculdich zijn over te hebbene, soe sijnse die hier navolgen, te wetene de gheene die langeren chijs dan

Cah. 20 Mech.

p 154

de uuytwynnere dair op heeft, oft de proprietaris dair de tochtenere derve heeft laten uuytwynnen, ende niet en bescudt, niet de proprietaris die derve besittende heeft laten uuytwynnen, want dien en es van egheenen noode de ghifte over te nemene, midts dat met zijnder hantvullingen de ghifte gesmolten es, gelijc hier vore verclaert staet, oft de erffgename van-den proprietaris die sijne erfflijcheyt liet uuytwynnen, ende oick niet en bescudde. Oft oick de gheene die dair hij uuyt crachte van toepande oft medepande in scaden soude moigen comen. Oft onder dier interest hij hadde trecht vander stadt, alsoot behoort voldaen hebbende, gelijc als dat hier na verclairt sal staen.

[886] Item, dat bij ende nade selve costuymen ende usancen dair af nu lest onderhouden, soe wanneer yemandt als boven ter ghiften comen es, ende hij tselve uuytgewonnen goedt transfereren wilt in eenen vremden persoon, es van noode ende behoort dat te geschiene

fol. CCXXXV

nair thalf jair vander selver ghiften, ende eer hem dair af hantvullinge gedaen es | geweest bij contracte van vercoopingen ende niet bij overgevinge van ghiften, nair welcke vercoopinge men naden selven rechten, costuymen ende usancen, men behoirt dair af kercgebooden te doene, ende dan dair na de erffenisse voir scoutet ende scepenen, soude de coopere dair inne besorght sijn, ende om den proprietaris ende sijnen naesten vrienden, ende oick dier recht toe hebben huer naderheyt te bewarene, ende schade te behuedene. Ende als de coopere dan dair na inne gegoedt es, ende nyemandt die erve bescudt en heeft, soe blijfter de coopere vast inne, ende alle andere dier gebooren actie toe hebben mochten, sijn van dan voirtane, ende blijven dair af versteken.

[887] Wel verstaende dat de uuytwyndere gehouden es eer hij de selve erve sal moigen vercoopen te moeten doen ter executiën leggen, alsulcken haeffelijcken goeden, alsmen inde selve erve oft dair op vinden sal den gheenen toebehoorende dien derve toebehoirde, want sijne have, sijne erve bescudt als boven, in betalingen van sijnder uuytwynningen. Ende en compt tzij dair mede dan niet toe, soe magh hij derve vercoopen gelijc boven, voir datter gebreect des moet hij oick dair te voren noch van dier erven doen pandtruyminge doen, eest verso datse besit die hem sculdich es te betalen, want dat doende | soe magh de andere noch hantvullinge doen, ende pandtruyminge gedaen zijnde, dair af hier na verclaert staet magh hij derve vercoopen. Ende de bate dier af compt, die magh hij behouden, esse uuytgewonnen voir achterstel van chijsen, renten oft pachte, soe verre hem dat gelieft, want en quame hij oyck niet toe hij moeste hem lijden.

[888] Item, hier voirmaels plachmen voir recht ende een oudt heerbringen te onderhoudene dat een uuytwynnere uuytgewonnen goedt voir achterstel niet en mocht vercoopen bynnen eenen jaire nade ghifte, dair af vercregen. Ende bynnen den jaire mocht de proprietaris oft tochtenere comen oft dier interest recht ofte actie toe hadde als boven, ende doen de hantvullinge oft de ghifte ovememen alsoot behoort. Ende nairt jair soe warense allegader versteken dier gebooren actie oft recht toe hadden als vore, ende bleef den uuytwynnere om dat selve te behoudene ende te besittene gelijc zijne brieven dat innehouden, ende boven gespecificeert staet, sonder na, al waert noch inde selve handt te moigen hantvullinge doen, dan alsoe verre de uuytwynnere dat consenteerde ende men sijnen goeden moedt gecreegh. Ende noch waert goet datment alsoe onderhielde om tgene dat hier na verclairt sal staen.

fol. CCXXXVI

[889] | Niettegenstaende desen soe heeft men omtrent veertich jairen langh voir recht

p 155

gehouden, ende es somtijts met vonnissen gewesen dat de proprietaris vanden selven uuytgewonnenen goede, al heeftet nair djair geweest, heeft moigen de hantvullinge doen, soe verre het noch inde selve handt geweest heeft sonder verthiert te sijne opleggende cost ende commere, ende de reparacie die de uuytwynnere nair djair aen geleeght hadde, alsoe hij die bij zijnder eedt affirmeerde. Alsoe dat midts dien men gecomen es gelijck oftmen tgoedt ter rekeningen gehouden hadde tegen doudt onderhouden recht vander stadt, want men alhier egheen goedt ter rekeningen en houdt.

[890] Insgelijcx es oick voirt voir recht bekendt, ende alsoe onderhouden, soe wanneer yemandt als boven gequalificeert hantvullinge wilt doen dat alsdan de uuytwynnere die ter ghiften comen es sijnen achterstel met sijnder eedt magh grooten, esser anders egheen bescheedt ter contrarien hoe vele jairen men hem dien sculdich es, ende dien es men hem sculdich op te leggene ende te betalene. Al ware die oick meer dan van drie jairen verloopen hier bynnen, ende men met drie jairen soude moigen gestaen, | soe verre men ter ghiftcn niet comen en ware, alsoe hier vore verclaert staet. Maer want hij ter ghiften comen es eermen hem de drie jairen betaelt heeft, soe es men hem dien gegrootten achterstel sculdich op te leggene ende te betalene.

[891] Item, es voirt voir recht bekendt ende onderhouden soe verre een besittere van erfflijcken goeden de selve goeden van eenegen dingen spolieerde, afbrake, oft blootte, dat nagebrast ware, der selver erven toebehorende, mair dat tselve erve uuytgewonnen ware, dat hij dat wederomme sculdich es tot zijnen coste te reparerene ende in alsulcken state te stellene, alsoot was ter tijt vander uuytwinningen. Betalende voirt den uuytwynder soe verre hijt versuect, wilt hij de erve metten voete stooten den achterstellegen chijs, dair op verloopen metten naesten termijne, dair naestvallende, van alsoe vele jairen als hijse beseten heeft ende tachter es.

[892] Ende insgelijcx soe verre men bethoonen conste dat de gheene, die sijn erve metten voete stooten wilde, al willens met voirsetten raide, al wairt oick voirde uuytwynninge de selve zijne erve blootte, en argerde | de huysen afbrekende eenege dingen die als boven nagelvast waren, die soude alle die schade den gheenen dier chijs op hadde moeten wederkeren, ende dafbreken weder doen maken, alsoe goedt alst te voren was, ende voirt gecorrigeert worden datter anderen een exempel sijn soude, wair af hier vore noch breder gescreven staet.

[893] Item, oft yemandt een huys afbrake, dair een ander chijs op hadde, soe soude de afbrekere ten versueke vanden chijssenere tselve huys wederomme moeten opmaken oft zijnen goeden moet van zijne chijse gecrijgen.

[894] Item, een uuytwynnere es sculdich alle de verloopene chijsen, die ouder sijn dan sijnen chijs te betalene, den gheenen diese dair op hebben, ende noch verloopen sullen, oft zij souden de selve erve dair vore moigen beleyden ende uuytwynnen. Mair die jongere chijsen hebben dan hij opte selve erve dien en derf hij niet betalen, mair die moeten hem hantvullinge doen, ende cost ende commere ende reparacie opleggen, oft soe verre zij dat niet en doen bynnen den voirs. behoirlijcken tijden | soe smilt de selve jongere rente, chijs oft pacht, ende zij verliesense als oft zij noyt geweest en hadden.

[895] Item, es noch clair ende voir recht bekendt, wanneer een erve voir lijftocht-

verso

fol. CCXXXVII

verso

p 156

renten uuytgewonnen ende verreyct es, ende men dair vore ter ghiften gecomen es, soe en mach de uuytwynner die erve niet vercoopen, mair mach die blijven besittende soe verre hem egheene hantvullinge gedaen en wordt, alsoe lange als de lijven leven, dair de lijftochtrente op bebrieft staet, ende niet langere, des moet de selve uuytwynnere tselve erve houden voir wande ende dake tzijnen coste ende niet voirdere, ende clair nade doot vanden selven lijven leveren, vanden verloopen chijsen voir sijne rente bebrieft. Ende oft hijs niet gedaen en hadde, soe soudement aen sijn goedt verhalen oft aen sijne erfgename ende aenveerders van zijnen goeden. Ende dat hijter oick af ontfanght dat hout hij voir sijne rente, sonder rekeninge dair af te doene, midts datmen alhier egheen goedt ter rekeningen en houdt.

[896] Item, wanneer yemandt van achterstel van renten eenege erve uuytgewonnen

CCXXXVIII

heeft, ende dair af ter ghiften comen es als boven, ende hem egheene hantvullinge dair af | gedaen en wordt, soe es sculdich ende behoirt de scoutet vander stadt, tot des uuytwynners versueke, hem pandtruyminge vander selver uuytgewonnender erven te doen doen, en tselve erve alsoe in des uuytwynners handen te leveren om sijn proffijt dair mede te doene, ende dan yerst te moigen vercoopen gelijc dat dat hier vore verclaert staet. Te weten besittet de gheene diet toebehoirde dien ter stont te doen ruymen nair thalf jair, soe verre het de uuytwynnere alsoe versuect, ende hij egheene hantvullinge en doet hier bij blijct alsoe hier vore gescreven staet, datmen derve niet beleyden en soude, die de gheene besit, die den chijs betalen moet. Mair men soude panden halen, ende die ter executiën leggen gelijck vore verclairt staet, want oft mense alsoe uuytwint. soe moet men yerst diesmans haefflijcke goeden dier men dair ende op vindt yerst ter executiën leggen eermen aen derve gecomen can nair donderscheedt dair geset. Ende eest een huerlinck ten naesten halven jaire, ten zij dat hij des uuytwynners goeden moet gecrijge, want metter uuytwynningen, soe smilt de huere die de huerlinc gedaen hadde, al wairt oick tegen den gheenen gehuert dier doen proprietaris af was.

[897] Item, wanneer een uuytwynnere heeft meer ende diversschen parceelen van erven verso tot gelijcken panden van sijnder renten, | chijsen, oft pachten dan eenen ende hij die alle gelijc uuytgewonnen heeft, alsoe hij doen moet, ende dair af ter ghiften comen es, soe mach hij gelievet hem ten scoonsten zijne executie doen doen om pandtwynninge te hebbene, om soe zijne uuytwinninge te achtervolgene. Ende als hem die dan dair af hantvullinge doet, soe es hij dien sculdich dair af de ghifte over te gevene. Ende die magh voirt ten scoonsten op eenen vanden anderen panden, oft op alle te samen sijne executie doen doen om sijne betalinge te hebbene, die hij oft zij, hem oick sculdich es oft zijn te doene afslaen dair ane, nade grootte vander erven, van dier yerste geexecuteert wordt, ende nairde grootte vander summen, diemen in de yerste hantvullinge gedaen heeft; voernemende voirt oick de ghifte, ende soe mach voirt die ende een ander dair na totten lesten ten schoonsten zijne betalinge gecrijgen. Ende ghifte overnemen afslaende elck nair advenant datter blijft gelijck vore gescreven staet, oft gelievet den uuytwynnere, hij mach pandtwynninge doen doen van allen den panden, oft zij moeten hem tsamen sijnen achterstel betalen metten costen dair omme gedaen, sonder die te splijten, elck nair advenant, dair inne ghildende nair de grootte

CCXXIX

vander erven, die hij besit. Ende oft eenich van hen om sijne erve te bescuddene, den | uuytwynnere sijn handt vervulde, soe moet hij hem de ghifte dair af over geven, ende die

fol. CCXXX

fol. CCXXXIX

p 157

magh dan voirt dair inne procederen gelijc hier vore gescreven staet. Ende oft zij alle oft eenege van hen de hantvullinge niet doen oft hulpen doen en wilden, soe soude de uuytwynnere oft die de hantvullinge gedaen hadde, alle die uuytgewonnen erven, oft vander gheender dier in gebreke af waren, aenveerden, ende sijn proffijt dair mede doen, achtervolgende zijnder uuytwynninge.

[898] Item, oft eenich van hen voirgen. die mair een pandt oft twee van allen dien panden en besate tzijnen laste genomen hadde, de voirs. rente, chijs oft pacht, jairlijcx te betalene oft ware inde possessie van dien te betalene, tware bij sceydingen, coope oft anderssins, ende niet en conste betalen, soe souden de voirs. andere, die de hantvullinge gedaen hadden, uuyt crachte van dien, diens erve dairt gebreck inne ware, aenveerden, ende voir huere eygen goet behouden nair advenant dat zij inde handtvullinge betalinge gedaen hadden. Ende en besate hij egheene vanden uuytgewonnenen panden, die de rente jairlijcx betalen moeste, soe ware henlieden dair af huere actie gereformeert op hem, ende op sijn goedt, oft dair ende alsoe hueren raedt gedragen soude, nair tgene des hier vore verclaert staet.

[899] | Item, es voirt notoir, clair ende voir recht bekendt dat de gheene die eenege renten, chijsen oft pachten jairlijcx ende erfflijck hebben ende heffen, op vele ende diverssche verso panden de selve huere renten, chijsen ende pachten, niet en dorven splijten ende tot diverssen plaetsen halen, alwairt oick zoo dat die panden in diverssen handen quamen, het ware bij sceydingen ende deylingen, oft bij vercoopingen, ghiften oft opdrachten oft in wat manieren dattet ware, mair moeten die den heffere teenemale jairlijcx betalen. Alsoe dat de heffere geheel blijft dair af op zijn recht, soe verre die de panden besitten, hem alsoe niet en betalen, om die tsamen ende teenemale te beleydene gelijck vore, ten ware dat bij sijnen consente de voirs. sijne renten, chijsen, oft pachten wettelijck gespleten waren, ende alsoe met dier betalingen te vreden geweest hadde.

[900] Item, soe verre van dien besitteren der voirs. panden yemandt ware, die bereet ware zijn paert ende deel vanden selven renten, chijsen oft pachten te betalene, ende de heffere deen sonder dandere niet ontfangen en wilde, ende tselve zijn deel ende paert goets tijts opter stadt wissel sette, tot behoef vanden heffere, eer hij eenege rechtvoirderinge dair omme begonst hadde te doene, die soude dair mede ontgaen de costen ende schaden, die dair op souden | moigen comen vanden beleyde ende uuytwinningen die dair af de heffere,

fol. CCXL

soude moigen doen, ende souden die alleene comen, opte gheene die dair af in gebreke waren.

[901] Item, es noch voir recht bekendt ende een oudt heerbringen, soe verre yemandt een beset gedaen hadde opten gheenen dien een verreyct ende uuytgewonnen erve toebehoirt hadde ende voir sijne scult metten selve besetten uuytgewonnen gelijc hier vore vaenden besetten gescreven ende verclairt staet, dat die bynnen eenen jaire ten lanxsten nair dattet verreyct sal sijn, om tot sijnder scult te gerakene, sal moigen den gheenen, diet voir achterstel van renten, chijsen oft pachten verreyct sal hebben, sijn handt vervullen van allen achterstelle ende costen, die hij dairomme gehadt hadde ende dan de ghifte overnemen. Ende die es sculdich geprefereert te zijne voir alle andere de hantvullinge te doene om alsoe van zijnder scult betaelt te wordene. Ende hier bij blijct sunderlinge dat de uuytwynnere gehouden es tverreycte erve niet te vercoopene, noch over te gevene, bynnen eenen jaire, dat hij de ghifte ontfangen heeft.

p 158

[902] Item, ende oft de gheene die tvoirs. erve verreyct heeft voir sijnen achterstel ende verso dair af ter ghiften comen es,| den voirs. credituere zijne bethoonde scult opleyde ende betaelde metten costen daer om bij hem gedaen, soe moet die dair mede tevreden zijn ende de uuytwynnere en darf hem in dien gevalle de ghifte niet overgeven. Mair blijft dair inne, gelijc hij van te voren was, nemende dair af van hem quitancie, ende sijn bescheedt van zijnder scult ende bethoone overe.

[903] Item, wanneer yemandt voir scult eenege erfflijcheyt uuytwint, ende dair af ter ghiften compt, oft dat hij de ghifte overneempt vanden gheenen diese voir achterstellege chijs, rente oft pacht uuytgewonnen ende verreyct heeft, soe es die sculdich de achterstellen van allen den renten, tsijsen oft pachten, tzij jonck oft oudt, dier op verloopen sijn, den hefferen te betalene ende opte leggene ende zijne scult alleenlijck te verhalene aen tghene dat die erve beter mach sijn.

[904] Item, es noch clair ende openbair ende voir recht bekendt dat een crediteur, die totter ghiften van eeneger erven voir sijne scult gecomen es, oft die hem dair vore getransporteert es geweest, gelijc hier vore verclaert staet, oft oick de gheene, die bij gebreke van

fol. CCXLI

wairscapen eenege erve dairvore uuytgewonnen heeft, ende alsoe ter ghiften comen es, | ende hij egheene have en weet sijnen sculdenere, toebehoirende, sculdich es alle de selve erve bynnen jairs nair dat hij ter ghiften comen es te vercoopene, ende selve niet uuyt crachte van zijnder uuytwinningen oft transporte oft vander ghiften over te hebbene, die te behoudene, oft een deel van dien. Ende dien vercoop, bijden greffier vanden scepenen inder vierscharenboecke te doen tekenen ende scrijven, om alsoe dien ter vierscharen gelesen, ende voirt geroepen te wordene, om dien te blijvene den gheenen, dier meest om bieden, ende verhoogen soude. Ende soe verre hij alle de selve erve bynnen jairs niet en vercoopt, soe es de voirs. sijne ghifte, ende alle sijne rechtsvoirderinge gesmolten, alsoe dat hij dair mede nair djair niet en mach voirtvaren, ende die derve toebehoirde mochter zijn proffijt mede doen. Ende belaste oft vercocht hijt nair djair, eer de crediteur een nieuw beset voir sijne scult gedaen hadde, dair hij egheene scepenenbrieven af en hadde, soe soude die belastinge oft vercoopinge vanden nabesette ongelast blijven, ende soude hem geprefereert sijn.

[905] Item, de gheene die eenich verreyct ende uuytgewonnen goedt vercoopt, die es sculdich den coop inde guedinge van dien wairscap te gelovene. Alsoe dat nair trecht vander stadt behoirt.

verso

[906] | Item, wanneer een crediteur, die waerscap gelooft heeft, int gueden vander verreycter vercochter erven, ende zijne scult betaelt wesende, dair en boven noch penningen overschieten, diemen opter stadt wissel sculdich es te namptizeren, tot behoef vanden gheenen dier recht toe hebben, soe es sculdich ende verbonden de gheene die recht totten selven oversaetsele heeft, voir ende eer hij die penningen sal moigen hebben ende opbueren tot behulpe vanden voirs. credituere, oick dair toe waerscap te gelovene, nair advenant vanden penningen vander voirs. erven gecomen, die hij heffen ende opbueren sal.

[907] Item, soe wanneer eene uuytgewonnene ende verreycte erfflijcheyt bij vercoopingen als boven, oft bij overgevingen van ghiften, die dair toe gequalificeert zijn, gecomen es inde derde handt, ende djair overleden es, voir dat de ghifte van dier erfflijckheyt ontfangen es geweest, dat alsdan voirtane alle de gheene, die daer toe eenege actiën, die dan versche-

p 159

nen oft geboren sijn, souden moigen hebben, hoe dat zij gequalificeert mochten zijn, daer af versteken zijn ende blijven, te wetene van waerscapen ende wettegen verbonde, dair tselve erve van te voren, vore soude moigen verbonden staen, ende namaels gebrec inne comen mochte.| Hierna volght weder voirt vanden procedueren.

fol. CCXLII

[908] Item, om dan sunderlinge te scouwene ende te belettene, dat de gheene dair besetten op moigen gedaen zijn zijne poirterije, vrijheyt ende ambacht niet verliesen en soude, gelijc vore, vanden besetten verclaert staet, soe compt gemeynlijc de selve sculdenere, dair dbeset op gedaen es, voir scoutet ende scepenen van Mechelen, in gebannender vierscharen te rechte sittende, eer de voirs. dagen overleden sijn, oft eer de voirs. Crediteur sijn bethoon gedaen heeft, ende thoont hem dair met haren aensichte, ende stooret tvoirs. beset, dat op hem gedaen es ende presenteert hem te rechte om hem te verantworden.

[909] Item, de selve sculdenere moet aldair alsoe blijven, staende tot dat de scoutet ende de scepenen opstaen, ende de vierschare scheyt, ende bynnen middelen tijde, soe tekent de greffier opt selve beset tstooren vanden voirs. sculdenere metten dage ende jaire alst geschiet.

[910] Item, de voirs. crediteur, oft yemandt van hem gemachticht die moet des ware nemen ende gade slaen, ende moet den | selven sculdenere, eer hij van dair scheyt, oft oick verso dair na bij eenen dienere, ende dair inne voirt doen, ende de clachte doen tekenen, gelijc hier vore dair af genoech de maniere gescreven es, want soe verre de sculdenere, van dair geraken conde, eer hij beclaeght worde de crediteur en soude met zijnen voirs. besette niet moigen voirtvaren, want dat soude dan doot ende te nieuwte zijn, noch hij en soude in rechte niet voirt connen geprocederen de sculdenere en moeste beclaeght zijn.

[911] Item, oft eenich gheestelijck persoon voir hem selven oft oick als gemachticht van eenen anderen eenech beset woude comen stooren, oft oick yemande die beclaeght ware verantwoirden, oft oick yemandt van buyten, oft oick eenich weerlijck persoon, gemachtich van eenen anderen van buyten, dat oick wilde doen, oft oick eenich die voirvluchtich ware, dat oick quame doen, soe soude dan die moeten goede cautie ende borgtocht setten, justiciable onder tgerichte van deser stadt, om alhier dair af te rechte te stane, ende tgewijsde te voldoene, oft anders en soude hare stooringe, oft huer presenteren te verantwoirden, van egheender weerden zijn, mair | men soude voirtvaren metter selver begonster rechtvorderin-

fol. CCXLIII

gen, ten ware dat zij rechtveerdige sake hadden, om alhier niet te rechte te stane. Ende oft de voirs. persoonen voir hen selven oick yemande beclagen wilden, soe souden zij moeten borghtocht stellen als boven, voirde costen vanden processe, eer zij voirt souden moigen procederen, soe verre tgene dat voirscreven staet, bij paertijen versocht worde.

[912] Item, oft een van buyten oft zijn gemachtighde eenen poirtere oft ingesetenen quame aenspreken, ende ware int vorste recht, soe soude nochtans die van buyten, soe verre hem de selve poirtere oft ingesetene bij reconventiën oic aenspreken wilde, den selven poirtere oft ingesetene goede cautie ende borghtocht moeten stellen iusticiable als vore, om dair

p 160

af alhier te rechte te stane, ende tgewijsde te voldoene, eer hij in rechte soude moigen voirtvaren.

[913] Item, soe verre de selve reconventie aenginge der selver saken, dair af de poirtere oft de ingesetene aengesproken worde, soe soude die metter ander saken oft conventiën gelijc voirtgaen met eenen processe, mair soe verre het eene andere sake ware ende dier niet aene verso en ghinge, soe soude de yerste sake, soe verre die buyten man wilde | moeten gesleten ende voldaen zijn, eer de poirtere oft ingesetene met sijnder reconventiën soude moigen voirtvaren.

[914] Item insgelijcx en admitteertine alhier egheene reconventie oick poirtere oft ingesetene tegen poirtere oft ingesetene oft vremde tegen vremde dan inder voirgaender manieren, te wetene dat de yerste rechtvoorderinge gesleten ende voldaen moet zijn, eermen metter reconventiën voirt mach varen, ten zij datse der saken van conventiën aengaet, oft bij consente van partijen, soe gaense gelijc voirt als boven.

[915] Item, oft yemandt alhier voir wet als hebbere sbriefs het waren scepenenbrieven oft obligatiën, den sculdenere dair inne staende, aenspreken wilde om van hem betaelt te wordene vander summen dair den scepenenbrief oft obligatie mencie af maect, ende die hij gelooft heeft eenen anderen inden selven brief oft obligatie genoempt oft den bringere van dien te betalene, soe en derf nair doudt recht vander stadt, dair af eenpaerlijc onderhouden, ende met vonnissen dicwils geapprobeert, die sculdenere, dien bringer des briefs, die scult

fol. CCXLIV

niet betalen, noch bedwongen worden hem dair op te moeten | antwoirden, hij en wilt ten zij dat die hebbere sbriefs oft obligatien vanden crediteure diemen die scult gelooft heeft wettelijck gemachticht es, oft dat hij wettich transpoort vander selver scult den rechte genoech zijnde van hem over heeft. Ende een van tween hebbende, soe moet hij hem betalen, oft in rechte hem verantwoirden, ende anders niet.

[916] Item, hier voermaels plachmen voir recht ende costuyme te houdene, dat soe wanneer yemandt eenen anderen alsulcken scult overgeven oft transporteeren wilde om met rechte dair vore den sculdenere alhier ane te moigen spreken, dat dat geschien moeste, alhier voir scepenen van Mechelen ende nergens al, mair over derttich, veerttich ende vijftich jai-ren heeft men geadmitteert dat de gheene die een wettich transpoort hadde, den rechte genoegh sijnde, ende dat bethoonen conste, wair dat oick dat geschiet ware, vanden gheenen diemen die scult bekendt ende gelooft hadde te betalene, dat hij dair mede ontfancbair in rechte es geweest om die scult te heysschene, ende trecht dair af te vervolgene.

verso

[917] | Item, als dan de clachten gelijc vore inder vierscharenboecke getekent sijn, soe worden dan tot elcken dage van rechte, diemen ter vierscharen houdt de voirs. partijen met namen ende toenamen voirtgeroepen, ende soe verre de beclaeghde tot drie dagen deen naden anderen van acht dagen tot acht dagen, alsmen vierschare houdt, vervolgende niet en compareert, soe wordt de beclaeghde, ten versueke vanden gheenen dien heeft doen beclagen, ter manisse vanden scoutet ende bij vonnisse van scepenen, verhaelt ende verreyct gewesen, seggene ende pronuncierene de scepene die gemaendt wordt met vollen gevolge van sijnen medegesellen scepene, nair dat hij hem dair af metten voirs. sijnen medegesellen scepenen, vertrocken sijnde beraden heeft : " Her scoutet, ic saelt seggen int verbeteren van scepenen, compt A. de beclaeghde in tijts, ende sta voir sijn recht, wel heb te bat, ende compt hij

p 161

in tijts niet, dat A. zijn scult verreyct sal hebben, alsoe groot als dboeck begrepen heeft, ende dair vore wordt A. dan geexecuteert "

[918] Item, ende oft de beclaeghde compt ten yersten, tweeste oft derden dage, alsoe hem dat wel geoirlooft es te doene | oft yemandt van hem wettelijck gemachticht ende presenteert hem aldair te rechte. Ende willet verantwoirden, soe moet de aenleggere ten selven dage gereet sijn met sijnder aenspraken om die dair in gescriefte over te geven die dan den verweerdere geteekent bijden greffier overgegeven wordt, om dair op te antwoirdene.

[919] Item, oft te dien dage de beclagere niet en quame oft niet bereet en ware om sijne aensprake over te gheeven als hem de beclaeghde presenteerde te rechte dat in dien gevalle ten versueke vanden voirs. beclaeghden de scoutet manen moet de scepene om trecht dair af te geschiene. Ende dan wijst de gemaende scepene, hem beraden hebbende, met sijnen medegesellen scepenen vertrocken sijnde, gelijc vore, wedercomen sijnde, inde vierschare, ter manissen vanden scoutet, seggende : «Compt A. in tijts ende sta voir sijn recht, dair toe bereet zijnde, wel hebs te bat, ende en compt hij in tijts niet, oft dair toe oick niet bereedt sijnde, dat C. dan sculdich es verweert te zijne van alsulcken clachten, als A. te hemwaert gedaen heeft ». Ende dan blijft voirtane de selve beclaeghde ongehouden van tgene dair vore hij beclaeght was, ende de beclagere | en magh hem dair vore niet meer aenspreken, mair blijft dair af versteken.

[920] Item, oft insgelijcx den derden dage oft als de beclaeghde hem te rechte presenteert, de beclagere gereet ware, ende zijne aensprake overgave, ende inder selver saken begonst ware te procederene, ende de beclagere dan achter bleve, ende en vervolghde de selve zijne sake niet meer. Ende dat ten versueke vanden beclaeghden hem dagh geset wordt peremptoirlijck om sijne sake voirt te vervolgene, ende hijs niet en rechte te doene, soe soude insgelijcx de selve beclaeghde tot sijnen vervolge vanden voirs. beclagere trecht versuekende ter manissen vanden scoutet ende vonnisse van scepenen verweerdt gewesen worden, van alsulcker aenspraken als de voirs. beclagere te hemweerts gedaen hadde, als vore vander clachten.

[921] Item, om de verreycken voirgenoemd te scouwene ende te belettene, soe moigen de scepenen tot twee reysen gemaendt zijnde hueren verst nemen, elck van acht dagen, mair ter derder reysen versocht ende gemaendt | sijnde moeten zij huere geverste vonnisse geven ende uuyten. Ende bynnen desen middelen tijde moigen ten partijen versien, ende hen gereet maken ende voldoen eert tvonnisse gegeven wordt, dwelck hen dan geoirlooft es om niet verreyct te worden.

[922] Item, het es te wetene dat alle saken die ter vierscharen vervolght worden beleydt moeten worden, bij gescriefte ende niet metter mondt bedinght. Ende datmen dair niet meer overe en gheeft dan aensprake verantwoirde, replycke ende duplycke sonder meer ende om elck van dien scriftueren over te geven, hebben partijen dagh veerthien dagen tijts, te wetene de verweerdere veerthien dagen om sijne antwoirde over te gevene de aenleggere veerthien dagen dairna om sijne replycke over te gevene, oft dan dair af te remidierene. Ende dair na oick de voirs. verweerdere veerthien dagen, soe verre de aenleggere replycke overgegeven heeft om daer tegen te dupliceren.

[923] Item, soe wanneer int bedingen vanden saken tzij verbalijc | oft met gescrifte eenege scult bijder partijen bekendt wordt, voir scepenen dair af dagh begerende dair en

fol. CCXLV

verso

fol. CCXLVI

verso

Cah. 21 Mech.

p 162

wordt bij scepenen egheenen dagh af gegeven mair wortter inne geduempt om die op te leggene, achtervolgende zijnen bekennere niet min men pleegh die saken wel te committeren den commoingmeester om dair af dagen te makene can hij, oft niet soe moet hij de executie dair af doen eest ter cameren oft de scoutet eest ter vierscharen.

[924] Item, men heeft oick voir recht ende eene oude costuyme onderhouden ende es met vonnisse van scepenen dicwils gevesticht, soe wanneer eenich vanden partijen, int bedingen van hueren saken, tzij verbalijc oft met gescrifte ter cameren oft ter vierscharen, hem vermeten te thoonene huere feyten bij hen voirtgestelt met eenegen brieven, instrumenten oft gescriften dat zij alsdan ten versueke van harer wederpartijen hem dair af behooren, ende sculdich sijn, copie te doene tot hueren redelijcken coste, eer zij inde sake voirt moigen procederen om die gesien bijden wederpartijen voirt inden selven sake huer begonste proces te vervolgene oft af te stane, ende te remidierene.

fol. CCXLVII

[925] Item, het gebuert tot meer malen dat de verweerdere als | hij zijne antwoirde overgeven soude zekere exceptiën dan tegen daensprake overgeeft ende partijen maken dairop een proces van replycken ende duplycken. Ende als scepenen dan bevinden dat die exceptiën srmael ende impertinent sijn, soe wijsen zij de scriefturen, gesien dat de verweerdere ten principalen antwoirden soude, hem condempnerende inde costen van dien processe oft nair gelegentheyt vander saken.

[926] Item, als de duplycke inde principale sake overgegeven wordt, oft ten dage als de voirs. aenleggere renuncieert van repliceren, soe worden ter manissen vanden scoutet, ten versueke van partijen, bij vonnisse van scepenen, de selve partijen tot hueren thoene gewesen.

[927] Item, den tijt peremptoir om te thoonene de feyten die de partijen hen vermeten hebben te thoonene es ssess weken tijts, wetende oft yemandt van hen dair af in gebreke ware, ende hij bynnen sess weken niet en vollendde, soe soude dan die, ten versueke van zijnder wederpartijen, ter manissen vanden scoutet ende vonnisse vanden scepenen, sonder wettege nootsake te thoonene, dair af als verhaelt ende verreyct, versteken ende uuytgeslooten worden.

verso

[928] Item, als deene partije sijne getuygen wilt doen hooren, soe worden zij bij eenen diener vanden heere ende vander stadt dair toe wettelijck gedaeght, ende oic de wederpartije om de selve getuygen te sien, ende te hooren zweeren, ende productie te zien overgeven.

[929] Item, als de selve dienere op sijnen eedt, bij scepenen genomen heeft, dat hij de wederpartije tegen dan gedaeght heeft, ende hij dan de getuygen hueren eedt gestaeft heeft, soe procederen de scepenen diens weke het es met hueren greffiere, voirt int hooren vanden selven getuygen, weder de wederpartije, oft yemandt voir sijnent wegen compt, oft niet en compt, ende nemen oick de productie overe.

[930] Item, int hooren vanden getuygen, soe en plegen de ouders niet te admitteren om als getuygen gehoort te zijne, soe verre partije dat versuect den vader inde sake van sijnen kinde, noch tkindt inde sake vanden vader, noch yemandt vanden gheenen dier stade oft bate af soude moigen hebben, noch die metter partijen dien leyden, op sijnen dagh voir wet geweest hadde, noch die hem raedt ende daet, inder selver saken gegeven oft gedaen

fol. CCXLVIII

hadde | noch oick zijne vijanden. Ende oft partijen hier omme twist hadden, soe pleeghtmen

p 163

den gheenen diet proponeert partijen gehoort, dair af ten thoone te wijsene, ende dien gehoort dan te verclarene, oft mense hooren sal oft en sal.

[931] Item, alsdan de voirs. partijen vollendt ende volthoont hebben, soe remidieeren zij zamentlijck van thoone, ende nemen dagh om te reprootcheren.

[932] Item, veerthien dagen, dair na, geven zij huere reprotchen overe ende wisselen dan malcanders getekent wesende, bijden greffier overnemende om te salveren.

[933] Item, de voirs. partijen geven veerthien dagen dair na huere salvatiën overe, ende soe verre zij als dan oft deen van hen begheert geadmitteert te wordene tot hueren oft tzijnen thoone, opte feyten vanden voirs. hueren reprotchen ende salvatiën, soe verre zij dair inne eenege gestelt ende geproponeert hebben, ende feyten zijn der reprootchen, ende salvatiën aengaende, soe werdt hen dat, bij vonnisse van scepenen, ter manisse vanden scoutet toegelaten ende geconsenteert.

[934] Item, soe verre zij egheene feyten geproponeert en hebben oft als zij hueren thoon dair af vollendt hebben, ende zij te vollen | huere proces nair gelegentheyt vanden saken, verso gefumeert hebben, soe remidieren ende concluderen de voirs. partijen samentlijck inder saken ende begeren trecht. Ende dan wijsen dair op scepenen, ter manissen vanden scoutet op tgheene dat voir hen comen es, alsoe dat na trecht vander stadt ende nair gelegentheyt vander saken behoort.

[935] Item, es voir recht oick bekendt ende eenpaerlijc onderhouden ende met statuyten bijden gemeynen raide vander stadt gevesticht dat de gheene die de principale sake verliest, dair mede oick de costen van dien processe verliest. Al eest soe dat die metten vonnisse inde costen niet geduempt en wordt noch dair af egheene mencie int vonnisse ghemaect en es geweest.

Vanden procedueren ter cameren.

[936] Item, om dan voirt noch te comene totter proceduren, diemen ter cameren over vele ende lange jairen gehouden ende geuseert heeft, soe eest wair datmen aldair alreleyde saken, soe verre dair af bijder eender partijen niet gedeclineert en wordt bedinght, ende vervolght heeft, ende alsoomen noch dagelijcx doet.

[937] Item, ende es te wetene datmen aldair alle saken yerst bedinght ende ploydeert

fol. CCXLIX

metter mondt ende sonder gescriften over te gevene nairden welcken die gehoort, soe plegen dan de scepenen uuyt te sprekene, ende te ordinerene nairde grootte ende de gelegentheyt vanden selven saken, die bij gescriften over te gevene, ende dat in diverssen manieren, alsoo die hier na volgen.

[938] Item, somtijts heeft men geordineert ende gelijcmen dat noch dagelijcx doet ende onderhoudt dat de aenleggere sijne aensprake in gescrifte overgeven soude, ende dat de wederpartije dan dair op die overhebbende over veerthien dagen dairna antwoirden soude, ende soe voirt dair inne procederen met replycken ende duplycken, tot gelijcken dagen die overhebben, sonder meer scrijvens.

[939] Item, oft somtijts heeftmen geordineert dat beyde de voirs. partijen huere

p 164

bedinghde ende gepleydeerde stellen souden in gescrifte, bij cortter memoriën ende geven dan die overe, ende dat de selve partijen, die dan wisselende op malcanders memorie die overnemende scrijven souden bij manieren van addiciën, alsoe hen dat goetduncken, ende tot hueren rechte diemen soude, sonder meer scrijvens.verso

[940] | Item, als de leste scriftueren van desen processen overgegeven sijn, oft als oick eenich vanden selven partijen renuncierden van repliceeren oft van dupliceeren, oft dat zij dair af bij langer dylayen versteken gewesen worden, soe worden zij op huere feyten ende vermeten, ten thoone gewesen, dair partijen tijt toe hebben om dat te doene, gelijc hier vore dair af gescreven es, vanden saken, die ter vierscharen vervolght worden. Ende procedeeren dair voirt inne bij reprootchen ende salvatiën, renunciatiën, ende conclusiën gelijc dat oick vanden saken ter vierscharen verclaert staet.

[941] Item, somtijts oick nair gelegentheyt vanden saken, soe worden partijen geordineert huere bedinghde, in gescrifte gestelt, bij memoriën over te gevene, ende dair toe te vuegene alle huere bescheet van brieven ende munimenten, thoone ende productiën, dair zij hen mede meynen, te behulpene, ende hen tot hueren rechte ende saken dienende sonder meer scrijvens, ende dair dan inne te renuncieren ende te concluderen.

[942] Item, mair somtijts in desen lesten procedueren, soe plegen de voirs. partijen,

fol. CCL

nair gelegentheyt vanden saken, als | zij malcanders memoriën ende bescheet oversien hebben tot huerlieder versueke, bij appointemente van scepenen geadmitteert te wordene, dair tegen te mogen reprootcheren ende salueren met gescrifte. Ende dair inne voirt doen gelijck dair af vore inden anderen procedueren gescreven ende verhaelt staet.

[943] Item, in allen anderen cleynen saken, soe worden partijen als zij in feyten contrarie bevonden worden, nair dat zij huere saken metter mondt bedinght hebben ten thoone gewesen, dair af den tijt es sess weken gelijck vore, ten zij dat dien bij appointemente van scepenen, omder cleynheyt vander saken wille vercort wordt.

[944] Item, ende in dien saken als de voirs. partijen dair voirt inne procederen om hueren thoon te leydene, soe doen zij om dat te doene in gescrifte stellen huer gepleydeerde ende oick van harer wederpartijen metten vragen, dairmen huere getuygen op hooren soude, dair toe oic vuegende, ot wat eynde, zij huere productiën overleggen, makende dair inne huere conclusiën, die zij hen begeren aengewesen te wordene. Ende in desen saken procederen zij verso oic voirt | gelijck hier vore vanden anderen verclaert staet, totten renuncieeren ende tsluytenvan dien toe.

[945] Item, om deswille dat somtijts de saken, soe cleyne sijn, ende van soe cleynder importanciën, soe appointeeren scepenen, dat de partiën hen vinden souden bijden commoingmeesters om dat hijse metter mynnen verlijcken soude, ende in gebreke van dien dat hij alle bescheet hooren souden, ende dan partijen dair op appointeeren, dair zij hen sculdich nair souden zijn te reguleeren.

[946] Item, noch onderhoudtmen eene andere maniere van precederen hetzij ter vierscharen oft ter cameren, aengaende den staten vanden sterfhuysen, bijden langhstlevenden over te gevene, oft bijden gheenen, die een sterfhuys aenveerdt hebben, als zij des versocht worden, dair mede zij op ende afgaen willen.

[947] Item, oft de langhstlevende oft de gheene die een sterfhuys aenveerdt hebben

p 165

als erfgenamen, andere die hen oic recht dair toe vermeten weren wilden, den staet vanden sterfhuyse over te gevene, meynende dat zij voir ende eer verclaren souden, oft zij int sterfhuys comen wilden ende stade | ende bate nemen, ende dat zij daer toe verborgen souden

fol. CCLI

om al te helpen voldoen, dair tselve sterfhuys inne gehouden mocht sijn, soe en dorven zij dat niet doen, sij en moeten hebben zij recht totten selven sterfhuyse, yerst den selven staet overhebben.

[948] Item, ende als zij dan den staet over gehadt hebben, soe moeten zij hen dan verclaeren, oft zij int sterfhuys comen willen oft en willen. Ende kiesen zij ter inne te comene, soe moeten zij de voirs. borghtocht setten, eer zij int sterfhuys moigen comen, ende eer zij tegen den overgegeven staet yet met gescrifte moigen overgeven. Ende kiesen zijter uuyt te blijvene, soe moeten zij tselve sterfhuys renuncieeren ende verthien, alsoe dat behoirt.

[949] Item, es voir recht bekendt ende een oudt heercomen eenpairlijck onderhouden, datmen den langhstlevende van man ende wijve, van eenen sterfhuyse met rechte niet en can ter eedt bedwingen om den staet vanden sterfhuyse metter eedt over te gevene, oft dien, oft oick die vanden huysgesinde zijn, te bedwingen eedt te | doene niet ontsteken te hebbene. Verso Mair die nochtans niettegenstaende soe hoeft men bynnen zekeren jaren herweerts altijts voir recht gehouden, ende tot meer malen gewesen voir recht, soe wanneer scepenen bevonden hebben int deduceeren vanden processe, dat de langhstlevende yet ontsteken oft ontvremdt hadde, oft dat opden langhstlevende merckelijcke suspicie van ontsteken was, ende hen dat bleeke dat zij dan dien, met hueren vonnisse bedwongen hebben bij eede hem dair mede te purgerene ende den inventaris, oft hueren overgegeven staet, metter eedt te moigen grootten ende te verifieeren.

[950] Is voirt voir recht eenpaerlijck onderhouden, wanneer men bevindt dat de langhstlevende oft daenveerdere als erfgename van eenegen sterfhuyse eenich haeffelijcke goedt van dien sterfhuyse ontsteeken heeft, dat daer diens deel aenden heere verbuert es, ende niet der erfgenamen deel, die int sterfhuys comen, mair tselve huer deel volght hen vrij sonder schade.

[951] Item, alst alsoe gebuert dat den staet van eenen sterfhuyse voirde wet, alsoot behoirt, overgegeven wordt, soe wordt | dien overgenomen, getekent vanden greffier bijde

fol. CCLII

gheene die hen recht vermeten, totten selven sterfhuyse te hebbene, ende scrijven dair tegen bij manieren van reprootchen, ende dien overgegeven heeft, wederomme dair tegen bij manieren van salvatiën, sonder meer scrijvens. Ende worden dair feyten inne gestelt, ende vermeten te thonene, soe worden zij ten thoone gewesen. Ende wordt tselve proces voirt beleydt totten sluyten toe gelijck vore vanden anderen verclaert staet.

[952] Item, es voirt voir recht bekendt, ende alsoe eenpaerlijck onderhouden, soe wanneer partijen om tgoedt van eenen sterfhuyse, questie ende geschille hebben, om dair inne ende toe recht te hebbene, ende voir malcanderen geprefereert te zijne, ende de goeden in diversschen handen ende plaetsen sijn, oft in eene handt alleene, ende zij dair omme bij scepenen comen, soe werdt bij scepenen dan hen een gemeyne vonnisse uuytgesproken dat men alle tgoedt vanden selven sterfhuyse, bij een vergaderen sal ende alsoe tselve sterfhuys vol ende geheel maken, alsoot behoort de selve goede in sequestre | handt doen stellende verso tot dat zijs dair af eens worden metter mynnen oft metten rechte.

p 166

[953] Item, inden saken rekeningen aengaende wordt insgelijcx geprocedeert alleenlijck met die scriftueren, in alder wegen ende manieren, gelijc dat dat hier vore vande staten den sterfhuysen aengaende gescreven ende verclaert staet.

[954] Item, noch esser eene andere maniere van procederene, die de cortste es van allen anderen, ende dair mede alle processen afgeslagen worden, die alsoe wel geschien magh ende gesleten worden voir een vanden commoingmeesters als voirde wet, ende es wanneer de eene partije de sake dair quetste af es, stelt in custbodingen van eede, om die te houdene bij zijnder eedt, oft dat zijne wederpartije, bij zijnder eedt de contrarie zweere, dwelcke de wederpartije dan moet aenveerden om te doene oft moet laten doen den gheenen, diet hem custbodet, soe verre bij tgene dair zij questie om hebben nyemandt geweest en heeft noch

fol. CCLIII

yemandt dair af en weet te sprekene, want soe verre dair yemandt | af weet te sprekene, soe soude dien eedt uuytgestelt worden tot datmen dair dbescheet af gehoordt hadde, ende dan dair na verclaren, wie van hen beyden dair toe geadmitteerd soude worden, om den eedt te doene.

[955] Item, voirt heeft men in zaken van cleyndere importanciën voir eene oude costuyme onderhouden ende tot meer malen met vonnissen gevesticht dat soe wanneer deene partije sijn vermeten clairlijck met eenen getuyge niet suspect wesende, bethoont, ende hij in sterckenissen van dien zijnen getuygen te baten, dair te zijnen eedt presenteert te doene, dat alsdan scepenen met hueren vonnissen dien dair toe admitteren, duemende dair mede zijnder wederpartijen oft absolverende hem die den eedt doen soude, nair gelegentheyt ende conclusiën vander saken.

[956] Item, soe wanneer yemandt als boven met vonnisse van scepenen geadmitteert wordt om sijnen eedt te doene, soe moet de selve die zijnen eedt doen wilt, dair toe nair doude onderhoudene costuyme zijnder wederpartijen doen dagen, om hem den eedt te sien doen. Ende soe verre hij dan dair toe niet en quame, ende de dienere op sijnen eedt name, dat verso hijten dair toe gedaeght hadde, | soe soudemen hem dien niettegenstaende in zijnder absentiën sijnen eedt laten doen, yerst sekerende in handen vanden commoingmeester, alsoe dat behoort dwelck dan bijden greffier bij tvoirs. vonnisse behoort geteekent te worden.

[957] Ende oft de gedaeghde partije compareerde, ende en wilt hem den eedt niet verdragen, soe moet hij dan den eedt doen alsoot behoort in sijnder presentiën. Ende somtijts soe verdraeght de gedaeghde partije sijnder partijen den eedt, eer hij in handen vanden commoingmeestere gesekert heeft. Ende somtijts oick nair dat hij gesekert heeft, dwelck alsoe al, bijden greffier alsoot geschiet geteekent wordt.

[958] Item, es voirt te wetene ende dat heeftmen alsoe eenpaerlijc onderhouden, dat nyemandt eenen anderen en magh doen daghen bij eenen dienere vander stadt om voir commoingmeester ende scepenen te comene ter cameren, hij en heeft ter yerster reysen dair af consent om dat te doene van eenen vanden commoingmeesters vander voirs. stadt van Mechelen.

[959] Item, men heeft oick eenpaerlijck onderhouden ende gecostuymeert dat de scoutet

fol. CCLIV

oft in zijnder absentiën | sijn stadthoudere alle de sentenciën, die ter vierscharen uuytgesproken ende gepronuncieert worden, ter executiën doet leggen ende nyemandt anders. Ende dat de commoingmeesters alle de terminatiën ende appointementen die ter cameren uuyt-

p 167

gesproken ende gepronuncieert worden ter executiën doen stellen ende leggen, ende nyemandt anders.

[960] Item, noch esser eene andere maniere von procederene aengaende den successiën vanden haefflijcken ende erfflijcken goeden gebleven nade doot van die overleden sijn, staende ter indicaturen vande voirs. scepenen van Mechelen, alsoe hier na volght.

[961] Item, dien aengaende soe doen de partijen dient aengaet eendrachtelijc te samen, ende met gemeynen accoorde de sake oft casuin in terminis, in gescrifte stellen, ende geven dien scepenen alleene overe om met eenen kuere, ende voir recht verclairt te wordene, hoe zij nair trecht vander stadt, de selve goeden dair questie af es sculdich sijn te paertene, ende te deylene, dair op hen dan de scepenen, als zij den casuin oversien hebben, ende tsamen dair op convocatie gehadt, voir recht ende eenen kuer verclaren, achtervolgende den rechten ende den gescrevenen kueren vander selver stadt, hoe verre ende hoe diepe elck van hen dair inne | gerecht es, ende hoe zij die goeden sculdich zijn te paertene ende te deylene Welcke verso kueren hier na volgen ende gescreven staen met tgene des dien aencleeft, ende die met vonnissen gewesen ende dicwils voir recht, alsoe verclaert sijn. Dits de vorme vanden coren ende deylinge van goede vander dooder handt achterblijvende, ende oick vanden goede der levender persoone. Alsoe verre als ment van oudts heeft connen ondersueken daer toe gevueght op elcken keur dat dair toe dient, alsoot onderhouden es geweest.

[962] Ierstwerf waer man ende wijf sitten in wettelijcke huwelijcke ende zij kinderen te gader hebben ende wair dat van dien kinderen een oft meer gehuwet hadde geweest, ende wie vanden kinderen storve sonder wettege geboirte, dat goedt dat na eenegen vanden kinderen bleve, soude wederkeren op vader ende op moeder, dair die stoel van hen geheel ware, behoudelijck den gheenen zijne lijftocht, die dat kindt gehadt hadde, wair oick dat sake, dat hij storve, eer die stoel gescheeden ware, soe soude geheellijck ende al dat goedt, dat hij hyelt tot | zijnder tocht blijven den voirs. geheelen stoele. Ende waer dat sake dat die stoel

fol. CCLV

geschieden ware, soe soude deen helft blijven tvaders magen ende dander helft der moeder magen. Ende wairt dat dair eenich kindt ware bleven, soe soude dat kindt dit goedt alleene hebben.

[963] Ende es tverstandt vanden yersten kuere, soe wanneer de kinderen storven, weder zij gehuwet oft ongehuwet zijn, oft oick de kints kinderen ende den stoel van vader ende moeder, oft van oudevader ende oude moeder noch geheel es, soe compt alle huer goedt achter hen blijvende, achtervolgende desen yersten kuere, op vadere ende moedere oft oudevadere ende oude moedere, beyde noch in levenden lijve zijnde. Al hadden de kinderen oick susteren ende broeders. Ende es dat te verstane vanden goede dat dier zijden nair trecht ende de kueren vander stadt sculdich es te volgene toe te comene ende te succederene.

[964] Hier op es noch aengaende desen yersten artykele vanden kueren voir recht bekendt ende alsoe onderhouden ende dicwils met vonnissen gewesen dat de langhstlevende vande voirs. gestorvenen kinde dat hij getroudt hadde, oft die | overleefde eenegen vanden vadere verso

p 168

oft moedere vanden selven gestorvenen kinde egheen recht van successiën hebben en soude, in haven nocht in erven achter den yerstervende oft beyde te samen van vader ende moeder blijvende in egeender manieren. Mair soe verre hij eenege kinderen oft kindt dair af behouden hadde, die soude dair toe bij successiën comen.

[965] De langhstlevende oick van manne ende wijve al ware eenege proprietijt van erven opten yerststervenden van hen gesuccedeert geweest van vadere oft van moedere, dair de langhstlevende van vadere oft moedere zijn tocht aen hielde, oft oick uuyter zijden dair yemandt tocht aen hadde, nair trecht vander stadt tware erftocht oft aengestorven tocht, ende die storve voirden gheenen, dier de tocht aen hadde, en soude als die storve, dair ane oick egheene tocht hebben, mair soude ter stont met vollen rechte van possessiën ende proprietaris op sijne kinderen comen hadde hijter behouden. Ende es te verstane dat de langhstlevende van manne ende wijve egheene tocht en behout, noch toegecomen en can, dan aende erve die de yerststervende tzijnen overlijdene besit, ende metter handt heeft. Ende egheene huwelijcke vorweerde en grijpt stadt, daer wettege kinderen sijn.

fol. CCLVI

[966] Voirt wair dat zij twee in wettelijcken huwelijcke sitten, ende deen van hen beyden sterft, ende zij kinderen te gadere hebben, soe sal die erfflijcheyt verschijnen op die kindere, die vader ende moeder houdende waren. Ende die vadere oft die moedere, die te lijve blijft, sal aldus deylen tegen hare kinderen, dats te wetene dat die vadere ocht die moedere kiesen sal de beste wooninge te zijnen lijve, die dair es, ende de kinderen sullen dair na eene kiesen op datter meer es, hueren wille niet te doene. Ende alle de andere erfflijcheyt, die dair blijft, sullen zij deylen half ende half, ende de have dier gelijcke.

[967] Uuyt cracht van desen tweesten kuere ende anderen desen aengaende, hebben douders voir recht onderhouden ende eenpaerlijck geobserveert dat vadere ende moedere huere wettege kinderen, die zij tsamen hebben, bij hueren testamente niet beswaren noch belasten en moigen, noch ten achterdeele van hueren kinderen yet doen oft maken, hetzij met substitiën, van deen opten anderen huere erfflijcheyt te verstervene, oft van die niet te moigen vercoopen oft anderssins tot yemandts anders proffijte in egheender manieren, ten ware bij octrooye vanden prince oft bij consente vanden selven hueren kinderen, oudt genoech sijnde, alsoe dat hier vore int begintsele verclaert staet, ende hoe ment oick anders doen mach nair trecht vander stadt.

verso

[968] Item, wanneer dbedde scheyt van manne ende wijve een kindt buyten landts hebbende datmen niet en weet oft het noch levende oft doot es, soe magh de langhtslevende alle sijn goedt doen inventorieeren, ende dat dan verborgene, dair op blijven besitten, sonder den erffgenamen vanden selven kinde eenege sceydinge dair af te doene, totter tijt toe, dat zij bethoont sullen hebben dattet overleden es, want nyemandt successie geheyssthen en can, hij en moet yerst bethoont hebben, dat hij doot es, dair hij de successie af heysschen wilt.

[969] Thuys dat de langhstlevende tot zijnder tocht gecooren heeft, ende oick de andere erfflijcheyt, die hij tzijnder tocht blijft besittende, ende anders niet, die moet hij houden in goeden sake van wande ende dake, vast van veynsteren ende dueren, ende den chijs dair uuytgaende betalen ende ofter gronwerck aen gebrake, dair de langhstlevende zijne tocht aen houdt, soe souden de erffgenamen, dair toe opte plaetse, de stoffe al verhouwen ende al bereet om leggen ende rechten moeten leveren, sonder cost oft last vanden langhstlevende. Ende

p 169

diet ter tocht besate, soude voirt de dachueren moeten betalen, tot dat dwerck volbracht ware.

[970] | Ende de dachueren pleeght men gemeynlijck te rekenen, voirden derden penningh van stoffen ende van dachueren. Ende oft de tochteneere oft tochtenersse derve diese ter tocht besate in quaden reke liete, nair hair doot, soe soudt de gheene die dien tochteneere oft tochtenersse getroudt hadde, oft huere erffgenamen die sijn, oft huer goedt aenveerdt hadden, moeten tot hueren coste doen reken ende betalen, alsoe dat behoort, oick de verloopene chijsen betalen, dier verschenen waren, als hij oft zij afluuch worde.

[971] Bijden gemeynen raidt vander voirs. stadt es desen achtervolgende overdragen, geslooten ende gestatueert dat elck tochteneere oft tochtenersse van huysen, bynnen der Vrijheyt van Mechelen gelegen, de selve huysen sculdich sullen sijn te doen repareren op dats behoeft ende alsoe voirtaen altijt in goeder reparaciën te houdene, ten goetduncken anden heeren vander wet, alsoe verre als dair af tusschen partijen twist gebuerde. Ende oft de de selve tochteneere oft tochtenersse dair af gebreckelijck ware, ende dat alsoe niet doen en woude, het ware bij armoeden, oft uuyt crijge, dat als van ende in dien gevalle de gerechte erffgenamen vanden selven huysen de selve huere huysen metten gronde ende alle hueren | toebehoirten, sullen moigen aenveerden ende behouden. Betalende den tochteneere oft verso tochtenersse oudt zijnde boven de vijftich jairen, tderdendeel vander weerden, dat dat huys jairlijcx ghilden mochte, als voirde tocht. Ende oudt zijnde beneden vijftich jairen, de helft dair af, na goetduncke ende ordinantie vanden voirs. heeren vander wet, op dat tusschen partijen dair inne twist gebuerde. Ende alsoe verre als de tochteneere oft tochtenersse drie jairen deen nair den anderen volgende den chijs oft pacht vanden huysen ende erven, die zij tot hueren tocht houden, lieten verloopen ende ombetaelt staen, dat als dan terstont derff-genamen dair af den selven grondt sullen moigen aenveerden, ende tot henweerts nemen betalende den tochteneere oft tochtenersse, nairde gebande ende inder manieren voerscreven.

[972] Men sal hier weten ende verstaen dat de langhstlevende een huys tot zijnder tocht kiesen magh dat ter tijde vanden yerststervenden doen voir een huys beseten werdt, al haddent te voren twee oft drie oft meer huysen geweest, ende soe ter hueren gegaen, midts dat den tijt aensien wordt, als wedde scheyt. Ende | insgelijcx al waren van eenen huyse twee,

fol. CCLVIII

drie oft meer huysen ghemaect ter hueren gaende, als dbeydde scheyt van manne ende wijve, soe souden die voir soe vele huysen, gehouden ende gerekent worden, ende niet voir een huys, al hadt te voren een huys geweest. Alsoe dat hij oft zij dair af ter tocht mair een en soude moigen kiesen.

[973] De langhstlevende magh oick, al en ware dair mair een half huys oft een vierendeel oft min, ende datter niet meer huysen noch deelen en waren dat tot zijnder tocht kiesen. Ende soe mochten de kinderen oick tot harer erfflijcheyt, als de langhstlevende een huys ter tocht gecooren hadde.

[974] Al ware een huys vore des yerststervende doot terve gegeven op eenen chijs, soe en soude de langhstlevende dien chijs, al es hij van eenen huyse gecomen tot zijnder tocht niet moigen kiesen, mair soude dien gedeylt worden, nairde natuere dattet huys was, doent terve gegeven werdt.

[975] Item, een woonhuys van eender hoeven met eenen redelijcken hoove ende niet alle de huyssingen magh wel bijden tochtenere, | oft tochtenersse ter tocht genomen wor- verso Cah. 22 Mech.

p 170

den. Oft vanden kinderen tegen vadere oft moedere, dair hij oft zij, een ander huys heeft dair tegen genomen worden.

[976] Item, oft manne oft wijve eenege erfflijcke renten gemaect waren met alsulcker conditiën soe verre die sonder wettege geboirte van hueren lijve gecomen, afluuch worde dat die alsdan volgen souden den gerechten erfgenamen van diese alsoe gemaect hadden: Ende hij oft zij dair na te havelijcke trocke oft ware gehuwet alst gemaect worde ende afluuch worde sonder wettege kinderen van sijnen oft hueren lijven gecomen achter te latene, soe en soude de langhstlevende van dien aen die renten oft goeden egheene tocht hebben noch behouden, mair souden terstont den erfgenamen volgen nairvolgende den voirs. conditiën.

[977] Ende tgheene dat den kinderen vander erfflijcheyt aengedeylt werdt, daer moigen

fol. CCLVIII [7]

zij hueren wille mede doen om te vercoopen, te belasten, te verthieren, oft dair mede te disponeren, alsoe hen dat gelieft. Mair de helft die de langhstlevende van vader ende | moeder boven tgecooren huys vanden ander erven, tegen sijne kinderen afgedeylt, die en blijft hij oick mair besittende tot zijnder tocht, ende en maghse niet vercoopen, belasten, noch verthieren in egheender manieren.

[978] Voirt scout, vleede ende onrecht salmen betalen uuyten gemeynen goede, ende het testament sullen de kinderen betalen, ocht de geboorte van haren deele.

[979] Dit derde point es aldus te verstane, ende alsoe onderhouden ende geuseert geweest, dat de sculden vanden sterfhuyse dondtrechtveerdich goedt, oft dat gelaten wordt ende gemaect, in restituciën van qualijc gecregen goeden ende duytbeelde dat es duytvaert nairden staet vanden dooden gedaen der kercken recht, ende datmen vertheert int sterfhuys den tijt datmen tsterfhuys houdt, diemen gemeynlijck voir sess weeken reekent, uuyten gemeynen goeden betaelt worden.

[980] Item, oft gebuerde datter soe vele scults ware, dat de have die niet verstringen verso en mochte, soe moeste die metter erven betaelt worden, dairvore men dan yerst | executeeren soude trecht dairaf alsoot behoort voldaen zijnde de vercregene erve. Ende dair na de oude stocgoeden oft perimairde goeden, alsoe dat in dien gevalle de langhstlevende dair ane egheene tocht behouden en soude. Wantmen egheen tocht sculdich en es te hebbene voir dat de scult betaelt es.

[981] Egheene dat hier staet vanden kinderen het testament op huer deel te betalen es te verstane soe verre de langhstlevende int maken vanden testamente vanden yerststervende niet geconsenteert en heeft. Mair hadde hijter inne geconsenteert, soe soudt uuyten gemeynen gaen. Ende dat heeft men insgelijcx eenpaerlijck onderhouden dat de vrienden ende erfgenamen vanden yerststervenden van manne ende wijve dair egheene kinderen en sijn, oft huer testament oick betalen moeten van tgheene dat zij terstont den langhstlevenden afdeylen ende met hem dragen moigen, ten ware dat de langhstlevende dair inne geconsenteert hadde uuyten gemeynen te gane als vore.

[982] Voirt meyskens die bruederen hebben van geheelen bedde, hen en magh egheene fol. CCLIX erfflijcheyt versterven, mair inde have sullen zij deylen gemeyne. Ende waer den haven | alsoe luttel, datter niet ter pijnen weerdt en ware jegen de erfflijcheyt, die daer bleve, soe

p 171

moesten de bruederen de susteren goeden in redelijcheyden met gemeynen vrienden. Ende oft partijen des niet en consten vereenegen, bij vrienden ende zij emmers trecht begheerden, soe es bijder wet voir recht verclairt dat trecht es dat twee susteren deylen souden tegen eenen brueder inde erfflijcheyt, behoudelijck dat de brueders den susteren huer gedeelte sou-den moigen bewijsen ende lossen met penningen nair landtcoop, alst hen geliefde.

[983] Dit vierde point vanden kueren heeft men eenpairlijc aldus onderhouden, ende es met vonnissen dicwils gewesen geweest dat twee susteren deylen inde erfflijcke goeden achter hueren ouders blijvende tegen eenen broeder, dairt de ouders niet gemaect en hebben datse gelijc deylen souden sonder den brueders dair inne eenich voordeel te behoudene, vanden susteren deelen te bewijsene in renten, ende van die te moigen lossen, oft uuyt te pandene in egheender manieren. Mair hebben de susteren, achtervolgende den verclarenen vanden selven pointe over veertich ende vijftich jaren eenpaerlijc tot noch toe vervolgende met hueren deelen moigen huer | proffijt doen van die te vercoopene, te belastene ende verso te verthierene, alsoe hen dat gelieft heeft, ende noch dagelijcx doen, sonder dat alsoot point luyt onderhouden te hebbene in eeneger manieren.

[984] Item, het es clair ende openbair ende voir recht bekendt dat vader ende moeder in geheelen bedde moigen maken ende verclaren dat alle huere kinderen, meysens ende knechten, alle huere beruerlijcke ende omberuerlijcke goeden nair huerlieder doot blijvende hoot hootsgelijckx deylen sullen wair die gelegen zijn, dwelck alsoe nair trecht vander stadt onderhouden wordt, ende es dicwils met vonnisse gewesen, niettegenstaende den voirs. kuere, soe verre de makinge blijckt ten minsten bij twee wettegen getuygen, dair vore dattet geschien magh, ende stadt grijpen, waer af hiervore dat noch claerlijcker ende breder gescreven ende gespecificeert staet.

[985] Voirt brueder oft sustere die guedinge gehadt hebben, die en moigen niet deylen met brueder oft met susteren van vader wegen, oft van moeder wegen, zij en bringen inne datse gehadt hebben. Ende tkindt staet altois in svaders stadt ende inder moedere.

[986] | Desen vijften kuer es aldus te verstane, ende alsoe eenpaerlijck onderhouden dat

fol. CCLX

brueders ende susteren innebringen moeten tgheene dat zij te huwelijcke gehadt hebben, ende anders niet, wairtmen met vonnissen uuytgesproken bevindt, dat dat woirdt guedinge dair bij verclaert es, oft uuytsetsele oft tghene datmen te huwelijcke gehadt heeft, ten ware dat de ouders dat verclaerden inne te bringene dat zij eenegen van hen meer boven thu-welijck goedt oft anderssins gedaen hadden, dan den anderen. Oft dat de gheene die thuwelijck goedt gehadt heeft, soe lange stille moet staen sonder te deylene tot dat elck van sijnen brueders ende susteren, die egheen huwelijck goedt gehadt en hebben, soe vele oick voir uuyte hebben sullen, oft die min gehadt heeft dan een andere te huwelijcke dat verleken sal sijn, dat die soe vele hebbe als de andere.

[987] Item, oft vadere ende moedere eenegen van haren kinderen erfflijcheyt costen ende dair inne goedden, oft dat yemandts lijve, van hueren kinderen cochten, lijftochtrenten, sonder dair af te disponerene inne te bringene, soe en dorsten die die kinderen ter deylingen niet innebringen, noch soe lange niet stille staen, tot dat de andere dair tegen soe vele | gehadt souden hebben, mair souden die behouden ende niet te min noch deylen inder verso ouders goeden, want alle renten ende erfflijcheyt volgen den gheenen dairse op bebrieft staen,

p 172

nair uuytwijsen vanden brieven dair af zijnde, ten ware dat anderssins dair mede gedisponeert ware bijden ouders des macht hebbende, dair inne behouden van dispositiën.

[988] Voirt es te wetene ende voir recht bekendt dat de kinderen, die huwelijc goedt gehadt hebben, wanneer deen van vader oft van moeder sterft, dat zij dan noch niet meer en dorven innebringen, soe verre zij willen, dan de helft van tgheene dat zij te huwelijcke gehadt hebben, oft soe lange stille staen gelijck vore ende vertoonen metter ander helft inne te bringen, tot dat de langhstlevende van vader ende moeder afluuch wordt.

[989] Is oick dit innebringen oft soe lange stille te stane te verstane dat dat geschien moet de kinderen deen tegen de anderen, op huer deel, dat zij den langhstlevenden van vader ende moeder nair trecht ende de kuere vander stadt afdeylen moigen, want de langhstle-

CCLX [8]

vende met sijn helft vanden goeden dan sijnde dair af vrij | ende los hebben ende aenveerden, alsoe die bevonden worden ten overlijdene vanden yerststervende.

[990] Oick eest voir recht bekendt ende eenpairlijck onderhouden dat de kinderen die huwelijc goedt gehadt hebben, dair mede uuyt moigen blijven sonder int sterfhuys van hueren ouders te moeten comen, ende ine te bringene metten welcken zij van verthyen de successie vanden selven hueren ouders, soe dat zij egheen paert noch deel inden anderen hueren goeden achter hen blijvende, en moigen hebben, ten ware dat in hueren huwelijcken vorweerden bijden ouders gecondicioneert, ondersproken ende bevorwert ware geweest, dat zijt souden moeten innebringen, nade doot van den selven hueren ouders ende in dien gevalle, en souden zij dair niet moigen uuytblijven, maer soudent moeten innebringen, soe verre de andere wilden.

[991] Item, die de helft van zijnen huwelijcxen goeden int yerste sterfhuys van sijnen vadere oft moedere innegebracht heeft, ende dan voirt dandere deylbare goeden heeft helpen deylen, die en magh dan oft sijn hoir int tweeste sterfhuys vanden selven zijnen vadere oft verso moedere met | sijnen huwelijcken goede niet uuytblijven, maer moeter dan innecomen ende scade ende bate nemen.

[992] De kinderen oick die huwelijck goedt gehadt hebben moigen nairde doot vanden yerststervende van vader oft moedere, noch dan uuytblijven om in dat sterfhuys niet te comen deylen, maer laten dat paerten ende deylen den anderen sijnen brueders ende susteren, sonder dair omme versteken te sijne int sterfhuys vanden langhstlevenden van vadere oft moedere niet te moigen comen, want dan yerst moigen zij kiesen, weder zij dan innecomen willen, oft met hueren huwelijcken goede dan uuytblijven.

[993] Ende es te verstane van huwelijcke goeden inne te bringene, die zij als boven van vader ende moedere te huwelijcke gehadt hebben, sonder de vruchten ende proffijten dair af gecomen inne te bringen, mair oft eenich vanden kinderen huwelijck goedt van zijnen oom oft moeye, oft uuyter zijden gehadt hadde, ende de gheene afluuch worde, die dat goedt gegeven hadde, ende dat ontfaen hadde een van sijnen erfgenamen ware, nair diens doot, die

LXXI

en soude dat huwelijck goedt, in dat sterfhuys niet | dorven innebringen, al versochtent de andere erfgenamen sijn brueders oick ende susteren. Noch insgelijcx soe lange niet dorven stille staen, tot dat de andere soe vele gehadt hadden, mair soude mede de andere goe-

fol. CCLXI

fol. CC

p 173

den hulpen deylen als oft hij niet gehadt en hadde, ten ware dat de gestorvenen dat verclaert ende gewilt hadde te doene.

[994] Den selven vijften kuer seeght voirt dat tkint staet altois in svaders stadt ende inde moedere, is te verstane oick al warender vele kinderen, datse souden staen in harer ouders stadt ende oick huere kinderen kinderen, als voir eenen staeck, al waerent oick alle dochteren, ende datter egheene zoonen en waren. Alsoe dat der selver dochtere oft dochteren, soe verre het brueders kinderen waren, in erfgoeden uuyter zijden comende, alsoe wel paerten ende deylen souden staende inde stadt van hueren vadere oft oudtvadere, als de brueders huere ooms souden moigen deylen.

[995] Is voirt voir recht bekendt ende alsoe onderhouden ende met vonnisse dicwils gewesen, soe wanneer brueders ende susteren gehuwet wesende elck van hen wettege kinderen hebbende deen van hen afluuch werdt, ende sijn goedt op sijn kindt | oft kinderen gesuc- verso cedeert es geweest, ende de selve kinderen allegadere afluuch worden, alsoe dat die linie deficieert, soe compt dat goedt datse metter handt hadden vanden selven kinderen op huerlieder ooms ende moeyen, ende niet op huerlieder kinderen, midts dat zij eenen graedt naerdere sijn dan huere kinderen, ende dattet uuyter zijden compt, te wetene sijnt haefflijcke goeden, ooms ende moeyen hoot hootsgelijcke. Ende sijnt erfflijcke goeden opte ooms oft ooms kinderen alleene, daert anders niet gemaect en es.

[996] Voirt ware dat sake dat dese kinderen storven sonder wettege geboirte ende die vadere te lijve bleve, acht die moedere na den kinderen lijf, soe soude op vadere ocht op moedere verclaert sijn ende blijven alle de erfflijcheyt, die hij oft zij hielt sijnen kinderen vore, te zijnre tocht. Ende wairt dat sake dat die wooninge, die hij coos te sijnre tocht, hadde geweest gecregen in geheelen stoele, soe soude die helft van dier wooninge wederkeeren nair sijn lijf, der wetteger geboirten des gheens die vore gestorven ware, ende metter ander helft mocht hij sijne wille doen. Ende int gelijcke saelt wesen, oft die kinderen storven ende geboirte achterlieten ende die geboirte | storve sonder gebuerte, den oudervader oft

fol. CCLXXII

oudemoeder te lijve blijvende, dat op oudevader oft oudemoeder verclaert wesen ende blijven sal vanden kinder kinderen doot die erfflijcheyt, gelijc alst vore verclaert staet vanden kinderen ende alsoe vast voirt van grate te grate.

[997] Alle de erfflijcheyt dair dit seste point vanden kueren mentie af maect, ende die de langhstlevende van vader oft moeder besit, ende hen niet afgedeylt en es, ende dair hij oft zij eene erftocht aen heeft, het zij datse van hueren ouders gecomen es oft vercregen, die versterft weder aenden langhstlevenden, ende wordt weder dair af een proprietaris om sijnen wille mede te doene, soe verre alle huere kinderen van dien sterven, mair wat hen bijden kinderen nair dat dbedde gesceyden es afgedeylt es geweest, al ware die erfflijcheyt van hueren ouders gecomen, oft oick in geheelen stoele vercregen, dit en can aen dien niet weder versterven, maer moet den naesten volgen van dairt comen es, oft dairt nair recht succedeeren moet.

[998] Ende dat oick alle derfflijcheyt vander kinder kinderen oft oudervadere oft oudermoedere verclaert wesen ende blijven soude, es te verstane vander erfflijcheyt, die de | voirs. oudervadere oft oudermoedere als boven, in erftochten besit, ende daer zij inde plaetse van haren ouders inne souden comen deylen, soe verre zij niet vore en storven.

p 174

[999] Ende es voirt te wetene dat de erfflijcke goeden, dairmen erftocht en heeft sijn de gheene die hem van sijnen ouders gesuccedeert sijn, tzij voir zijn huwelijck oft dair inne, oft oick dair na, oft die hem oick van zijnder zijden gecomen oft gegeven sijn geweest. Ende die hij oick voir sijn huwelijck gecocht oft gecregen heeft, ende de helft oick vanden erfflijcken goeden, die hij staende sijnen huwelijcken vercregen ende gecocht heeft.

[1000] Voirt aldertieren erfflijcheyt gaet weder ten struycke waert, dair af dat comen es, behoudelijck elcken zijnre lijftocht na der stadt recht.

[1001] Uuyt welcken sevensten kuere het clairlijck blijckt ende es notoir ende openbair ende datment alsoe heeft onderhouden dat eene halve sustere, oft een half brueder egheen recht noch successie en heeft inde erfflijcke goeden achter hueren halven brueder oft halve

fol. CCLXXIII

suster overleden | zijnde gebleven, die vander zijden comen sijn, dair af zij oft hij niet en bestaet. Mair soe verre zij vander selver zijden comen waren dair af hij oft zij de halve suster oft brueder ware, die souden hem alleene toecomen ende warent vercregen goeden bijden overledenen, daer souden zij deene helft af hebben, ende de ander helft soude volgen, den naesten vrinden vander ander zijden. Alsoe dit naerdat blijkt inden negensten kuer hier nair, dair gescreven oick staet, int eynde aldus, ende alle erfflijcheyt gheet weder der gheboirten, dair zij af comen es.

[1002] Voirt ware dat sake dat een weduwere huwede, ocht eene weduwe, die wettege kinderen hadden, ende die man ochte dat wijf storve, die aldus kinderen hadden, soe souden de kinderen deylen jegen hueren stiefvadere, ocht jegen huere stiefmoedere de gerechte helft, in gecregen erve, ende in have. Ende waer dat sake dat zij kinderen hadden te gader, soe souden die kinderen deylen metten anderen, dats te verstane van erfflijcheyden souden sij deylen bedde bedde gelijc. Weder dair luttel ware vanden kinderen, ocht vele, dat es aldus te verstane. Al waer een meysken vanden yersten bedde, oft vanden lesten, ende dair waren verso zoonen vanden anderen bedde, soe soude sij alsoe vele vander erfflijcheyt | hebben, als alle de zoonen, want zij alleene van eenen bedde ware, mair vander haven souden zij alle deylen hoot hootsgelijcke.

[1003] Voirt waer dat sake dat man ende wijf kinderen hadden van drie bedden oft van vieren, oft hoe vele dat zijer hadden, die souden deylen na dese maniere. Behoudelijck den man ocht den wijve, dier te lijve bleve, de helft vander haven ende vander erven. Ende wat kinderen van eenen bedde sijn, ende dair af eenich storve, soe en magh gheen half brueder, noch gheene halve sustere deylen in dat goedt, alsoe lange alser eenich leeft van geheelen bedde, weder dat es sustere oft brueder. Ende alse de leste sterf van hen, soe sal sijn goedt versterven, half zijnen halven bruederen ende zijnen halven susteren, ende dander helft zijnre andere partijen. Ende alle erfflijcheyt gheet weder der geboirten, dair zij af comen es.

[1004] Item, om tverstant van desen voirgaende twee artikelen achte ende negene te hebbene, soe moetmen weten dat de selve artikelen presupponeeren dat de weduere, oft de wedue, dair de selve artikelen af spreken, verscheyden ende verdeylt es, van sijnen kinderen,

fol. CCLXXIV

oft dat de selve | kinderen versteeken ende vermerret sijn van harer successiën vander haven. Ende oick dat die weduere oft die wedue, dier verhuwt es, met harer haven oft met hueren deele vander selver haven niet wettelijck gedisponeert en heeft, dat dien wel geoirlooft ware, wanneer die dat wettelijck ende behoirlijck dade.

p 175

[1005] Want in gevalle de selve weduere oft wedue dier verhuwt ware, onverdeylt ende onverscheyden ware van zijnen kinderen, oft niet vermerret noch niet versteken van harer successiën, ende die dan geraecte te stervene sonder nakinderen te hebbene, oft sonder met haren deele gedisponeert te hebbene, dat hem wel geoirlooft ware te doene, soe sou-den de selve kinderen deylen tegen hueren stiefvadere oft stiefmoedere de gerechte helft vander haven van huers vaders oft moeders wegen, die yerst gestorven ware, die achter den langhstlevenden bleven ware, hoe vele oick die stiefvadere oft stiefmoedere aen dien lestlevenden, die onverscheyden geweest hadde, metten huwelijcke aenbracht hadde, ende dair toe noch souden de selve kinderen dien afdeylen de helft vander ander helft, van dien lestgestorvens huers vaders oft moeders wegen. Alsoe dat zij de drie deelen van alle der haven hebben souden. Ende de stiefvadere oft de stiefmoedere | mair tvierde vierendeel. Ende oft verso int selve tweeste huwelijc met dier onverdeylder haven erfflijcheyt gecocht ende vercregen ware, soe souden insgelijcx de selve kinderen, die drie deelen dair af hebben gelijc vander voirs. haven, ende de stiefvadere oft de stiefmoedere oick gelijck vore.

[1006] Ende oft de selve weduere oft wedue, als boven onverdeylt sittende, oft sonder de voirs. kinderen vermeert te zijne, ende sonder gedisponeert te hebbene int nairhuwelijck wettege kinderen gecrege, sou souden nair diens doot de voirkinderen de helft vander haven hebben, ende de nairkinderen de helft vander ander helft, dat es tvierendeel vanden geheele, ende tvierde vierendeel souden de voirkinderen ende nairkinderen deylen hoot hootsgelijcke, ten ware dat die weduere oft wedue met zijnder helft vander haven wettelijc gedisponert hadde, dat hem wel geoirlooft ware. Want in dien gevalle soe en souden de voirkinderen mair deene helft hebben ende de andere helft soude gaen nade dispositie. Ende oft int selve tweeste huwelijcke met dier onverdeylder haven oft sonder maken als vore erfflijcheyt gecocht ware, soe souden de voirs. voirkinderen ende nairkinderen die oick deylen gelijck der haven, als vore uuytgenomen dat zij tvierde vierendeel souden deylen bedde beddeghelijck. | Ende

fol. CCLXXV

de stiefvadere oft de stiefmoedere, wairt dat die te lijve bleve, en soude mair deylen inde helft vander haven ende zijne tocht houden inde helft vander vercregene erven, die zijne voirs. kinderen vanden nabedde te deele comen ende succedeeren souden als boven.

[1007] Item, soe verre de voirs. weduere oft wedue verscheyden ware van zijnen voirkinderen oft dat zij vermerret waren, ende nakinderen gecrege int tweeste huwelijcke, son-der bij dien met sijnder haven gedisponeert te hebbene, soe souden nair diens doot de nakinderen de have ende de vercregen erve dair mede dan deylen, ende alsulcken deel ende paert dair af hebben ter contrariën gelijc de voirkinderen hebben souden, oft hij onverdeylt ware gelijck vore, te wetene de helft ende de voirkinderen tvierendeel ende tvierde vierendeel hoot hootsgelijcke in de have, oft bedde beddegelijck inde vercregen erve oft nade dispositie, dier wettelijck gemaect ware.

[1008] Om tverclaren noch voirt van desen voirs. twee artikelen VIII ende IX vanden kueren, worden dese exemplen geset. In den yersten, wanneer een weduere ende eene wedue | elck van hen wettege kinderen hebbende tsamen vergaderen ende zij van malcanderen nakinderen vercrijgen, die sullen huere erfflijcke goeden bynnen den selven hueren huwelijcke in geheelen stoele sittende, vercregen, met malcanderen deylen, inder nairvolgender manieren. Te wetene dat de voirgen. voirkinderen van beyden zijden sculdich zijn te heb-

p 176

ben de helft vander selver vercregender erven, te wetene des mans voirkinderen, de helft vander helft, dat es tvierendeel vanden geheelen. Ende de voirkinderen der vrouwen, de ander helft vander selver helft, ende de nairkinderen oft nakindt alleene, de andere helft geheel. Behoudelijck den langhstlevenden dair inne sijn tocht, alsoe dat na trecht behoort. Ende insgelijcx souden sij deylen de have achter hen blijvende.

[1009] Wairt oick zoo dat een weduere wettege kinderen hebbende tot huwelijcke trocke, ende van sijnen lesten wijve oick wettege kinderen nair huer doot van huer behielde, ende hij metter selven zijnen lesten wijve zekere erfgoederen gecregen hadde met onverdeylder haven, ende sonder van sijnen voirkinderen oft oick van sijnen nakinderen verscheyden oft verdeylt te zijne oft van goeden achter zijnen voirwijve oft nawijve gebleven, quijtscildinge te hebbene, soe sullen de voirs. kinderen nair zijn doot deylen inde nairvolgende manieren.

fol. CCXXVI

[1010] Inden yersten sal scout, uuytlede ende onrecht uuyt gemeynder haven betaelt worden. Ende dan sullen de voirs. voirkinderen uuyt saken van harer moedere doode sculdich sijn alsdan vore uuyt te hebbene, de helft van alle der haven achter hueren vader gebleven. Ende in de ander helft vander selver haven sullen de voirs. nakinderen uuyt saken van harer moedere doode hebben de helft vander selver helft, te wetene tvierendeel vander voirs. geheelder haven. Ende dander vierendeel sullen alle de voirs. voirkinderen ende nakinderen deylen hoot hootsgelijcke, als vanden voirs. erfgoeden metten lesten wijve vercregen met onverdeylder haven als boven; dair af sullen de voirs. voirkinderen insgelijcx hebben de helft voir uuyte, ende de voirs. nakinderen de helft vander anderhelft, te wetene tvierendeel vander geheelder vercregender erven. Ende dander vierendeel sullen de voirs. voirkinderen ende nakinderen deylen bedde bedde gelijck. Ende oft hij voirstorve, die in onverdeylder goede geseten hadde, soe en sal de langhstlevende mair sijn tocht behouden inde helft vanden goede dat den nabedde toebehoort, ende gelijc dat vore noch verhaelt staet.

[1011] Oft oick gebuerde dat yemandt van drie bedden wettege kinderen hadde, ende verso de gheene dair die in sijn derde bedde | aengehuwet ware, oick wettege kinderen hadde van sijnen yersten bedde, ende zij tzamen in huer leste bedde zekere erfgoede vercregen, soe sullen die na vaders ende moeders doot gedeylt worden inder nairvolgender manieren, te wetene inden yersten : aengaende den kinderen vanden drie bedden, dat de kinderen vanden lesten bedde dair af hebben ende behouden sullen deene helft vander helft vanden selven erfgoeden, ende de ander helft vander selver helft sullen de voirs. kinderen vande drie bedden hebben ende aenveerden bedde beddegelijck. Ende soe verre het aengaet den voirkin-deren vanden yersten bedde vanden gheenen die gehuwet es geweest, aenden gheenen die drierande kinderen heeft, ende den nakinderen vanden lesten bedde, die sullen insgelijcx sculdich zijn te deylene de andere helft vanden voirs. geheelen goeden. Te wetene de voirs. kinderen vanden lesten bedde sullen hebben deene helft vander selver helft. Ende de andere helft vander selver helft sal sculdich sijn tusschen de voirkinderen ende nairkinderen vanden gheenen die gehuwet es aenden gheenen die drierande kinderen heeft gedeylt wordene, oick bedde bedde gelijck.

[1012] Item, wairt soe dat vander zijden dair de voirkinderen ende de nakinderen gelijc van dier zijden bestaen ende erven na van bloede sijn, oft oick van boven in de rechte

p 177

linie eenege erfflijcheyt verstorve, soe sullen dair inne, nairvolgende den ouden rechten, | vander stadt, dair af eenpaerlijc onderhouden, alleene succederen de voirkinderen ende de nakinderen en sullen dair paert noch deel aen hebben. Al waren oick de voirkinderen alle dochteren oft oick eene dochtere alleene, ende de nakinderen alle zoonen waren, dairt anders niet gemaect en es vanden gheenen dies macht heeft. Mair in haven oic uuyter zijden ende van boven comende dair sullen voirkinderen ende nakinderen alle deylen hoot hootsgelijcke.

[1013] Ende es de successie vanden halven brueders ende halven susteren daer den voirs. IXsten kuer mentie af maect te verstane, gelijc dat dat hier boven opt artikele vanden VIIde kuere verclairt ende gescreven staet.

[1014] Voirt waer dat sake dat een weduere oft wedue verhuwede ende hueren gheen wettege kinderen en hadden noch te gadere noch vore, ende dan een van hen storve, soe sal die te lijve blijft, sijnen weduestoel vore uuyt hebben, op dat hij jegen gheene kindere te deylen en heeft.

[1015] Voirt waer dat sake, dat zij twee saten in wettelijcke huwelijcke ende gheene getroude kindere en hadden, ende deen van hen beyden storve, soe souden de mage aldus deylen jegen den gheenen die te lijve bleve; blijft de vrouwe te lijve, soe es | haren weduestoel vore uuyt te nemene, haren wille niet te doene, yerst hare beste cleedere, alsoe zij ter kercken gaet, ende hueren soutere ende hare beste bedde, hare beste slapelaken, hare beste sargie, dair op hare oircussen, haren setel, hare sittecussen, hare tafle gerecht metten besten ammelakene, haren besten nap dair op, dit es hare voirdeel; ende wair dair eenege wooninge, die soude zij behouden te hueren lijve, ende hadde zijse gecregen in geheelen stoele, soe soude de helft blijven huer mans mage, na hair lijf, ende en ware de wooninge niet gecregen in geheelen stoele, soe soude zij gaen ten struycke waerts, dair af zij comen ware.

[1016] Voirt waer dat sake, dat de man te lijve bleve, ende zijn wijf storve, soe soude zijn voirdeel zijn, dat hij uuyt nemen soude, ende behouden yerstwerf zijn beste rijdepeerdt, sijne wapene die te sijne rugge hooren, dat es te verstane, dairmen eenen man mede wapenen magh, ende eene wooninge gelijc den wijve.

[1017] In den yersten es hier te wetene dat onder de voirs. woirden inden voirs. Xisten kuere geset nairde oude costuyme dair af onderhouden ende geobserveert hare beste clederen gecomprehendeert ende begrepen worden van elcx een | vanden besten dat hueren hoode ende halse behoeft, hueren besten onderriem, ende hueren besten rinck aen huere handt, alsoo zij op eenen hoogen feestdagh gewoonlijc es geweest ter kercken te gane.

[1018] Is oick te wetene vanden weduestoele dair de voirgaende drie pointen mentie af maken, dat eenyegelijc, wie hij zij, man oft wijf, hoe dicwils hij oft zij verhuwen, altijt moigen hueren weduestoel ende voirdeel hebben, soe dicwils alst bedde scheyt, soe wanneer zij tegen egheene kinderen te deylene en hebben; mair wanneer zij tegen kinderen vanden yerststervenden te deylen hebben, soe en moigen zij egheen voirdeel hebben van weduestoele oft anderssins.

[1018bis] Is oick voir recht bekendt ende met vonnisse dicwils gewesen ende verclaert dat de vrouwe magh kiesen voirden besten nap, al en ware dair egheenen, den besten croes schale oft dbeste een stuck silverwercx, datmen nap, croes oft scale noemen magh. Ende

fol. CCLXXVII

verso

fol. CCLXXVIII

Cah. 23 Mech.

p 178

en esser egheen silvenwerck, soe en sal zij niet dair vore hebben, oft oic egheen peert noch hamasch, soe en sal de man oic dairvore niet hebben. Ende dair den soutere staet, es te verstaene een huere getijdeboeck, oft dair zij inde kercke inne pleeght te leesene.

verso

[1019] | Is hier oic te wetene dat alle de scult vanden sterfhuyse moet betaelt sijn eennen den weduestoel vrij hebben magh. Ende oftmen metter haven niet toe en quame, soe en soude de lestlevende egheenen weduestoel hebben. Ende oft men metter ander haven boven den weduestoel niet toe en quame, ende datter noch gebroke, dat soudemen aenden weduestoel verhalen, ende datter dan vanden weduestoel verhoverde, dat soude den langhstlevenden voirden weduestoel blijven.

[1020] Ende dair int XIste artikele voirt staet dat de wooninge behouden soude worden ten lijve, es te verstane wanneer die gecomen ware vanden yerststervende ende zij dair ane mair en hadde eene aengestorven tocht; mair wairse vanden lestlevenden gecomen, soe soude die haer erfflijck blijven, ende volgen harer zijden nair hair doot, soe verre zij dair mede niet en disponeerde, bij makingen, vercoopingen oft anderssins.

[1021] Voirt wat scont, onrecht ende uuytlede uuyten gemeynen goede gaen ende dat hier boven blijft, salmen aldus deylen, eest tegen man oft tegen wijf, wie dair te lijve blijft,

fol. CCLXXIX

vander haven salmen deylen half ende half, ende van | dier helft die de partijen heenen souden dragen, soe sal de gheene die aldus te lijve blijft, deen helft behoudeen ende behouden te zijnen lijve, ende dat moet hij verborgen met goeder erfflijcheyt, oft met goeder borghtocht, van jaire te jaire. Ende van vercregenen erve salmen deylen, gelijc der haven.

[1O22] Aengaende der scout, onrecht ende uuytlede, dair die XIIIste point mentie af maect, es hier vore verclaert opt derde artikele vanden kueren, ende oic dat de vrienden het testament ende legaten betalen moeten, opt deel dat zij terstont aenveerden ende ewech dragen. Ende es tselve artikele te verstane als de gheene die te lijve blijft tegen egheene kinderen te deylene en heeft.

[1023] Item, tvierendeel vander haven dat de langhstlevende zijnen leven langk behoudt op borghtocht, die hij dair vore set, wordt tzijnen aenveerdere wettelijc gescat, waer af eene geheele somme gemaect wordt. die na diens doot dan volght den magen vanden yerst overleden, ende die somme wordt verborght met erfflijcheyden eens, oft met borghtochten van persoonen, van jaire te jaire, achtervolgende den voirs. kuere. verso

[1024] | Item, es oic voirt voir recht bekendt, soe wie eenich goedt, hoe luttel het ware, als erfgename van yemande, nair zijne doot aenveerde, dat die gehouden es om te voldoene alle tgheene dair inne tsterfhuys van dien dooden gehouden magh sijn.

[1025] Item, dat egheen goedt als erfgename van yemande nair diens doot en aenveerdt, die en es in zijne scult niet gehouden.

[1026] Item, soe verre de afluge van eeneger wairscapen verbonden stonde, oft niet voldaen en hadde eenege vorweerden bynnen zijnen levene, die hij gehouden hadde geweest te voldoene, soe souden zijne erfgenamen, die sijn goedt als erfgenamen sonder beneficie dinventaris aenveerdt hadden dat moeten voldoen, ende dair inne sculdich zijn te ghildene; ten minsten nair dat zij in diens goeden gesuccedeert waren, ende de andere erfgenamen, die mede aenveerdt hadden, solvent genoech waren om tvoirs. te vollen te voldoene, oft mochtenter alleene inne geduempt worden, behoudelijck dair af huer verhael op huere mede

p 179

erfgenamen, mair hadden zij die aenveerdt | bij beneficie dinventaris, soe en souden zij niet

fol. CCLXXX

voirder gehouden sijn dan tgoedt en gedroege, dat hij alsoe aenveerdt hadde.

[1027] Item, soe verre de langhstlevende van vader ende moeder, dbedde gescheyden zijnde, eenege sculden maecten dair na van den kinderen gescheyden oft vermeert sijnde, dair inne en soude zijne kinderen niet gehouden zijn te betalene, zij en wilden soe verre zij nair diens doot van zijnen haefflijcken goeden oft erven dair hij proprietaris uuyt gestorven ware, als erfgename niet aenveerdt en hadden.

[1028] Voirt es dair erfflijcheyt, die des gheens was die dair doot es, eer hij huwede, die salmen deylen in deser manieren : de partijen sullen deene helft uuyt hebben, ende dander helft sal de gheene hebben die te lijve blijft, ende die houden te zijnre tocht, ende nair zijn lijf keret weder ter wetteger geboirte, danen dat comen es. Ende es dair erfflijcheyt, die des gheens was, die te lijve bleven es, eer dat hij huwede, dair ane en sal zijne jegepartije niet hebben.

[1029] De langhstlevende moet de erfflijcheyt, die hij tot zijnder tocht bezit, al en eest oic mair tot eender aengestorvender tocht, alsoe die es dair dit veerthienste point mentie af | maect, houden in goeden reke van wande ende van dake, ende vrij van chijse. Alsoe hier- verso vore verclaert staet, oic de dachueren betalen aengaende den grondtwercke als dat te doene es gelijc oic boven.

[1030] Item, ende oic niet alleene en volght den langhstlevenden de erfflijcheyt die hij hadde eer hij huwede, mair oic die hem int huwelijc toecomen es, van zijnder zijden bij successiën oft oic zijnen persoone gegeven, oft anderssins gegondt, ende vercregen sijn paert. Ende insgelijcx eest oic te verstane vander erfflijcheyt vanden yersten overleden.

[1031] Item, oft bij manne ende wijve oft eenen van hen in wettelijcken huwelijcke sittende egheene kinderen oft kindt te samen hebbende eenege erfflijcke renten op eenege van hueren maeghscapen goeden bynnen der stadt ende Vrijheyt van Mechelen gelegen gecocht worden, ende de selve goeden, dairse op gecocht waren, bij doode ende afluucheyt vanden gheenen diese toebehoirden, dair na bij successiën toequamen ende verstorven den voirs. manne oft den wijve, soe souden alsdan de selve renten dair mede doot ende gesmolten sijn, ende blijven ende souden vander selver natueren dan sijn ende geacht ll worden,

fol.CCLXXXI

dat die gesuccedeerde goeden waren. Alsoe dat den gheenen diense niet gesuccedeert en waren, ende hij dien overleefde, diense gesuccedeert waren, egheen recht van erfflijcheyden in die gesmolten renten hebben en soude, dan alleenlijc int selve geheele goedt eene aengestorven tocht, nair trecht vander stadt.

[1032] Voirt die aldus deylt sijnre jegepartijen, ende eenich goedt selve verloechent, dat es verbuert behoudelijc den partijen haren deele.

[1033] Vander verbuerten die eenich goedt verloochent oft oick ontstect dat alleleens es, ende vanden eede bijden langhstlevende te doene oft niet te doene, ende wien die verbuerte toecompt, es hier vore inde proceduren, dair vanden staten vanden sterfhuysen mentie wordt gemaect, verclairt ende int lange verhaelt.

[1034] Voirt wie dat deylen sal van verstorvenen goede als vander haven, die moet versueken oft yemandt van sijnent wegen bynnen jairs ende en dade hijs niet, men ware hem niet sculdich metten rechte, mair van erfflijcheyden en | mach hij niet vermerren, hijne verso

p 180

moet zijn recht altoes behouden, wanneer hijt versuect. Uuytgenomen kinderen die sitten bij vaderen ocht bij moedere, die moigen huere gedeelte hebben, als zij willen, hoe lange dat zij te gadere geseten hebben.

[1035] Vander haven wanneer die yemandt vermerret ende des dien aencleeft, es hier vore int begintsele vande procedueren int lange verclairt.

[1036] Ende vander erven hebben tanderen tijden de wethouderen vander stadt, metten gemeynen raide van diere, bij tijden vanden ouden hertogh Philips geconsenteert ende gewillecoirt tot eeuwegen dagen onderhouden te wordene, dat niettegenstaende den voirs. kuere, ende der ouder costuymen dair af onderhouden eenyegelijck, die hem hoir ende erfge-name pretendeert te zijne van eenegen erfflijcken goeden sculdich ware van daen voirtane bynnen jaire ende dage te comene, ende te thoenene bij goeder certificatie, onder zegel autentyck oft met wettegen getuygen zijne horye ende lynagie wettelijck, alsoot na recht behoort, uuytgenomen weesen onder huere jairen wesende, gevangene ende die buyten landts

fol. CCLXXXII

sijn, die bynnen den jaire nair | huere wedercompste, bynnen der heerlijcheyt van Mechelen comen, oft tot dat de gevangene ontslagen sijn, als aengaende den absenten ende gevangenen, oft de wesen voljaert, sullen sculdich zijn te comene, ende huere hoorije ende lynagie, dair na bynnen jaire ende daghe, oick behoirlijck te thoenene, ende anderssins en sullen sijs niet moigen vercrijgen, mair bethoenen zijt alsoot behoort. Al waren zij oick voirdere van bloede dan vanden vierden grade, soe sullen zij huere successie hebben, van dier zijden dairse af bestaen.

[1037] Voirt wair dat een weduere sit, oft eene wedue met hueren kinderen in ongedeylden goede, hoe lange dat zij aldus te gader sitten, al waert maer een jair ocht hoe lange dat ware, soe sullen zij deylinge hebben als zij willen, beyde van haven ende van erven, ende waert dat sake dat dese weduere, ochte dese wedue eenege erfflijcheyt cochte met gemeynder haven, soe salmen dese erfflijcheyt deylen ocht het have ware, dats te verstane dat de weduere ocht de wedue deene helft hebben sal van dier erfflijcheyt, die aldus gecregen es sijnen wille niet te doene, sonder wederseggen van zijnen kinderen, want met zijnre haven, ende der kinderen gecregen es; ende dander helft sullen hebben zijne kinderen, alsoe wel de meysens als de knechte, want het alsoe wel metter meysen have gecocht es als metter knechtkenen.

verso

[1038] | Van desen voirs. seventhiensten kuere es insgelijcx hiervore int begintsele voirde procedueren genoech geseeght ende verclairt, ende oic hier na opten negenthiensten kuer, ende oick hier vore opten achtsten ende negensten kueren.

[1039] Voirt wat wedueren oft weduen aldus sitten ende hen goedt versterft vander zijden, dair mede magh hij ende zij hueren wille doen sonder wederseggen van zijnen kinderen. Mair versterft hem oft huer eenege erfflijcheyt van vadere oft van moedere oft van oudevadere oft van oudemoedere, daer en sal hij oft zij ane hebben mair hair tocht, ende dat goedt sal blijven zijnen kinderen vander yerster geboirten, nair sijn lijf weder dat knechten zijn oft meyskene. Ende al wair dat sake dat hij oft zij andere kinderen hadden vanden nabedde ende alle zoonen nochtans en souden zij aende erfflijcheyt niet hebben, mair soude al blijven den kinderen vanden yersten bedde.

[1040] Item, achtervolgende desen achthiensten kuer es voirt voir recht bekendt ende

p 181

alsoe eenpaerlijc onderhouden, dat de erfflijcheyt die uuyter zijden compt ende versterft, die compt ende versterft opte voirkinderen oft voirkindt ende niet opte nakinderen. Al ware oick tvoirkindt mair eene dochtere ende dat alle de nairkinderen zoonen waren. | Mair inde have oick uuyter zijden comende deylen zij hoot hootsgelijck, gelijck dat dat hier vore opten negensten kuer nairdere verclairt staet.

[104] Insgelijcx es voirt voir recht bekendt ende alsoe oic eenpaerlijc onderhouden dat den susteren uuyter zijden egheene erfflijcheyt en versterft, dair brueder oft brueders kinderen sijn vanden selven bedde. Mair de kinderen van eenen brueder, al warent alle dochteren, die succedeeren dair inne voir eenen staeck inde plaetse van haren vadere. Ende de dochteren van dien brueder deylen dan in dat deel tegen hueren brueder oft brueders twee tegen eenen; wat erven oick een brueder oft sustere metter handt heeft ende besit, stervende sonder wettege kinderen, ende sonder dat te makene, soe versterft ende succedeert die erve uuyter zijden, opte brueders ende brueders kinderen, ende niet opte sustere oft suster kinderen, gelijck vore, mair de have die deylen zij hoot hootsgelijcke.

[1042] Ende es te wetene datmen voir recht ende ouder costuymen onderhouden heeft, dat soe wanneer het gebuert dat vader ende moeder eenich kint gehuwet hebben, ende degheene afluuch werdt, die dat kind getroudt hadde, van dien wettege kinden levende achterlatende, ende tselve kindt | wederomme verhuwet sijn vader ende moeder noch in levenden lijve zijnde, soe moghen die vader ende moeder alsdan in huwelijck vorweerden van dien tweeden huwelijcke, of oick bij hueren testamente den selven hueren kinde wederomme dan hueren gerechten erfgename, als een proprietaris, in allen hueren goeden, beruerlijcke ende onberuerlijcke achter hen blijvende institueren, waer bij tselve huerlieder kindt een proprietaris wederomme werdt van allen hueren goeden diese nair huerlieder doot achterlaten, dair tselve kindt nairde voirs. kueren nair een tochtenersse oft tochtenere af sijn en soude, oft zij moigen disponeren ende maken, dat huers kindts voirkinderen ende nairkinderen alle huere goede, beruerlijcke ende onberuerlijcke, hoot hootsgelijcke paerten ende deylen souden, oft anderssins nair huere geliefte dat doende, alsoe dat behoort.

[1043] Voirt wat weduere oft wedue gedeylt heeft van zijnen kinderen, die magh met zijnen deele vander haven erfflijcheyt coopen ende dair mede zijnen wille doen, sonder wederseggen van sijnen kinderen.

[1044] Achtervolgende desen negenthiensten kuer es voirt voir | recht bekendt ende dicwils bij scepenen van Mechelen gewesen ende geapprobeert dat eene wedue oft weduere verscheyden zijnde van zijnen kinderen, ende zij oft hij weder verhuwet ende nairkinderen crijght, wel magh den selven zijnen nairkinderen zijne have ende oick zijne erve, die hij oft zij met zijnder haven gescheyden sijn, gecocht heeft. Oft die hem oft huer, nair dyerste bedde gescheyden zijnde uuyter zijden toecomen ende gesuccedeert zijn, achtervolgende den voirs. XVIII ten kuer maken ende gedaen, ende oick de helft vanden haven ende erven dair mede vercregen, al wair hij oic onversceyden ende onverdeylt. Wanneer dat hij oft zij dat wettelijc doet, alsoe dat behoort, ende soe gemaect zijnde, soe en comen sijne voirkinderen dair mede niet paerten noch deylen, mair blijft alleene den nakinderen, achtervolgende der selver makingen.

fol. CCLXXXIII

verso

fol. CCLXXXIV

p 182

Vanden procedueren, die vore de commoingmeesters geschieden.

[1045] Item, voirt heeftmen onderhouden ende gecostuymeert ende alsoomen dat oick dagelijcx onderhoudt, dat ten versueke vander eender partijen, ende bij consente van eenen verso vanden commoingmeesters vander stadt | die middelaren ende prijsmakeren sijn omde partijen metter mynnen te verlijckene zij huerer wederpartijen bij eenen dienere voir hem doen dagen te comene, die dan partijen gehoort, die metter mynnen verlijct ende vereenicht, soe verre hij can, ende het hem mogelijc zij, ende doenlijc es. Oft soe verre hijs niet gedaen en can, soe remitteert hijse voir scepenen, om haer recht aldair te vervolgene.

[1046] Item, in des commoingmeesters macht es wel dat hij den sculdenere wel dagh magh geven om zijne scult te betalene sonder consent vanden credituere, die verbeyden magh, sonder vasticheyt af te nemene, zoe verre hem dat gelieft; dies es de selve commoingmeester in dien gevalle verbonden om ten dage die hij geset heeft den crediteure selve die scult te betalene, soe verre die sculdenere dan die niet en betaelde, oft vluchtich ware. Ende de crediteur en dorste elders dair omme zijn recht niet volgen. Ende dair omme en eest den commoingmeesters niet te radene dat zij de sculdenere dagh gheven, om huere sculden te betalene, dan bij vast stane, oude goede zeker dair vore te hebbene oft bij consente vanden crediteuren.

foll. CCLXXXV

[1047] Item, de selve commoingmeesters plegen oick als zij | de sake soe claer bevinden oft datse soe cleyne sijn dat zij dair omme niet en behoeven voir recht te volgene, ende proces dair omme te makene, dair op te appointeren om hem dair na te reguleren.

[1048] Item, ende oft dair en boven de eene partije de ander zijnder wederpartijen des voirs. commoingmeesters appointement niettegenstaende dair omme voir scepenen dede dagen te comene, dat wel geoirlooft es, soe plegen de voirs. scepenen, partijen gehoort, ende zij bevinden dat de commoingmeester dair wel inne geprocedeert ende geappointeert heeft, tselve zijne appointement te approberene, ende met hueren appointemente te verclarene dat de voirs. partijen hen dair na sculdich zijn te regulerene.

[1049] Item, ende oft de scepenen bevinden dat inder selver saken niet wel geprocedeert en es geweest, sunderlinge want het dicwils gebuert dat de sake dan voir scepenen breedere ende anders aldair bedinght ende verhaelt wordt, dan zij voirden commoingmeester gedaen es geweest, zoe wordt dair voirt inne geprocedeert totten sluytene vanden selver saken toe, gelijc dair af te vollen vanden anderen saken hier vore verclairt staet, ende gescreven es verso geweest. Ende dair op appointeren | dan scepenen oft des voirs. commoingmeesters appointement approberende, oft anderssins alsoe dat nair gelegentheyt vander saken behoirt.

[1050] Item, ende om dat hem eenyegelijck soude weten te reguleren ende ordine te houdene int belijden vanden processen, die voir commoingmeesters ende scepenen ter cameren vervolght worden, soe zijn bijden selven commoingmeesters ende scepenen eenen zekeren tijt van jairen geleden overdragen, geslooten ende geordineert de pointen hier nair volgende, om die alsoe onderhouden te wordene tot besorghsamheyden vanden partijen, ende om betere ende corttere expeditie van recht te hebbene.

[1051] Inden yersten dat des heeren cnapen oft dieneren vanden heere ende vander

p 183

stadt sculdich zijn voirde gewoonlijcke boete, soe wanneer zij versocht worden van yemande, om eenege persoonen te dagene, bij consente vanden commoingmeester als boven, om te comparerene voir commoingmeesters ende scepenen in harer raedtcameren de selve persoonen, diemen gedaeght sal willen hebben, dieselve in persoone te sprekene ende dagh te makene, sonder dat dat genoech magh sijn tot hueren huyse te seggene.

[1052] | Item, als zij dat gedaen sullen hebben, soe zijn zij noch gehouden eer huere boete diese ontfangen hebben, verdient es, de wete dair af te doene, aenden greffier ten minsten sdaeghs te voren, als tsanderdaeghs paertijdagh zijn sal, ende doen de partijen inde rolle teekenen.

[1053] Item, omde voirs. rolle te onderhoudene, soe es sculdich de partije, diet rolle doet tekenen, den greffier te gevene voir zijne moeyte eenen halven stuyvere, des moet hij oick dair optekenen, dappointementen, die gegeven worden als partijen gehoort sijn.

[1054] Item, de greffier es alsdan dairvore sculdich de partijen uuyter voirs. Dieneren monde te tekenen inde voirs. rolle, als zij hem geaffirmeert hebben op hueren eedt dat zij den partijen dagh geset hebben, ten nairvolgende partijdage te comparerene den name vanden dienere diet gedaen heeft, dair bij teekende.

[1055] Item, opte dagen van partijen, soe worden die voirtgeroepen bij eenen vanden scepenencnapen nair uuytwijsen van eenen billette uuyter voirs. rollen geteekent. Ende soe wie alsdan dair niet en es alsmen hem voirtroept, nairde ordine vander | selver rollen, die es gehouden te betalene voir zijne continuacie (dair hij dan inne geduempt wordt), soe verre het de verweerdere zij de boete vanden dienere, dien gedaeght heeft, den halven stuyvere van dat hij inde rolle geteekent es twee stuyvers voir zijnder partijen taelman, die de continuacie heyscht, ende eenen halven stuyvere voirden duerweerdere, oft scepenencnape, die de voirs. partijen inneroept.

[1056] Item, ende oft de aenleggere selve niet en compareerde, soe wordt die verweerdere als dat hij hem versocht wordt, van dier instanciën geabsolveert ende de aenleggere wordt gecondempneert inde costen van dien dage.

[1057] Item, soe verre als de partijen die op eenen dagh gedaeght sijn ende inde rolle geteekent niet alsdan bij scepenen alle gehoort en connen geworden, soe sijn in dien gevalle sculd ende gehouden de partijen dier overschieten ten naeste daghe van rechte, weder aldair te comene, die dan yerst gehoort worden, sonder dair omme herdaeght te moeten worden. opte boete vanden continuaciën inder manieren boven verclaert.

[1058] Item, insgelijcx sijn sculdich alle partijen, nair dat zij als boven in rechte gecomen sijn, huere dagen van rechte te |houdene ende te vervolgene ende die den greffier te condigen ende inde rolle te doen teeckenen ende scrijven, sonder dair omme van nieuws verdaghvaert te wordene. Ende oft die partijen alsdan niet en compareerden datmen dan insgelijcx dair af huere contumacie magh heysschen, gelijc boven, ende datmense dair vore insgelijcx sal doen executeren gelijc oftse verdaghvaert hadden geweest, eerse in rechte voirt gehoirt moigen worden.

[1059] Item, es voirt geordineert, geslooten ende overdragen bij commoingmeesters ende scepenen van Mechelen tot vorderingen vanden cleynen ende anderen saken, die ter cameren vervolght worden, bij consente van partijen, datmen van nu voirtane metter mondt niet

fol.CCLXXXVI

p 184

meer bedingen en sal, de saken die boven de summe sijn, ende dairmen af magh reformeren. Mair sal de aenleggere gehouden zijn ten yersten daghe van rechte zijne aensprake in gescrifte dair over te gevene om dair op bijden verweerdere, soe verre hij dan vander cameren ter vierscharen niet en declineert, die dan ovememende over veerthien dagen dair na met gescrifte zijne antwoirde over te gevene. Ende soe voirt met gescrifte geprocedeert te wordene totten eynde vander saken, gelijc ende inder manieren dat dat hiervore int lange verhaelt ende verclairt staet vanden anderen saken.

verso

[1060] Item, es voirt voir recht bekendt ende men heeft dat bij ouder costuymen onderhouden ende heerbracht dat partijen die met eenegen wethouderen vander stadt huere feyten die zij in hueren processen hen vermeten hebben te thoenene, van dien hen des gedragen totten selven wethouderen int maken vanden vonnisse sonder die te voren te doen exa-mineeren, ende die worden dan int maken vanden vonnisse op die feyten gehoirt, ende dan maect men dair op ter stont tvonnisse.

[1061] Insgelijcx heeft men voir eene oude costuyme onderhouden, soe lange dat nyemandt levende de contrarie en gedenct, dat soe wanneer de partijen allegeeren tot hueren vordeele de rechten, costuymen, kueren, usancen, statuyten oft heerbringene vander stadt, oft diergelijcke, dat zij hen dair af dair toe gedragen, ende totten scepenen, sonder die anderssins te thoenene, die dan int maken vanden vonnisse dair op te samen recoleren, wat dair af voir recht, costuyme, usance etc. onderhouden es geweest, oft sien dan de statuyten ende kueren dair af gescreven ende maken dair oppe dan huer vonnisse.

[1062] Item, es insgelijcx voir recht bekendt, soe wanneer scepenen opter partijen saken

fol. CCLXXXVIII

hoot voir hoot delibereren ende huere | opinie geven, ende nair de meeste opinie geven, ende nair de meeste opinie dan van scepenen, soe pleeght men die voir recht uuyt te sprekene, te wetene wanneer de seven scepenen vanden twaelf van eender opinie zijn, want soe verre int delibereren vanden saken, min dan twaelf scepenen waren, soe en soudt niet genoech sijn dat den meesten deel van dien van eender opinie waren, want de meesten deel vanden scepenen, dat es van den twaelfen, te wetene sevene, moeten van eender opinien zijn, soudt stadt grijpen, in saken van importance, datse uuytspreken souden.

[1063] Item, oft zijs dan dair af niet en waren van gelijcken verstande, mair van contrariën opinien, oft dat oick een sake van importanciën ware, soe plegen de scepenen die bij tijden zijn dair toe bijden commoingmeesters te doen vergaderen de oude scepenen, te wetene die tanderen tijden scepenen alhier geweest hebben, ende alsdan noch inden eedt vander stadt zijn, van die ter cameren te rade comen. Ende bij een comende, soe wordt hen het different van hueren opiniën geseeght, soe verre zij dat versueken, ende dan werdt den ouden scepenen bijeen vertrocken zijnde, bijden greffier tgeheel proces vanden partijen, verso dairse om ontboden | sijn, gelesen, die dan dair op rijpelijc gedelibereert hebbende, huer advys soe opt recht vander stadt, oft oick vander principaelder saken in gescrifte doen stellen, ende geven dat alsoe dan overe den voirs. scepenen, die dan nade opinie van den scepenen dan zijnde, ende den meesten advyse van dien ouden scepenen tsamen accordeerende huere vonnisse plegen uuyt te sprekene ende te wijsene, ende anders niet.

[1064] Item, es voirt voir recht bekendt ende alsoe eenpaerlijc onderhouden dat soe wanneer de dorpen, die hier te hoode comen om geleert te zijne, ende zijs wijs noch vroet en

p 185

sijn, om selve te wijsene, soe pleeghtmen hen de vonnissen vanden processen, diese alsoo hier overbringen te lerene nair trecht, costuyme, usance vander voirs. stadt alhier, soe verre zij dair af selve egheen special recht oft costuyme en hebben; al en haddens hen oic partijen totter hootbancken niet gedragen, oft dair af niet bethoont; mair soe verre zij seggen, dat zij dair af eenich recht oft costuyme hebben, soe leert men hen dan nair tselve huer recht ende costuyme.

[1065] Item, soe wanneer yemandt in een ambacht wesende | bij zijnen geswoimen in eenege boeten te betalene, oft pelgrimagiën te doene, achtervolgende huers ambachts rechte, geduempt wordt, ende die hem des beclaeght ende betrect dair omme de selve zijne geswoorne, voir commoingmeesters ende scepenen, om dair af onderhouden te zijne, ende men bevindt int beleyden van dier saken dat de voirs. geswoime dair wel ende behoirlijck inne geprocedeert hebben, soe plegen scepenen dien zijne boeten, correctiën oft pelgrimagiën te dobbeleeren. Ende oft zij insgelijcx bevinden dat de geswoime dair inne ombehoirlijcke geprocedeert hebben, soe plegen zij dien dair af te absolverene oft te doene nair gelegentheyt vander saken; oft omder eeren wille vanden geswoirnen hem dat af te biddene en dien dair af vrij te latene ende onghemoeyt.

[1066] Item, es voirt geordineert om tot meerder vorderingen van partijen saken ende om tot cortter expeditiën van dien te comene, dat die van buyten ende oick die van bynnen hier sijn, ende dicwils uuyter stadt reysen om huere coopmanscapen te doene ende te hanterene, dat die sculdich ende gehouden zijn eenen machtich te makene, | ten minsten om huere saken alhier te vervolgene, ende die machticheyt te doen tekenen der greffier apud acta. Ende oick huere domicilie hier bynnen te kiesene om in huerer absentiën aldair de wete te moigen doen om in de sake te procederene in vorderingen van dien, nair dat den tijt ende de bescickinge vander saken heysschen sullen.

[1067] Item, in vorderingen oick vanden voirs. saken int gemeyne ende tot behulpe vanden partijen, die voer recht te doene hebben, soe zijn dair toe genomen bijder gemeynder cameren gelijc vore verclaert staet, omden selven partijen, als procureurs of taellieden oft voirspraken in hueren saken te dienene, ende huer recht te hulpen vervolgene, ende oic te bescudden ende te verantwoirden zeekere persoonen, die hueren eedt ten aencomene vanden selven hueren dienste gedaen hebben, te wetene juramentum. calumpnie, die hen dien doende in Duytsche geseeght ende verclaert wordt, alsoe dat behoort ende alsoe dien hier vore int begintsele bijde andere leden gescreven staet.

[1068] Item, het es in de maght vanden leden vander voirs. cameren als hen dat gelieft, noch andere persoonen dair toe te | nemene om den partijen als taellieden oft voirspreken te dienene, doende den voirs. eedt, tzij dat yemandt van henlieden sterft oft elders vertrect, oft als hen dat dunct tot behoef vanden partijen. Ende oft zij misdienden, soe moigen hen de scoutet de vierschare verbieden, ende de commoingmeesters de camere.

[1069] Item, om deswille dat de wethouders dair inne alrehande faulten bevinden, ende de selve taellieden mair eens gelijc vore int aencomen van hueren diensten den voirs. eedt en doen, soe es voirt geordineert ende geslooten, gelijc als dat oick tanderen tijden geordineert es geweest, dat van nu voirtane de selve taellieden die den voirs. partijen sullen willen dienen gehouden sullen sijn alle jaire ten minsten eens den voirs. eedt de calump-

fol. CCLXXXIX

verso

fol. CCXC

Cah. 24 Mech.

p 186

nia te moeten doen, sonder anderssins den partijen te moigen dienen, eer zij den eedt gedaen hebben, te wetene des anderdaeghs nair dat alhier de wet vernieuwt ende vermaect wordt. Ende wie vanden taellieden te dien daghe den eedt niet en quame doen, die en soude dat toecomend jair den partijen niet moigen dienen alhier inder stadt ten ware uuyt graciën bij consente vanden commoingmeester ende scepenen doende nochtans den eedt voirgenoemt.

verso [1070] | Item, dat de selve taellieden oft procureurs ende huerlieder meesters, dien zij dienen sullen, gehouden sullen zijn, altijts als zij des in eenege sake oft saken vander wederpartijen versocht worden, den voirs. eedt dan de calumpnia te doene; ende insgelijcx oick de versuekere met zijnen taelmanne, des oic versocht zijnde, alsoe dat na recht behoort, ende opte peynen dair af gescreven.

[1071] Item, om dat de selve taellieden weten souden wat den eedt de calumpnia innehoudt, ende dat zij dien niet ignoreeren en souden, ende om datmen hen dien oick voirtane, alsoe staven soude om hen dair na te bat, te moigen richten, soe salmen weten dat hij vijf pointen inne heeft.

[1072] Inden yersten soe sullen zij zweeren totten gemeynen woirden vanden eeden, diemen eenenyegelijcken staeft, als zij tot eenegen offitiën oft diensten genomen oft gecooren worden, dat zij egheene sake oft saken en sullen nemen om te bedingene ende te vervolgene, dan die zij nair hueren besten verstande houden sullen goedt ende rechtveerdich te zijne.

fol. CCXCI

[1073] Ten anderen dat zij nairde waerheyt vander sake gevraeght, tghene dat dair af wairachtich es ende houden wair te zijne, niet looghenen en sullen.

[1074] Ten derden dat zij huers wetens niet gebruycken en sullen eenegen valsschen thoon oft productie.

[1075] Ten vierden dat zij in bedrooge ende om verlingingen vanden processen egheene uuytstellen oft dylayen versueken noch begheeren en sullen.

[1076] Ende ten vijften dat zij niet gegeven en hebben noch oic geven en sullen, noch oick gelooft en hebben, noch geloven en sullen, yemande, dient verbooden es van rechts wegen yet te gevene omden saken wille, die zij bedienen ende vervolgen sullen in egheender manieren.

[1077] Item, de voirs. taellieden hebben vanden partijen, die zij voir wet dienen, van elcker reysen, van elcker partijen, twee stuyvers voir hueren loon. verso | De procedueren van gestoolenen goeden, bij yemande sijn te makene, ende dat dien aencleeft.

[1078] Inden yersten soe wanneer yemandt eenich goedt gestoolen heeft, ende dair af vervolght werdt dat hij dat achterlaet, oft als yemandt voir eenege dieverije hem absenteert, ende vluchtich maect, ende eenich haefflijck goedt, dan hier bynnen achterlaet, soe aenveerdt dat de heere ende behoudet als zijn eygen goedt inden name vanden heere totter tijt toe

p 187

datter yemandt compt, diet zijne maect nair trecht vander stadt ende dan moet hijter afscheyden ende ofter nyemandt en compt, diet zijne maect, soe blijvet den heere.

[1079] Item, wanneer een dief vervolght wordt metter prooyen ende hijse van hem ewech worpt, soe en magh dat gestolen goedt bijden gheenen diet seeght hem gestoolen te zijne ende toe te behoorene niet aenveerdt worden om alsoe met hem te dragene, sonder begrijp vanden heere, soe verre het blijct gestoolen te zijne, soe bij zijnen kennere dient gestoolen es, oft anderssins, mair moet inden handen vanden heere leeveren, dairt | inne blij-

fol. CCXCII

ven moet tot dat hijt zijne gemaect heeft, alsoe hier nair volght.

[1080] Item, om dair toe te comene ende dat te doene, soe moet hij coomen aenden scoutet vander stadt ende ten minsten aen twee vanden scepenen ende geven hen te kennene dat hij die have tzij peerdt, coe, tabbaert, cleet, scootele oft die hij noempt ende specificeert hem gestoolen te zijne, dair voir ooghen ende tegewoirdich wesende, zijn maken wille, alsoe dat behoort. Ende de voirs. scoutet ende scepenen dair af genoech, nair gelegentheyt der saken, merckelijcke inditiën hebbende, hem toebehoorende geinformeert sijn, ende die hem de scoutet van te voren tot diens versueke behoirt ende sculdich es te laten sien, ende te visenteeren, soe laten zij dien dair mede voirtvaren alsoot behoort.

[1081] Item, ende dan maendt de voirs. scoutet eenen vanden voirs. scepene, watter van rechts wegen toe sculdich es te geschiene, die hem dair op met zijnen medegeselle scepenen, beraden hebbende, met vonnisse alsdan wijst, seggende :" Her scoutet, ic saelt seggen.

Int verbeteren van I. dat den eedt aldus gaen sal, ende datmen hem dien aldus staven sal, | verso die have, coe oft peerdt, alsulcx es, die daer voir ooghen es dat nae mijne wettege have, doen icxe lestwerf sagh ende noch es, ende die es mij defflijc gestoolen, soe moet mij God helpen ende alle heylegen ».

[1082] Item, dan knielt de gheene diet sijn maken wilt op beyde sijne kniën voirde heylegen, ende leeght zijne twee vorste vingeren van sijnder rechter handt opte heylegen, ende seeght de selve woirden vanden vonnisse na, ten pronuncieerene van eenen taelman, doende alsoe zijnen eedt.

[1083] Ende den eedt gedaen zijnde, soe moet hen de selve zijne have volgen, ende de scoutet oft oick de gheene diese gecocht ende betaelt hadde, al waert op eene vrije merct geweest, ende een oudecleercoopere oft wie hij ware, moeter dan afscheyden, sonder yet dair vore te hebbene; alsoe datse den gheenen diese zijne gemaect heeft vrij ende los volght, sonder yet dair vore te gevene, of te restituerene. Behoudelijck dien zijn verhael opten gheenen diese vercocht heeft, oft dair ende alsoe sijnen raedt gedragen sal. |

Hier nair volgen de procedueren ende maniere van cessie te doene, alsoomen

fol. CCXCIII

die nair trecht vander stadt, ende nair doude heerbringen tot noch toe eenpaerlijc onderhouden heeft, ende als yemandt voir sijne scult gelevert wilt sijn.

[1084] In den yersten soe pleeght men eermen dair toe compt, bij tusschen spreken vanden commoingmeester metten gheenen die de cessie doen wilt, ende voer zijne scult gelevert

p 188

wilt zijn, ende met zijnen crediteuren, die sake te tracterene met genoege, ende onderwijse vanden selven commoingmeesters dat de selve zijne crediteuren dair inne consenteren, dat hij ten uuytersten heeft hij egheen goedt, oft egheene borgen die voir hem spreken willen, om met dagen de selve zijne creditueren te betalene, met opgerechten vingeren ten heylegen zweere, dat soe verre hij tot betere fortuynen quame, dat hij hen alsdan betalen sal, met oick alsulcker vorweerden, dat soe wanneer zij ende elck van hen over hem vinden in ghelde meer dan drie stuivers hem toebehoorende dat zij dan ende elck van hen hem dat meer, telcken verso als zij willen, sullen moigen | afnemen in betalingen ende minderingen van huerer scult, oft met eeneger ouder vorweerden, die zij moigen overdragen. Ende sonder der creditueren consente, en can ment nair trecht vander stadt niet gedoen, noch hen dair toe bedwingen in egheender manieren.

[1085] Item, oftment bij consente vanden crediteuren als boven niet en can gedoen, ende zij op huer recht blijven, wanneer dan yemandt cessie van zijnen goeden doen wilt, nair trecht vander stadt ende hem versuect voir zijne scult oft sculden zijnen crediteur oft crediteuren gelevert te wordene, soe moet hij achtervolgende, der ouder onderhoudender costuymen ende usancen dair af heerbracht hem doen bringen voir scoutet ende scepenen in gebannender vierscharen te rechte sittende dair toe gedaeght zijnde, alle zijne crediteuren oft crediteur, die hij sculdich es. Ende in hueren aldere oft zijnder presentiën, soe behoort de selve sculdenere aldair te versuekene, oft van zijnent behoirt versocht te wordene, dat hij voir zijne scult den voirs. zijnen crediteur oft crediteuren versuect gelevert te wordene.

[1086] Item, dat versocht zijnde, soe maendt de scoutet eenen vanden voirs. scepenen, wat dairtoe van rechts wegen sculdich es te geschiene, die dan gemaendt zijnde den voirs.

fol. CCXCIV

sculdenere vraeght | oft hij oick voir zijnen sculden oft scult gelevert wilt zijn, ende hij dan selve seeght, dat hijter vore, achtervolgende zijnen versueke gelevert wilt zijn, soe vraeght voirt de selve scepene den voirs. crediteur oft crediteuren oft hij oft zij eenich goedt weten, dat den voirs. zijnen oft hueren sculdenere toebehoirt; ende soe verre hij oft zij antworden dat zij eenich goedt wisten, tware have oft erve hem toebehoorende, soe en soudemen metter leveringen niet moigen voirtvaren, mair tselve zijn goedt soude altemale moeten geexecuteert worden in betalingen van hueren sculden, eermen dien sculdenere soude moigen leveren, alsoe dat nair trecht vander stadt behoort, ende hier boven dat int lange verclaert staet.

[1087] Item, als hij oft zij antworden datse egheen goedt, have noch erve hem toebe hoorende en weten, soe wijst alsdan de gemaende scepene aldus seggende « Her scoutet, ic saelt seggen int verbeteren van scepenen, dat men hem leveren sal den gheenen dien hij sculdich es, voir zijne scult oft sculden, ende dat hij oft zij hem ontfaen sal oft sullen voir zijne oft huere sculden, ende houden hem bynnen der stadt, ende boven der eerden in genueghelijcker steden. Ende dat hij oft zij hem aendoen magh oft moigen, alsoe vele ijsers, als hij verso tusschen | knoesselen ende kniën dragen magh sonder quetsen. Ende dat hij oft zij hem geven sal oft sullen eenen penninge Loevens weert broots sdaeghs, ende alsoe vele borrens, als hij behoeft sonder zijnen cost. Ende wilt hem eenich vriendt meer goets doen, dat sal oft sullen hij oft zij hem te goede laten worden ».

[1088] Item, dair int voirs. vonnisse geseeght wordt, datmen hen houden soude, in genueghelijcker steden boven der eerden es te verstane vore aende strate, dairt met berdde

p 189

boven deerde gesoldert zij, om hem te bat goedt te doene vanden gheenen, dient alsoe gelieft te doene.

[1089] Item, nair desen, soe es dese sculdenere al lieten hem zijne crediteuren gaen, oft anderssins uuytquame eerlois ende infamis oft verfaemt dat hij in egheens goetsmans stadt namaels en magh staen, oft getuygenisse dragen, ende verliester oick mede zijn ambacht ende zijne poirterije, ende en maghse dair na niet wederomme gerecupereren, ende dat magh soe wel geschien aen vrouwen als aen mans, als zijt oick versueken.

[1090] Ende soe verre den voirs. geleverden nairmaels eenich goet toequame, ende succedeerde, dat souden de selve | sijne crediteuren voir huere sculden moigen doen execu-

fol. CCXCV

teren, alsoe dat na recht behoirt als vore, om alsoe tot harer volder betalingen te comene, ende dan soude hij moigen los sijn, ende vander vangenissen ontslagen.

[1091] Ende noch zijnder vele meer andere diverse ordinantiën, statuyten, costuymen ende usancen aengaende der policiën van diversschen dingen, ende vanden Wollewercke, ende dien ende anderen neringen aenclevende die nairden tijt, ende de dingen heysschen verandert worden ende somtijts te nieuwte gedaen die dair omme hier ende omder lancheyt ende menichfuldichheyt wille niet mede geset en zijn, mair achtergelaten. Alsoe dan hier mede sluytende ende eyndende tvoirs. mijn begonste werck, ter eeren, loone ende gloriën, der ombegrijpelijckere eeuweger Drijeenvuldicheyt, alsulcke als diere gename ende bequame zij inder eeuwicheit, dat die geweerdicht heeft te volcomene desen mijnen arbeit. Amen.

---

[1] Logisch gesproken moest hier de eed volgen (nr 21). In de tekst echter komt vooraf nr 20. Wij respecteren de orde der nrs van het HS.

[2] Staat in de tekst tweemaal.

[3] Hier is blijkbaar een woord vergeten.

[4] Hier verspringt de nummering plots van fol. CIX op CXV.

[5] Na fol. CLXXVI volgt CLXXVIII.

[6] De tekst gaat onmiddellijk over van 807 naar 809.

[7] Tweemaal dezelfde foliotering.

[8] De paginering verspringt hier ineens 10 folios, van 260 op 270.