COUTUME DE CAGGEVINNE

COUTUME DE CAGGEVINNE.

COSTUYMEN, USANTIEN ENDE OUDE HERCOMEN DER JURISDICTIEN VAN DEN LANDEVAN BYJTEN DIEST, GEMEYNLYCK GENAEMPT CAGGEVINNE, GECOPULEERT BY MYERENDE SCHEPENEN DER SELVER BANCKEN, TEN BEVELE VAN DEN MAJESTEYT, ALSHERTOGHE VAN BRABANT, NAEVOLGENDE SYNE MAJESTEYT PLACCAET VAN DERDAET XVc LXIX DEN XIIIe MARTY, STILO BRABANTIAE, ENDE DEN MEYER ENDESCHEPENEN VOERSCHREVEN BY DEN DROSSAERT VAN DIEST GECOMMUNICEERT, ENDEOYCK MEDE TERSTONT DAERNAE GEPUBLICEERT OPT JAERGEDINGHE, TE WETEN,OP DEN VIERDEN APRILIS ANNO XVc T SEVENTICH, NAE PAESSCHEN.

Voerredene, continerende de situatie, gelegentheyt ende executien crimineleder bancken van Caggevinne voerschreven.

1. De bancke van Caggevinne, al es deselve arm ende van cleynderimportantien, es, van een weenich buyten cuypen van Diest, terstont haerstreckende bycants rontsomme der stadt Diest, behalven ter syden naeWebbecum, dwelck, gelyck van ouden lieden somtyts geseecht es geweest,oyck onder Caggevinne placll te syne; ende waer goet, dat der stadt vanDiest bevoelen werdde over te leveren der Weth alhier (gelyck derselverbevolen es geweest by my genadige vrouwe de hertoginne van Aerschot,douaigiere van Diest, maer midts huere doot geomitteert) bescheet vande palen tusschen de voerschreven stadt ende de jurisdictie van Caggevinne,soo die affgeteeckent syn geweest; want midts dat men onder Diest egheen

p 126

pontpennigen en gheeft, verstaet de Weth alhier dat diversche gronden vanerffven onder Caggevinne ghelegen aen de palen, die, hoe dat die naederDiest liggen, oyck meer syn geldende, om pontpenningen te schouwen,in't transporteren gegicht ende gegoydt wordden, ten prejudicie van denheere; gelyck oyck diversche goeden onder dese bancke gelegen, egheenchysen ghevende, gegicht wordden onder Donck, in den lande van Luydick,voer de Weth des prelaets van Sint-Truden, ende oyck mede onder laet-hoven van deser bancken; daer nochtans alsulcke goeden souden behoorente resorteren onder de hoocheyt, al ten achterdeele als voer; want metalsulcken middelen de Majesteyt wort gefrustreert van syne pontpenningen,te wetene: van den twintichsten penning dat alsulcke goeden vercocht oftbelast wordden.

2. Item, deselve bancke van Caggevinne wordt, metter rivieren ghe-noempt de Demere, gedivideert in twee deelen, waervan het een deelghenaempt wordt de Kempensche syde, ende het ander deel de Lovensschesyde, waervan de Kempenssche syde in alle contributien betaelt de tweedeelen, ende de Lovenssche syde het derde deel; des compt het clooster vanSincte-Bernaertsdaele buyten Diest denghenen van de Lovenssche sydenin hun deel te helpen, het derden deel van hun derden deel daerinnebetaelende.

3. Item, al es de voerschreven bancke zeer nae by de stadt van Diestgelegen, ende altyts onder eenen heere geseten hebbende, nochtans en esdeselve bancke egheen resort van Diest, noch dyen aengaende egheen com-municatie soo van recht als costuymen metten anderen houdende; jaesulcx oyck dat de deurvaert van den waeter binnen Diest onder Cagge-vinne es, ende dat arresten van de vlietende schepen metten dieneers van Caggevinne ende nyet van Diest gedaen moeten wordden, tenwaere dat syvast laegen gemeet[2] aen den oever oft eerde binnen de vryheyt van Diest;in diversche saecken, soo in't administreren van justitien, usantien endeanderssints, seer dickmael van den anderen discorderende; maer de voer-schreven bancke es mediate subject der stadt van Loevene,als hun overhoot;derwelcker stadt van Loevene sy es volgende in hueren rechten, costuymen,procedueren ende diergelycke, ende metten selven ende hueren landtrechte

p 128

seer conform; maer appelleren immediate tot Aerschot, vuytdyen dat ’t selve (aleer Diest alnoch een stede geworden was) de naeste ressortstadt was vanLoven, ende om daermede te remonstreren ende diserneren dat Diest endeCaggevinne diversche jurisdictien sijn.

4. Item, de jurisdictie van Caggevinne placht haer vierschaere te houdenebuyten Diest, onder haer jurisdictie, by eenen vyver genaempt den Cagge-poel, daer dese banck haeren naem aff schynt genoemen te hebben, gelycksy aldaer noch een huyscken, dwelck de dingbancke plach te syne, synhebbende[3]; maer midts der oirloghen van Gelre ende andere periculenes den genachtdach oft dinghbancke, die by den grave van Nassou,anno XVcXXXII, binnen Diest geleght, separaet nochtans op haer selven,ende verscheyden van de justitie ende vierschaere der stadt Diest; ende metsulcker conditien, dat allen deghene ter vierschaeren van Caggevinnebinnen Diest comende souden vry syn van binnen Diest gecommert tewordden ende vry van daer weder te keeren.

5. Item, de ingesetene der stadt Diest commeren ende apprehenderen deondersaeten van Caggevinne ende hunne goeden, ende vice-versa die van Caggevinne de persoonen ende goeden van die van Diest; sulcx oyck, dat die gebannen wordden vuyt der stadt van Diest, nochtans onder Cagge-vinne vry syn ende daer moeghen blyven woonen, sonder deselven daerommemisdaen te moegen wordden.

6. Schepenen der bancken van Caggevinne hebben het priseren van dengreyne, soodat xiiii daegen voer Sint-Jans-Baptiste-dach in junio, endeveerthien daeghen daernae, ende xiiii daeghen voer ende nae Kersmisse, terweeckmerckt te Diest is geldende, ende anderssints op andere merckt-daegen, des versocht synde ; naevolgende denwelcken de rentmeester endehunne mulders in den quartiere van Diest aldaer in hunne rekeninghen hunsyn regulerende ende den heere betaelinghe doende; gelyck sy oyckhebben het priseren van de evene ende capoenen in't heffen van den chynsenden prelaet van Sint-Truyden onder Caggevinne gelegen, waervoer sy vanden prelaet voerschreven jaerlycx syn hebbende twee capoenen.Van criminele procedure onder Caggevinne.

7. In criminele saecken syn meyere ende schepenen alhier hun regulerende

p 130

naevolgende hen hooft, wethouderen der stadt van Loven, ende procedeertmen met alsulcke gevangene van dry daegen te drye daegen, gelyck menhunnen ordinaris schuldich es te doene; maer gebeurt seer selden; behou-delyck dat men in desen, gelyck men in allen saecken den heer aengaendesommierlycker ende cortter recht ende expeditie van justicien doet dan inandere civile saecken, ende soo men hiernae in 't confereren van decostuymen van Loven met den hercommen deser bancken in 't ierstecapittele derselver breeder declareren sal; dan, en is den officier, in 't exami-neren van de getuyghen, nyet ghewoonlyck present te commen, maer heeftt'allen tyden totter depositien, in absentien van de getuyghen, gelyck oycktotter rollen ende acten syn acces, sonder contradictie.

8. Item, buijtenlieden, egeen poirters van Diest wesende, al syn die voerschepenen van Diest bedenght moeten aenclaegen ofte versuecken den dros-saert van Diest, ende ter manissen ons meyers by schepenen alhier mettenlesten vonnisse gecondempneert ende verwesen wordden tot alsulcke penenals het delict (dat sy voor schepenen alhier, ongehacht, ongehouden, losende vry, bekent hebben, es heysschende, hetsy ter doot, geeselingen,galeyen ende anderssints.

9. Soo oyck schepenen van Nederlinthere, daer die van Caggevinne vanallen ouden tyden immediaet hoot in appellatien van civile saecken affgeweest hebben ende alnoch syn, plachten in criminele saeken hun vonnisse van condempnatien ofte absolutien van den gevangene, aldaer geapprehen-deert synde, aen schepenen van Caggevinne moeten te halen, maer en wortnu nyet geuseert.

10. Ende want de bancke van Gaggevinne, als voerseyt es, resort esvan der stadt van Loven, ende alsoo metter selver in usantien, costuymenende hercommen seer over een commende, ende ghenoemen oyck alsoo,dat die van Caggevinne eenighe usantien contrarie hielden der stadt van Loven. want die ten lesten, nae de costuymen van Loven, als hun overhootmoeten gecorrigeert ende denselven geassimuleert wordden; soo hebbenmeyer ende schepenen hun, nae de ordine van der costuymen van Lovenin 't jaer XVcXLVIII ten den hove overgesonden, moeten vueghen ende, omegheen confusie te maecken, den treyn derselver te volghen.

11. Item, al ees 't saecke, als voerschreven es, dat de costuymen deserbancken metten costuymen des ressort van Loven seer syn concorderende,

p 132

nochtans, want de stadt van Lovene in haere costuymen seer veele articulenende oyck sommighe capittelen syn conscriberende deser bancken nyetaengaende, ende oyck sommighe usantien alhier geobserveert worddenbuyten oft divers van de costuymen van Loven, sal, men alhier nae deordine van de costuymen van Loven sommierlyck ende somtyts maer byrepetitie van den getaele ofte emmers van den articulen declareren enderemonstreren waerinne die van Loven-Caggevinne communicatie hebbenmetter stadt van Loven, ende insghelycx wat sy verscheyden oft parti-culiers hebben buyten de costuymen van Loven; ende alsoo, ierst com-mende totten iersten capittele van der costuymen der stadt van Loven,anno 1548, alsvoer, gepresenteert, beginnende oft tracterende soo hiernaevolcht.Van officien, jurisdictie ende administratie der bancken van Caggevinne.(Cap. 1.)

1. In den iersten, es de voerschreven bancke van den lande van buyten Diest oft Caggevinne hebbende, boven den drossaert van Diest, Zichem, enz.,die alhier oyck mede superintendent es, eenen distincten officier genoemptde meyere.

2. Item, de voerschreven meyere placht hier voertyde, te hebben eenenondermeyere, maer nu en heeft hy egheenen, dan, in syne absentie, substi-tueert iemanden die in ghichten ende goedingen, clachten ende diergelyckecleyne civile exploicten, syn stede bewaert; welcke meyer altyts gehadtheeft den ontfanck van compositien van keuren ende breucken, ende oyckvan pontpenningen; maer midts de negligentie van de voergaende officier, is 't selve binnen cortte jaeren den drossaerts van Diest gegundt, ende waergoet dat hierinne weder versien waere, want daerdoere diversche misusenblyven ongecorrigeert.

3. Item, binnen de voerschreven bancken van Caggevinne syn drydienaers oft vorsters, twee op de kempensche syde ende eenen op deLovensche zyde, eedt ghedaen hebbende, om arresten, commeren, vangen,sehutten, enz., die by den heer ofte officier gestelt wordden.

4. Item, zyn alhier oyck seven schepenen, die welcke van allen oudentyden erffschepenen geweest syn; maer in 't jaer XVcLXVI, den xxen april, by

p 134

myne genadige vrouwe de hertoginne van Aerschot, als usufructuaire der-selver bancken, om merckelycke pregnante redenen ende misusen vanmisdoen van sommigen van hun t'saemen, voer dese reyse alleen, sonder't selve ghetrocken te wordden in consequentie, gedeporteert, waervan detwee genoemen wordden van binnen Diest, van de borgeren aldaer die binnender voerschreven stadt schepenen geweest hebben, ende de reste van deondersaeten der voerschreven bancken; tenwaere dat de secretaris aldaer deplaetsse van den eenen buyten occupeerde, gelyck hy hier voermaels plachte doen ende alnoch doet, dwelck denselven secretaris, midts der cleynicheytsynre prouffyten ende de groote moytte, gegundt wordt.

5. Item, wordden onder dese bancke alhier gecosen by der gemeyntenacht geswoerene, te wetene vyffve op de kempensse syde ende drye op deLovensse zyde, die welcke als toesienders ofte momboirs der gemeynten,denselven, met advys van meyer ende schepenen, voerstaen, defenderenende hunne schaede int[4] doenlyck sy verhueden; in welcke voerschrevenvyff articulen de voerseyde bancke varierende metten articulen der costuy-men van Loven voerschreven van den jersten capitle derselver, mentiemaeckende van officien, gelyck het VIe; dan, es deser bancken niet aen-gaende.

7. Het VIIe capitle der voerschreven costuymen van Loven en es ons, alsegheenen ontfanck hebbende nyet toucherende, want in impositien wort hetinhaelen ende vuytgheven denghenen die 't selve voer den minsten prys doenwilt, op conditien die daervan gemaeckt wordden, belast.

8. Item, schepenen deser bancken syn ordinaris richteren ende kennisse,judicateur ende bericht hebbende over alle inwoonderen der voerschrevenbancken van Caggevinne, ende van lieden aldaer gearresteert, ghecommertoft geapprehendeert synde, in alle saecken reël, personeel ende mixte, civileende criminele, ter kennissen van ordinaris richteren behoorende.

9. Item, syn de voerschreven schepenen insgelycx richteren van allenappellatien ende hootvonnissen aldaer van Neder-Linther commende.

10. Item, den schepenen voerschreven, met esclusie van allen anderenlaethoven, competeert de kennisse ende judicatuere van allen questien,differenten ende processen gerysende oft opstaende van guedinghen,

p 136

erffenissen, geloeften oft contracten voer hun gepasseert, midts des daeraffdependeert, ende van allen gronden van erffven, egheen leen wesende,binnen deser bancken geleghen, met oyck van allen hachtinghen ende arres-tatien binnen deser bancken gebeurende, wet des dien aencleeft.

11. Item, meyer ende schepenen syn oyck gewoonlyck; allen veerthiendaeghen (dwelck by myne genadige vrouwe de hertoginne van-Aerschot,douaigiere van Diest, om redenen geconcipieert, was gestelt te worddenallen acht daegen, maer midts haer afflyvicheyt achterbleven) te wetene:des dysendaechs, egheenen vierdach oft heylichdach wesende, vierschaerete houdene, om partyen daer behoorende aldaer recht ende justicie teadministrerene.

12. Het xiie articule en syn wy nyet observerende, behalven in saeckenacceleratie behoevende, als in arreste van teerende panden, ghevanghene,ende diergelycke, in denwelcken wort geprocedeert van dry daeghen te drydaeghen.

13. Het xiiie en es ons oyck nyet toucherende.

14. Item, noch es gewoonlyck, van allen ouden tyden, alhier te houdene,gelyck men alnoch daegelycx doet, jaerlycx dry openbaer jaergedinghen (die my vrouwe de hertoghinne voerschreven in meyningen was, om rede-nen, te redigeren tot tween), het jerste van de voerschreven dry jaerge-dinghen des dysdaechs nae Beloken Paesschen, het tweede des anderendaechs nae de Geboirte van Sint-Jan-Baptisten in junio, ende het derde desanderdaechs nae Derthiendach, het syn heylighe daeghen ofte sondaeghenoft niet; waervan de officier heeft van den heer, t'elckerreysen xviii stuyverstot den cost van den schepenen; behoudelyck dat men op alsucke heylighedaeghen ofte sondaeghen egheen vonnissen en wyst, dan, men continueertdeselve tot den naesten daeghe van rechte, dewelcke alsdan voirts gehan-delt wordden als op een vry jaergedinghe, op welcke jaergedinghen voer-schreven moeten alle ondersaeten commen ter vierschaeren, op de verbeurtevan eenen stuyver (dwelck hier voertyden was eenen cromstert oft II pleckenLovens) voer elcken persoon ende wordden aldaer, op ten selven dach,getracteert ende gheliquideert alle personele saecken, ende andere affairender welvaert van de gemeynten oft bancken aengaende; ten welcken dae-ghen men de genackten plach te houdene nae noen, ontrent den avont;maer midts diversche abuysen ende periculen es t'selve nu hertoeghen voer

p 138

noen, ten thien uren, oft daerontrent; ende alle deghene die daer te rechtbetrocken wordden plachten, te voeren, sonder eenige insinuatie, beclaechtmoeghen te wordden; maer, midts redenen, moeten alnu van te voeren byeenen dienaer oft vorster dach bescheeden wordden aen hunnen persoon ofttot hunnen huyse, twee daeghen voer elck jaergedinghe; ende soo wanneerde beclaechde de schult nyet en bekent, moet terstont, sonder dilay, tenselven daege antwoorden oft bewysenisse doen van betaelinghen, endeanderssints by peremptoire feyten syn exemptie terstont, oft ten lancxten tennaesten daege van rechte ordinaris alsdan naestvolgende, midts doende opsyne geallegeerde feyten den eedt de calumnia; ende moeten beyde, declaegher ende beclaechde, ten voerseyden daeghen van jaergedinghe inpersoon commen; alwaer, ten selven daeghe, sommarie recht gedaen wort,ende de beclaechde gecondemneert ofte geabsolveert, tensy dat hy,beclaechde, contrarie feyten allegeerde, alsvoer; in welcken gevalle menprocedeert soo voerseyt staet; tenwaere nochtans dat, om merckelyckedifficulteyt ende swaericheyt van de saken, deselve gestelt worde ordi-naris.

15 . Item, ingevalle de beclaeger op 'tjaergedinghe selver nyet en compareert, wort gewesen de beclaechde van der clacht verweert, ende denselvengeabsolveert ab instantia; insgelycx, ingevalle de beclaechde (behoorlyckby den dienaer denselven gedaecht hebbende voertsgeyst [voortgeheyscht]wesende) niet en compareert, wort ghewesen van stonden aen den claegersynen heysch verhaelt ende verreynt, sooverre de claegere syne schult byeede verificeert, ingevalle hy hem tot eede bedinght heeft; maer ingevallehy hem tot thoon gherefereert heeft ende hy syn probatien gereet heeft,wort totten selven ghewesen, ende dien naevolgende synen heysch verhaeltende verreyct, tenwaere dat, by ordinnantie van schepenen, om redenen,de saeeke werdde gecontinueert totten naesten daeghe van den ordinarisgenachtdach; te welcken daeghe oyck vonnisse diffinityff gegeven wort, alsop een vry jaergedinghe, sooverre de saecke daertoe gedisponeert is.

16. 'T XVIe articule der costuymen van Loven en gaet deser bancken nyetaen.

17. Aengaende den vonnissen by schepenen alhier gewesen in reelesaecken, syn wy ons regulerende navolgende den XVIe articule dervoerschreven coustuymen.

p 140

18. Item, aengaende Sincte-Peeters mannen van Loven ende diergelycke,en toucheert deser [bancke] nyet voirdere dan meyer ende schepenenalhier hun moeten reguleren dien naevolgende, gelyck die privilegiederselver is continerende ende de costuymen aldaer is vermellende, endebesundere naevolgende den contract tusschen de stadt van Loven ende denedelen des lants van Brabant dien aengaende gemaeckt.

19. Insgelycx en gaet de buyten-peetersmanschap van Loven der banckenalhier niet voirder oft meer aen dan voerschreven staet.

20. Item, en es nyet gesien dat de meyer oft maender alhier schepenen isgeweest, noch ter contrarien.

21. Item, aengaende den gevangene alhlier, es de usantie alhier oyckgelyck het xxie artickel des voerschreven ierste capittels van de costuymenvan Loven es mentionnerende.

22. Insgelycx aengaende t'xxiie toucherende de ondersaeten deserbancken.

23. Item, t'xxiie en toucheert deser bancken nyet, als egheen alsulckengevanckenisse hebbende.

24. Item, een buytenman onder dese bancke alhier gevanghen synde vancriminele saecken, wort midts der viciniteyt ende propysheyt, ende ombeter verwaert te wordden, dickmael op der poorten van Diest gestelt, maernyet sonder recht oft vonnisse gecondemneert, sooverre hy der banckenrecht ende justicie gehoort te syne, tenwaere om geprivilegeerde saeckenende andere pregnante redenen.

25. In 't xxve syn wy ons regulerende met de stadt van Loven.

26. In 't xxvie syn de officiers hun regulerende navolgende hun hooftvoerschreven, behoudelyck dat die penningen alsoo genoemen altyts alsooniet geïnventarizeert wordden.

27. Het xxviie en wort alhier nyet geüseert, dan alleen by arreste,waervan den schepenen in allen saecken de kennisse aff competeert.

28. Het XXVIIIe, XXIXe, XXXe, XXXIe articulen des iersten capittels en gaendeser bancken nyet aen.

29. Item, het XXXIe ende XXXIIIe articulen en gaen deser bancken nyetaen, want alhier geobserveert wordt dat, soo wanneer eenich ondersaetalhier gedaecht wordt, hetsy aen synen persoon oft tot synen huy se, tweedaegen voer den ordinaris genachtdach, ende de dienaer, die 't selve geda en

p 142

heeft, hem sulcx verclere voer rechte, dat, ingevalle alsulcke gedaechde nyeten compareert ten selven iersten daeghe, soo wort de saeeke alsdan gecon-tinueert tot den naesten daeghe van rechte, om hem alsdan noch te moegenverantworden; ende ingevalle hy alsdan compt, wort in rechte gehoort;maer ingevalle hy alsdan noch nyet en compareert (sonder voirts gedaechtte worddene) wordt gecondempneert voer soovele als voer schepenencomen is, ende de clagere syne schult by eede affirmere; maer in geloeftenvoer schepenen alhier gepasseert, wort de gedaechde, oft hy compareert oftnyet, ingevalle hy nyet en docere van wettighen bescheede, jonger vandaete dan den dach van der geloeften ter contrarien, altyts gecondemneert.

30. Het xxxiiiie articule der voerschreven costuymen van Loven es metder usantien der bancken accorderende.

31. Aengaende het xxxve en wordden alhier egheen andere ordinantienghemaeckt dan placcaten comende van der hoocheyt, oft ordinantien bymeyer ende schepenen gemaeckt.

32. Aengaende den xxxiie en wordden alhier egheen executien gedaendan by meyer ende diernaeren alhier.

33. Item, dese bancke van Caggevinne es accorderende in hunne cos-tuymen met den xxxviiie, , xxxixe, XLe ende XLIe articulen des voerschreveniersten capittels der voerschreven costuymen.

34. Item, aengaende het XLIIe articule, nopende het vercoopen van demeublen onder dese bancke vercocht, wordt 't selve ghedaen by twee sche-penen, secretaris ende dienaeren deser bancken; welcke dienaeren hebbenvoer hunnen loon elck VIII stuyvers, schepenen elck VIII stuyvers, secretaerisXII stuyvers, ende de meyer, voer synen wyn, vier stuyvers; maer en staet't selve tot hunnen laste nyet, maer ten laste van denghenen die 't toebehoorttenwaere dat iemant van hun op sulcke conditie aenveerde, die welckeheeft van inhaelen den twintichsten penninck.Van vrede te gevene. (Cap. 2.)

1. Item, aengaende den vrede te gheven, syn die voerschreven van Cagge-vinne [volgende] den tweeden capitele der costuymen van Loven, met alleende een iegelycke syne articulen, sonder iet meer oft min daeraff te obser-veren.

p 144

Van arrestamente. (Cap. 3.)

1. Item, noch meyer oft dienaeren, noch iemant buyten oft binnen deserbancken geseten, en moeghen den persoon ofte goet van eenen ingesetenendeser bancken, nyet vluchtich synde, oft daeraff egheen faeme ende appa-rentie van fugien en syn, doen oft laeten commeren oft arresteren voereenighe schulden oft actien, tenwaere voer gewesen vonnissen by der Wethalhier gewesen, oft geloeften voer hun gebeurt, die vervonnist syn, oft datdieghene die d'arrestament begeerden 't selve goet wilde syn maecken, ofteen deel daeraff; insgelyck en mach d'een ingesetene den anderen, nocheen buytenman aen den ingesetenen te recht nyet betrecken in tyden vanvacantien oft anderssints dan op ordinaris genachtdach, tensy met synenconsente oft in affpandene gedaen, dan op gronden van erffven daer teerendeoft bederffelyck goet, niet verborcht synde, affgepant wort.

2. De andere articulen van desen titule oft tweeden capitle tottennegensten oft lesten articule toe wordden alhier oyck voer costuymengevolcht.

3. Item, aengaende het IXe articule van desen capittel, soo wort alhiergeobserveert, dat alle meuble, binnen deser bancken gearresteert synde,waeraff de clager syn recht oft gebreck nae deser bancken recht wettelyckwil vervolghen, moet 't selve nae recht vuytwinnen met vier genacht-daeghen oft dachsrechten disterende, indyen de goeden egeene teerendepanden en syn oft bederffelyck goet en es elcken genachtdach d'een vandandere veerthien daeghen; ende indyen teerende panden syn waeren eenendach van malcanderen, doende de conde metten arrestamenten voer allengenachtdaeghen, daeraff denghenen daer alsulcke meublen onder berustendesyn binnen deser bancken, oft hem die hem die aendraegende syn buytendeser bancken geseten, ten eynde om die nyet te laeten gaen, oft iemandtanders dan den claeger over te leveren, op de pene van die moeten goet tedoene, ende dat te wetene met drye genachten, d'een voer d'andere, ende't derde nae, ende 't vierde van gratien; ende sooverre nyemant en compa-reert die den voerschreven commer verantwoort ofte vervolcht, soo wort denclaeger ofte arresteerder tot synen versuecke 't voerschreven gearresteertgoet aengewesen voer soovele syne schult bedraecht, metten costen, omdaeraene syn gebreck te verhaelene, salvo dat hy syn gebreck by eede sal

p 146

grooten in de gebannen vierschaere alhier, voer ende eer men de goeden salmoegen executeren; maer ingevalle 't gecommert goet verborcht wort,procedeert men daermede ordinaris gelyck in de andere saeeken.Van geloeften, affpandingen ende andere personele executien gevallen vuytpersonele actien ende obligatien. (Cap. 4.)

1. Ierst, dat alle deghene hem verbonden hebbende voer schepenen vanCaggevinne valt parate executie over hueren persoon ende goeden, waer dieonder die voerschreven bancke bevonden wordden, ende voordaen, nae desiersten artickels van desen capittel der costuymen van Loven, mentiemaeekende van beleyden, besetten, affpandinghen, enz., maer moet degeloever daerteghen dach bescheyden syn twee daeghen voerden ghenacht-dach naestvolghende, aen synen persoon oft synen huyse.

2. Item, binnen deser bancken en es men nyet ghewoonlyck voer eenigheschult oft personele actie gronden van erffven te vercoopen ende executeren,tensy dat 't selve sy spruytende vuyt vonnissen oft geloeften by vonnissender schepenen alhier gedecreteert, ende dat, vuyt crachte derselver von-nissen, gewesen es, dat men aen des gecondempneerde goeden alsulckenachterstel ofte gebreck sal verhaelen; ende voer alle andere personeleactien oft obligatien, alleen de meuble, goeden ende vliegende erffven.

3. Het derde article van desen capittel wordt alhier oyck geobserveertvoer een ongecorrumpeerde costuyme, behoudelyck dat op alsucken von-nisse de gecondempneerde alhier, als op een geloefte voer schepenen alhiergepasseert, dach ghemaeckt wort, ende alsoo gecondempneert sonderfiguere van processe, ende belloudelyck oyck altyts der stadt van Loven,ons overhoot, in desen huer preëminentie ende recht dat sy hebben van tedoen executie met hunnen boden op beleytenissen oft brieven van main-misen voer hun gepasseert ende anderssints.

4. Het IIIIe wort by den schepenen alhier oyck voer een costuyme achter-volcht, sulcx dat egheen executie alhier gedaen en wort dan by meyer endedienaeren alhier, vuytgenoemen den hussiers van den rade in Brabant endeden boden van Loven, met assistentie van den officier alhier.

5. Ende de reste van den voerschreven cappittel wort alhier oyck voereen geobserveerde costuyme gevolcht.

p 148

8. Item, conditien ende geloeften voer schepenen, in't vercoopen vanhuysraeden ghebeurt synde, ende den dach van betaelinghen overstrekensynde, mach den vercooper oft inhaelder de conditie ende geloefte doenexecuteren op de gebreeckelycke, deselve daertoe nyet gedaecht oft gearre-steert wesende.Van hueringhe. (Cap. 5.)

1. Item, aengaende de hueringhe, syn meyer ende schepenen deserbancken van Caggevinne, navolgende den articulen van desen capittele dercostuymen van Loven, salvo het achtste articule der ordinantie; want onderdese juridictie nyet gheobserveert en wort dat men voer gebreck vanhuyshuere mach gaen, by orlove van den meyer oft schepenen, de meublenvan deghene die huyshuer schuldich syn, waer die binnen deser banckenbevonden wordden, te executeren, in vueghen al oft die waeren op denverhuerden gront; maer wort 't selve alhier geobserveert in meublen vanden debiteur in oft op de voerschreven verhuerde gronden genoemen; anderssyn schepenen alhier in als volgende de voerschreven costuymen van Loven.Van contracten, transporten, obligatien, bekentenisse van renten,borchtochten ende gelycke. (Cap. 6.)

1. In den iersten, dat egeene gronden van erffven, renten, chysen oftpachten binnen deser bancken gelegen, en moeghen gealieneert, getranspor-teert, dan alleenlyck wettelyck voer meyer ende schepenen deser banckenvan Caggevinne, oft voer den meyers ende laethoeven onder dese banckeresorterende, in reële saecken, vuytgenoemen van leengoeden aldaergelegen,ende sekere goeden chyns gevende onder den prelaet van Sint Truden.

2. Item, van erffven oft renten op erffve gheconstitueert synde, die menvercoopt binnen deser bancken gelegen, moet de vercooper daeraff de pont-penninghen alleene draecht[5] met de warantschap, maer den cooper moetden officier ende wethouderen haer rechten van overstaene ende wysenbetaelen, gelyck deselve cooper moet altyt alleene betaelen syne brieven,ende dit alsoo verre daer egeene onderspreeck ter contrarien en sy.

p 150

3. Item, die erffve met renten, chysen oft pachten belasten wil, is schul-dich te betaelen de pontpenningen, ende waranderen; maer de coopermoet de guedinghe betaelen metten brieffgelde; des moet de cooper in 'tquicteren van den renten ofte pachten, het brieffgelt den cooper resti-tueren; van welcke renten voerscreven, daer de pontpenningen aff betaeltsyn op gronden van erffven onder hoff ende heer daer die ghelegen syn,bekent, men alleen claeghen mach vuyt gebreke van betalinghen der-selver; gelyck men oyck mach claeghen van legaten, donatien ende dier-gelycke, sooverre die behoorlyck voer hoff ende heer opgeheven syn endedaer wettich bescheet aff es; oick mach men claeghen op gronden vanerffven niet registeren ende anderen bescheede van godtshuysen, cloisteren,kercken, capellen, gasthuysen ende diergelyck, ende oyck met chysboecken (al en syn daer egheen constitutie-brieven aff), soo verre vuyt denselvenbescheede blycke vredelycke possessie van xxx jaeren incluis; tenwaerenochtans dat de contrarie by autentycken bescheede gedoceert werdde.

4. Het vierde articule es men alhier onder dese bancke observerende.

5. Insgelycx het Ve, VIe, VIIe ende VIIIe articlen.

6. Item, het IXe der voerschreven costuymen van desen VIe capittelewordt alhier oyck gheobserveert, behalven dat den heur deraff alleentoecompt den heer.

7. Het Xe, XIe, XIIe, XIIIe, XIIIIe ende XVe articlen des voerscreven seste capit-tels wordden alhier onverbrekelyck geobserveert.

8. Aengaende het XVIe, als iemant onder dese bancke syn eyghen goetvercoopt by proclamatien ende vuytganck van der bernender keerssen, etc.,neempt de officier, van d'branden van der keerssen, synen wyn aff, te wetenvier stuyvers van elcken coop oft keersse te branden, al waeren daer veelkeerssen te branden maer en es dit vercoopen[6] van de brandenderkeerssen alhier onder dese bancke nyet seer langhe geobserveert geweest.

9. 'T XVIIe ende XVIIIe naervolgende articlen worden alhier oyck achter-volcllt.

10. Item, het XIXe en wordt alhier nyet geobserveert, tenwaere dat dencooper oft by den coop synde tot Loven bescreven werdde, die alsdandaerop recht doen navolgende hunne costuymen.

(2) Lisez: met.

p 152

11. Het xxe ende leste article wort alhier oyck voer costuyme gehouden.Van jaerlycxe betaelinge, qualiteyt ende natuere van renten ende pachten,beyde erffelyck ende lyffrenten, ende vanden affleggen derselver. (Cap. 5.)

1. Item, in jaerlycxe betaelinghe van renten, chysen oft erffpachtengestaet een jegelyck met gewoonlycke betaelinge.

2. Item, de IIe ende IIIe articulen van desen sevensten capittel der costuymenvan Loven wordden alhier oyck naergevolcllt ende voer usantie geobserveert.

3. Item, aengaende het vierde, moet dieghene die mede is contribuërendein ennighe renten oft pachten voer syn paert ende deel (ingevalle hy vanvoerdere schade wiltindempne blyven) stellen onder handen van schepenenalhier, oft tot synen coste, ende de conde daeraff te doene den crediteuroft synen facteur ende rentmeester, oft en soude anderssints van schadennyet gepreseveert wordden.

4. Item, het Ve capittel, mentionerende dat nyemanden en es geoorlofteenige achterstellen van erffelycke renten, chynsen oft pachten, op grondenvan erffven beseth synde, op deselve te heysschene ofte vervolghene voirderedan van een lestgevallen jaere oft termynen, tenwaere dat deselvejaerlycxnyet en bedroege, in een rente ende aen eenen persoon, onder de dryekarolus guldens oft twee mudden rogghen, ende in andere nae advenant, vandenwelcken men mach op de panden daeraff vervolghen d'achterstellen vande dry lest voergevallen jaeren, sonder meer, waermede de debiteuren oftpossesseuren der voerschreven panden ende goeden, midts die betaelinghevanallen voerresten vry syn en es alhier in de gewoonte nyet geweest, wantmen alhier placht te moeghen claeghen van sooveel jaeren achterstels als derentier heysschende was beneden de dertich jaeren herwaerts; maer wordtnu daegelycx innegebroken; ende midts dat in appellatien ten lesten ghe-wesen soude wordden, wordt nu oyck alhier geobserveert.

5. Het VIe VIIe ende VIIIe van den VIIen capittele der costuymen vanLoven wordden onder dese bancke van Caggevinne geobserveert.

6. Het IXe article, aengaende den grooten Heyliggeest van Loven, en esdeser bancken nyet toucherende, dan, de stadt van Loven, haer preferentievan oudts gehadt hebbende, mach die alhier, als haer subject wesende,ghenyeten.

p 154

7. Het xe article wordt alhier oyck geobserveert.

8. Insgelycx het XIe, XIIe ende XIIIe articlen.

9. Item, aengaende het XIIIIe, mentie maeckende van de preferentie vande crediteuren ruerende den erffelycke goeden, gaen voer alle dieghenehebbende speciale hypotheke, assignatie ende vasticheyt gepasseert voerschepenen deser bancken, by opdracht der stadt van Loven, altyts in desenhier recht gereserveert, soo verre de hypotheke aldaer gedaen gebeurt esnavolgende den contract tusschen de voerschreven stadt van Loven ende deedelen des landts van Brabant, te weten: dat de pontpenninghen endeandere heerlycke rechten daeraff betaelt syn; ende de oudtste hypothekewort altyt gheprefereet.Van affleggen van renten.

1. Item, de bancke van Caggevinne es hem regulerende navolgende XVe,XVIe, XVIIe, XVIIIe, XIXe ende XXe articulen van desen capitle, ende die voercostuyme observerende.

2. Het XXIe en es in de gewoonte alhier niet, noch en wort nyet geüseert,ghemerckt in allen bekeringen ofte vercoop van renten de pontpenninghenbetaelt wordden, waeromme cesseert die betaelinghe in 't afflegghen.

3. Item, es voer costuyme observerende de voerschreven bancke vanCaggevinne het XXIIe, XXIIIe, XXIIIIe, XXVe, XXVIe, XXVIIe, XXVIIIe endeXXIXe articulen van desen capitle, ende voer sulcx onder deselve banckeonderhoudende.Van heerlycke rechten, pontpenningen, gichten, keuren, lossinghen, hellicht-winningen, ende andere gelycke rechten. (Cap. 8.)

Item, de bancke van Caggevinne es huer regulerende navolgende dencostuymen van desen capittele, vuytgenoemen dien, dat alhier ponttpen-ningen gegeven wordden ende schuldich syn van den geheelen coop, soowanneer de vercryger, by ghichte ofte ghoedinghe, totter erffve gecommenes, het tsy 't selve geschiedt is by emphyteusen, erffvuyt geven oft by beke-ringen van renten, ontquytbaer oft quytbaer: de ontquytbaer, d'welckseer selden gebeurt, tegen den penninck achthien, ende de quytbaer, naedat

p 156

den hootpenningen daeraff bedraecht; tenwaere dat mangelinghe waervanerffve om erffve; in welken cas men egheen pontpenninghen schuldich esdan van de penninghen oft renten toe[7] gegeven wordden, ende d'eenbeter dan d'ander by den voergeleert (sic).Van dagementen ende andere procedueren van reële renten, chysen endepachten. (Cap. 9.)

1. Item, een crediteur, willende, by gebreke van betaelinghe van rentenchysen oft pachten, procederen op syne panden onder dese bancke gelegen,hem verobligeert, moet hy, oft iemant van synent weghen, met meyer, tweeschepenen oft laten, voer d'ierste reyse, ende eenen dienaer oft vorster,gaen tot ende op syne panden, ende aldaer verclerende syne gebreken, ver-sueckende daeraff betaelinghe, oft totten gronde te comen; ende nyemandecomparerende hem voldoende, versuect de claeger aen schepenen recht endevonnisse te oversiene den pant, oft daer eenighe meuble goeden syn dengronden niet competerende, om, indien daer ennighe syn, affgepandt tewordden; ende in sulcken gevalle wordt by schepenen gewesen alsulckenaffgepanden pandt by den dienaer gebracht te wordden, ten naesten daegevan rechte, in de bancke, te wetene, egheen terende panden wesende, tenordinaris genachtdaeghe dan naest volgende; ende indient terrende pandensyn, extraordinaris op ten derden dach, zooverre, binnen middele [tyde]egeene genachte en is, de voerschreven ierste clacht naestvolgende, om dienaldaervervonnist te wordden ende den claeger daermede te contenteren, int[8] noot sy; ende moet de dienaer binnen middel [-en tyde] den gebruyckeroft proprietaris van alsulcken panden, daerop geclaecht es, de conde doenvan de voerschreve clachte, wanneer ende wie die gedaen heeft.

2. Endede dienaer, als voer, by schepenen versocht wesende om den pantte oversien oft die pandtbaer es oft nyet, moet, nae syn beste, den voer-schreven pant ernstelyck oversien oft daer eenige meublen op waeren, endeindien jae, ende deselve weert syn de costen van dien daeghe oft ganghen;oft dat den affgepanden pandt by den gebruyker oft proprietaris des erffs,daerop geclaecht es, wordt geloeft goet gedaen te wordden voer de costen,

p 158

moeten[9] dien affpanden, scheydende te dyen daeghe daermede van dengronde; ende moeghen alsulcken meublen nyet geëxecuteert wordden,dan, by den dienaer, als voer, in de bancke gebracht wesende; teghenwelcken daeghe de beclaechde oft gebruycker van den beclaechden grontsyn defensien teghen deselve clacht wordden geopent.

3. Ende soo verre de crediteur, by executien van de voerschreven affge-pande meublen, van synen gebreke metten costen nyet geheelyck voldaenen soude connen wordden, oft de meublen aldaer bevonden sooveele nyetweert en waeren, wysen de schepenen de clachte van op dien daege in vyf-thien daeghen voer der noenen wederomme te continueren op den gront,als op hueren tweeden dach, om aldaer te sien allen deghene die soudenconnen[10] voldoen den claeger van synen gebreke metten costen, oftopponeren tegen syn proceduere; ende dat de claeger, ter halver genachten,van de voerschreven vyfthien daeghen, sal by den dienaer behoorlyckewete doen allen denghenen die recht oft actie totten voerschreven pandenhebbende, die de claegher soude meynen aff te daeghen ende van huerenrecht te versteken; ende moeten alle daeghementen ende clachten op dengronde gebeuren voer noene ende nae noene, en worden alhier egheenwachten gedaen dan op den vierden dach van gratien, soo hiernae vol-ghen sal.

4. Het IIIIe articule der costuymen der stadt van Lovene, aengaende 'tprocederen op gronden van erffven in clachten van reële saeeken, wordtalhier onder Caggevinne oyck voer usantie geobserveert.

5. Insgelycx in't vyffde, syn meyer ende schepenen van Caggevinne hunconformelyck reguleerende naer der costuymen van Loven.

6. Item, alle deghene hen teghen de voerschreven proceduere van daghe-mente willende opponeren, moeten den gront pantbaer maecken indiendenselven van selffs nyet pantbaer en sy met behoorlycke meublen; endedat gedaen synde, wort by schepenen, des gemaent synde, gewesen: datmen den affgepanden pant, om vervonnist te wordden, sal in de banckebrenghen, soe voerschreven es, ende luyden (sic) dat men denselven pantsal vercoopen, [is er] over daer [dat] men sal restoir doen; gebreckt daer,men sal de clacht continueren daer die gelaten es; ten welcken iersten

p 160

daeghe van rechte de beclaechde oft gebruycker, oftactie totten beclaechdengront pretenderende, van de clachte conde ende wete denselven by dendienaer gedaen synde, hen teghen de voerschreven clacht mach opponeren;die welcke alsdan in rechte gehoort ende ontfanghen wordt, om syne defen-sien teghen de voerschreven clachte te proponeren, ende blyven aldaer soolanghe procederen tot dat by schepenen-vonnisse wordt gewesen: dat deopponent den claegher, indien hy goet recht heeft, sal van synen heyschcontenteren, oft dat den claegher syn begonste clacht ende proceduere opden gront sal moegen continueren daer die gebleven ende gelaeten es, oftdat de clager als onbehoorlyck geprocedeert hebbende wort gewesenongefundeert.

7. Item, sooverre binnen de voerschreven ierste xv daeghen van daeghe-mente de claegher nyet voldaen en werdde, oft egheen oppositie en gebeurde,compt de claeger met meyer, vier schepenen ende den dienaer, voer detweede ryse, ten vyfthien daeghen nae 't voerschreven daeghement oft iersteclacht immediaet vervolgende, op synen voerschreven pant, des mergensnae der sonnen opganck, oft emmers voer der noenen, besiende oft daeriemant quaeme om den claeger te contenteren, oft tegen de voerscrevenprocedueren opponeren; ende sooverre daer nyemant en compareert doendeals voer, ende de claeger recht versueckende, wysen schepenen: dat mende clacht sal continueren ende voirts sellen[11] van op dien dach in vyfthiendaeghen, als op haeren derden dach van rechte.

8. Het IXe articule der voerschreven ordonnantie en wordt alhier nyetgeobserveert, want partyen, totten gronde actie pretenderende, worddenmetten iersten daeghemente conde ende wete gedaen, ende voordaen nyetmeer.

9. Item, sooverre binnen de vyfthien daeghen van de voerschreventweede clachte de claegher alnoch nyet voldaen en wordt, oft oppositie envalt, als voer, soo compt de claegher met meyer, vier schepenen ende dendienaer, op den voerschreven xven dach naer de voerschreven clacht oftdaegement, op den voerschreven synen gront, voer de derde reyse, endeindien alsdan noch nyemant en compareert, soo wordt aldaer geprocedeertgelyck in't voerschreven tweede daegement gedeclareert is, ende wordt de

p 162

clachte by vonnisse van schepenen gecontinueert ende verstelt op denselvengrondt van op dien daeghe in vyfthien daeghen voer middaege nae dersonnen opganck, als op den vierden dach van gratien.

10. Item, sooverre de claegher binnen de xv daeghen 't voerschrevenderde daegemente oft clachte volghende alnoch niet voldaen en werdde,oft nyemant hem en opponeerde, soo compt de claeger, met meyer vierschepenen ende dienaer, op den XVen dach continue vervolgende de derdeclacht, voer noen, naer der sonnen opganck, op den voerschreven grontvoer de vierde reyse van gratien; ende sooverre alsdan noch nyemant encompt den claegher contenteren, wordt de clacht gecontinueert tot desanderen daechs smorgens toe nae 't voerschreven vierde daeghement vangratien, oick voer noen, op den gront, ende blyft ten selven vierden daeghevan gratien den claegere wachten op denselven beclaechden gront, vanvoer middaege dat hy, als voer, op den gront gecommen es, tot tsavonsnae sonnen onderganck, oft alsdan noch iemant quaeme die denselvenclaegher van syne tachterheyt met den costen daeromme gedaen conten-teerde, oft, den gront alsdan noch behoorlyck pantbaer maeckende, teghenden claegher hem opponeerde; ende compt de meyer met twee schepenenten selven daeghe, ontrent den sonnen onderganck, wederomme op dengront, ende indien nyemant en compareert. en wordden, midts den sonnenonderganck, egheen vonnissen gewesen, dan, wort verstelt tot tsanderdaechsvoer der noenen.

11. Maer des anderen daechs voer noenen nae de voerschreven vierdeclacht van gratien, compt de claeger met meyer, vier schepenen ende die-naer op den selven grondt ende alsdan noch nyemant comparerende die hant-vullinghe dede, oft hem, als voer, opponeerde, ende de claegher voirts rechtversochte ende tot synen gronde, denwelcken hy met daeghen ende daechsrechte vuytgewonnen heeft, versueckt ghewesen te wordden, ende dendebiteur daeraff versteken, soo wort de voerschreven claeger, nae manissedes voerschreven meyers, by schepenen in ende tot den voerschrevenbeclaechden gronde gewesen, sulcx dat den meyer, in den naeme van syneofficie, in 't voerschreven goet nemende van denselven erffve res by rys, voerbercht ende daelt[12], ende de claeger nae, als op goet dat met daeghe ende

p 164

daechs rechte, d'een genachte voer ende dander nae, ende de derde nae,ende de vierde van gratien, ingewonnen es, ende alle andere totten voer-schreven gronde actie hebbende vuytgedaecht; ende sooverre alsdan nochnyemant en compt die hantvullinghe doet sonder ennighe oppositie, wortterstont daernae op denselven gront de claeger in 't selve goet gegicht endegegoydt, met manisse [ende] met vonnisse, nae deser bancken recht.

12. Item, es hier onder Caggevinne van allen ouden tyden geobserveertgeweest: dat alle deghene part, deel, actie in oft totten voerschreven grontoft pandt hebbende, oft renten, chysen oft andere geaffecteerde ofte oyckgerealizeerde actien oft equipolent op den voerschreven pandt hebbende,synde de assignatie, realizatie, affectatie oft equipolente daeraff jongher dandie constitutie van den renten oft rechte daervoere by evictie geprocedeertwordt, behoorlycke conde ende wete daeraff gehadt hebbende, als voere,ende oyck alle personele actien, egheen gerealizeert recht oft equipollent inoft totten gronde hebbende, hoewel denghenen dien die competeerde egheenconde oft wete gedaen en sy, hebben, moeghen commen binnen de sesseweken nae de voerschreven evictie, ende den voerschreven claegher vansyne tachterheyt metten costen daeromme gedaen alnoch moeghen conten-teren, ende alsoo noch totten voerschreven gront by transport van derghichten by den clager gedaen totten gronde comen; maer de voerschrevensesse weken nae de voerschreven evictie ende gichte daervuyt gevolchtgeëxpireert synde, wordden metten voerschreven daegementen, clachtenende hun non-comparitien ende nyet voldoeningen binnen de voerschrevengesetten tyde, jae oyck 't recht van naderschap ende maghelinghen van allenden voerschreven hueren recht versteken; dan, wort alsnu gepractizeert:dat de evinceerde volcht den XIIen der costuymen van Loven van den negen-sten capittele, nopende de daegementen op gronden van erffven gedaen,aldaer geüseert.

13. Item, de zesse weken nae der evictien ende gichten, als voer, ver-streken synde, soo placht de evinceerder alsulcken goet ter kercken tegebieden, om by proclamatien ofte subhastatien, ende op hooghen ende metvuytganck van der brandeder keerssen vercocht te wordden, ende van desupercrescentie van de penninghen daeraff commende denghenen actie oftrecht tot den voerschreven gronde voer de evictie gehadt hebbenderekenninghe, bewys ende reliqua gedaen te wordene; maer wordt alsnu

p 166

geobserveert desen aengaende het XIIIe articule des voerschreven negenstencapitels van de proceduere op gronden van erffven, te wetene: soo wanneernae de vierde clacht oft wachten van gratien de claeger in alsulcken vuytge-wonnen goet gegicht ende geërft is, dat daermede syn ende blyven eeuwe-lyck ende erffelyck versteken alle deghene begrepen in 't lest voergaendearticule van alle hueren voerschreven rechte hem in oft totten voerschrevenvuytgedaechden goeden competerende; in vueghen, al wilden sy daernaeden claeger van allen synen gebreken, met cost, commeren ende last vol-doen, sy en moeghen daertoe nemmermeer ontfangbaer syn oft wedercomen, de claeger oft syn actie hebbende en willen; ende en mach oyckegheene naederlinck die onderstaen ofte vernaerderen, 't sy voer oft naed'uytdaegementen vuyt saecken van naederschap; maer mach wel denclaeger (duerende de daegementen) voldoen van synen gebreke, ende voersyne verleechde penninghen ende verlegge op deselve goeden by daege-menten, ende anderssints, gelyck d'ierste claeger, procederen.

14. Item, meyer, schepenen ende dienaer hebben voer d'ierste daegementoft clachte neghen stuyvers, de meyer vier stuyvers, de twee schepenen't saemen vier stuyvers, ende de dienaer een stuyver; noch heeft de dienaervan de Weth te vergeren, telcker reysen seven oirden, ende van de conde bin-nen Diest oft binnen der bancken alhier te doen seven oirden ; maer buyten,naer distantie van den weghe; noch van de meublen (als dat gebeurt) aff tepanden, VII oirden voer de tweede clachte oft daeghement, gelyck oyck vanallen naevolgende clachten, met oyck het bergen ende daelen, salvo, op denvierden dach van gratien, voer het daegement ende wachten, hebben meyerende schepenen xxxvi stuyvers, de meyer de hellicht ende de schepenendander hellicht; hebben meyer ende schepenen telcker reysen XVIII stuy-vers, de meyer IX stuyvers ende de vier schepenen 't saemen IX stuyversende van de passeringhe van de vuytdagementen metter ghichten endegoedinghen, hebben meyer ende schepenen II stuyvers, de meyer tweestuyvers, schepenen II stuyvers, ende secretaris, van prothocollerenII 1/2 stuyvers; ende in allen daegementen oft clachten es alhier gheob-serveert: dat de meyer met schepenen ende dienaer 't saemen, soo voer-schreven es, ende d'een nyet sonder d'ander, om clachten ende daegementenop gronden van erffven te doene, moeten wesen, hehoudelyck dat grondenvan erffven onder de laethoven deser bancke subject chys gevende,

p 168

wordden, voer d'ierste clachte, betreden met meyer ende laethen van dienhove, maer voirder nyet dan met schepenen van Caggevinne, totter evictientoe, daer de laethen met hunnen meyer de gichte aff hebben, ende altytsmet den dienaer van deser bancken; ende syn de rechten alsdan oyck alsboven.

15. Item, oft de claegher weet synen gront pantbaere te syne met meu-blen, die hy, naevolgende des voerschreven es, moet affpanden, oft dat dengront nyet pandtbaer en es, is van noode alhier meyer ende schepenen endedienaer op den gront mede te leyden, soo voerschreven staet; ende en machde dienaer de meublen, metten claeger aldaer gaende, alleen nyet affpan-den, noch de schepenen sonder dienaer, indien daer egheen meublen ensyn; want alhier geobserveert wordt, dat in 't affpanden van de meublen, termanissen des meyers, schepenen wysen: dat de dienaer de meublen aldaerbevonden sal affpanden, als voer, enz.; behoudelyck datter gecostuymeert isegheen teerende panden, gelyck in andere dergelycke exploicten, aff tepanden daer andere panden genoech syn; ende indyen daer egheen meublenen syn, moet de meyer altyts schepenen maenen om de clacht te continuë-ren, enz.; ende oft binnen middelen [tyde] den gront pantbaer gemaecktwordde, soude, midts d'absentie van den dienaer (want't selve des dienaersofficie alleen es), ende gaet, tot dier oirsaeecken, ende oyck om partye van derclachte te insinuëren, meyer ende schepenen mede op den gront nyet connenaffgepant wordden, ende soude de claegher alsoo van synen rechte ghefrus-treert worden, ende in costen van dyen daegemente ende alle voergaendecomen, ende van nyeuws moeten beginnen.

16. Item, de clachten ende daegementen voerschreven syn precys mal-canderen van daeghe te daeghe continuëlycken vervolgende, tenwaeredeur oppositie van parthyen, ende den meublen op den gront affegepant,als voer ; in vuegen dat de claeger met der Weth faelgeerden in ennigen vanden daeghen oft tyden voerschreven, oft oyck omitteerden de panden, soowanneer daer te panden waere, dat daermede de geheel proceduere soudewesen van onweerden ende te moeten wederomme van nyeuws beginnen.

17. Het XVIIe articule van desen capittel der costuymen van Loven wordtalhier oyck geobserveert.

18. Item, reguleren hun meyer ende schepenen oyck naevolgende hetXVIIIe articule van den voerschreven IXe capittel.

p 170

19. Item, alle deghene hun willende opponeren teghen ennich van devoerschreven clachten, indien sy behoorlyck van den daegemente syn gead-verteert, moeten 't selve doen, midts den gront pantbaer maeckende, alsvoere; maer alle degene hen opponerende van selffs ende noyt by denclaeger oft van synentwegen behoorlycken gesommeert oft geadverteertsynde, moeten namptizeren oft consigneren onder de Weth alle costen vanallen daeghementen ende clachten tot dien dage toe incluys gebeurt, behalvend'jerste, ende stellen cautie possible voer de costen in d'oppositie te gebeu-rene, op de pene van nyet ontfancbaer te wesene.

20. Item, de conde ende wete van d'jerste daegement (want voirder enworden alhier egheen conden meer gedaen) moet eens gedaen wordden aenalle proprietarissen van de panden, ende alle andere die de claegere pre-tendeert aff te daeghen, aen hueren persoon oft tot hueren huysen, soo verresy woonende syn binnen deser voerschreven bancken van Caggevinne; endeindien de proprietarissen van de goeden daer niet en woonen, aen denhouder daeraff, waer die woonende syn.

21. De Weth alhier syn observerende den XXIe, XXIIe, XXIIIe, XXIIIIe endeXXVe articulen van desen negensten capittel der costuymen van Loven voer-schreven.

22. Maer het xxvie capittel, gemerckt dat 't selve die van Loven alleenconcerneert, en gaet der bancken van Caggevinne nyet aen; het XXVIIe endeXXVIIIe articule van desen voerschreven capittel wort alhier onder Cagge-vinne oyck onderhouden.

23. Item, het xxixe capittel, mentionnerende dat alle deghene die res-sort van Loven syn subject, souden in de daegementen ende clachten hunmoeten reguleren al naervolgende desen negensten capittle, en es onderCaggevinne alnoch nyet geüseert geweest, dan, syn in desen alnoch diffe-rent in de articulen voerschreven, daer hiervoeren egheen mentie gemaeckten wordt van met die van Loven te accorderen, enz.

24. Item, aengaende xxxe articule van desen capitle der costuymen vanLoven, syn wy alhier oyck discorderende, want meyer, schepenen endedienaer deser bancken syn gewoonlyck in allen daeghementen van grondenvan erffven die egheenen chys en gheven mede te gaene, soo voerschrevenes, tenwaere dat men claechde van heerenchysen, daer de rentmeesterdaeraff mede gaet met meyer ende schepenen, participerende de rechten

p 172

metten meyer halff en halff; tenwaere oyck dat de gronden laegen ondereenen laethoff deser bancken subject; in welcken gevalle de meyer endelaeten van dien laethove voer d'ierste reyse syn medegaende, sonder meyerende schepenen van deser bancken, soe voerschreven es.

25. Het xxxie articule van desen capittel der voerschreven costuymen vanLoven es met des voerschreven es genoech geresolveert.

26. Navolghende het xxxiie syn Weth alhier hun regulerende.

27. Het xxxiiie, mentie maeckende van den rechten van den daegementen,es met des voerschreven es in desen capittele te vollen gedeclareert, wantwy desen aengaende oyck syn met der stadt van Loven in costuymen diffe-rent.

28. Het xxxiiiie articule syn de Weth alhier oyck achtervolgende, behou-delyck dat 't selve alhier gebeurt metten dienaer, sonder meyer oft sche-penen; ende heeft, van buyten te gaene in sulcken cas, nae distantie van deplaetsen, soo oyck voerschreven es.

29. Het xxxve articule syn de Weth alhier observerende, maer worddende conden alhier in sulcken gevalle nyet gedaen onder de clocke, dan, doetde dienaer altyts de conde van buytenlieden aen hunnen persoon oft tothunnen huyse, daer sy woonende syn, oft aen den huerlinck, indien hydie aenveert; ende daermede es de claegher gestaende.

30. Item, onder Caggevinne, ter Brabantscher eerden, es een cleyn paro-chie geheeten Schaffen, waervan de goeden, onder deselve parochie gelegen,syn chys gevende den prelaet vant Sint-Truden, ende worden alsoo Donck-sche goeden genaempt; ende wordden in 't transporteren, belasten ende ver-tieren gegicht ende gegoyt onder den meyer ende schepenen des voerschreven prelaets tot Donck, in den lande van Luydick; anders staende in allecontributien metten goeden van Brabant; ende daerenboven, soo wanneeriemant van den voerschreven ondersaeten, manspersoon sterfft, dat alsdande prelaet van Sint-Truden aen [hen] es hebbende eenen keur, het beste datin huys is, ende die van buyten Diest den besten daernae noch gheven.Van leveringe op panden. (Cap. 10.)

1. Dit capittel, met syne articulen, gaet alleen aen der stadt van Lovene,ende haer preferentie die sy heeft in huere geloeften op de goeden buytender voerschreven stadt ende onder huer resort geleghen; denwelcken wy

p 174

moeten obtemporeren, tenwaere dat die contrarieerden den contract tusschende voerschreven stadt van Loven ende de edelen's lants van Brabantgemaeckt.

2. Nochtans wort alhier geobserveert in personele geloeften voer deWethalhier gepasseert, soo verre alsulcken geloeften by schepenen vonnisse gede-creteert es, te syne van weerden, dat vuyt cracht derselver, de grondenvan erffven ende erffrenten oft pachten onder dese bancke gelegen dengelover toebehoorende wordden geaffecteert, ende mach de crediteur(indien hy egheen meublen en vindt) aen de voerschreven gronden vanerffven, midts hem daerin doen[de] by den heer, van officie weghen,cleenden [cleeden?] ende de ghichte ontfangende, ende daernae ter vendi-tien stellende, syne schult ende tachterheyt verhaelen metten costen.Van rechten gehoude liedens aengaende. (Cap. 11.)Aengaende den rechten den gehouden liedens aengaende, es dese banckeobserverende de voerschreven costuymen van Loven, met alle ende eeniegelycke articulen van desen voerschreven capittele.Van rechten den tochtenaeren competerende, enz. (Cap. 12.)Insgelycx desen toucherende es de bancke huer vueghende nae decostuymen van hunnen overhoot.Van versterffenissen, successien, scheydingen ende deylinghen van denselven.(Cap. 13.)

Item, aengaende successie ende versterffenissen es dese bancke observe-rende 't voerschreven lantrecht van Loven, met allen ende eenen iegelyckesyne poincten.Insgelycx in de scheydinge ende deylinghe, sonder iet sunderlincxdaeraff anders te hebbene.Van den leenen. (Cap. 14.)

Item, aengaende de natuere van de leenen onder Caggevinne en staet deweth alhier nyet te discerneren, als daeraff egheen competente rechters

p 176

synde; dan, dien aengaende, syn sy hun refererende totten stadthouder,leenmannen ende greffier des leenhoffs van Diest, die daervan de judicatuerehebbende [is] ende dien de kennisse daeraff behoort, ende oyck daerommede natuere van weten.Item, onder dese bancke ter Brabantscher eerden, syn noch andereleenen, genaempt Zeelomsche leenen, van denwelcken de leenmannen vanDiest de judicatuere ende relieven met des dien aencleeft toebehoorde; maermidts deselvejurisdictie van Zeelom, als in 't lant van Luydick liggende, alnugesepareert es van de heerlicheyt van Diest ende hueren dependentie, soowordden deselve leenen oyck getrocken nae den lande van Luydick, stel-lende daeraff de decisie den hove, midts hiermede daervan geadverteertsynde.Van calengieren van naederschappe. (Cap. 15.)

Item, aengaende 'tcalengieren van naederschappe es de bancke huer regu-lerende naevolgende den lantrechte van hunnen overhoot der stadt vanLoven voerschreven, behoudelyck dat [men] onder dese jurisdictie vanegheen eygen goeden en weet te spreken, dan alleen van leengoeden oftchysgoeden oft voer chysgoeden gerekent, waervan de leengoeden in nae-derschap volgen de costuymen van Loven, soo die chysgoeden oyck doensonder tot [iet] particuliers anders te observerene.Behoudelyk de goeden die chys geven onder den prelaet van Sint-Truden,daer hiervoeren oyck in 't leste artickel van den negensten capittel aff geseetes, altyt een jaer open staen, aleer den tyt van de vernaederinghe expi-reert.Van testamenten. (Cap. 16.)In testamenten ende privilegien derselver es de bancke van Caggevinneinsgelycx huer regulerende nae hun Eerw. overhoot der stadt van Loven.Van bastardt kinderen (Cap. 17.)

Item, desen aengaende volghen die van Caggevinne de costuymen derstadt van Loven.Van cessien. (Cap. 18.)De cessie en heeft oner dese bancke oyck noyt ghepractizeert geweest

p 178

dan binnen cortten jaren herwaerts, midts der ordinantien daerop gemaeckt,achtervolgende denwelcken die zedert is somtyden gedaen gheweest; endebevinden meyer ende schepenen van Caggevinne dat vuyt de cessie luttelduechden compt, want alsulcke cessie dickmael gegundt wordden tenrelaese van eerloose persoonen, die te hove luegenen te kennen geven; endesoude wel behooren, aleer men alsulke privilegie verleende, dat men terplaetssen daer alsulcke versueckers woonden, nae hunne qualiteyt, staetende leven vernaeme, oft daeraff by certificatie doceerde; anders waer't geschaepen, dat de huislieden (daer dickmael luttel schaemten, eeren endewaerheyts inne es) eenen iegelycken met sulcken middelen souden trom-peren, ende souden beter sitten nae de cessie dan sy oyt te voeren gedaenhadden, maer [hoe] min cessien hoe beter gelyck ons Eerw. hooft de stadtvan Loven breeder syn te kennen gevende.

ANDERE OBSERVANTIEN BUYTEN DE VOERSCHREVEN COSTUYMEN VAN LOVEN, ENDEDAERINNE NYET GECOMPREHENDEERT? ONDER DESE BANCKE VAN OUDEN HER-COMMEN ONDERHOUDEN.

(Cap. 19.)Kuerboeck der bancken van Caggevinne; denselven gegunt by den rade vander stadt van Loven, met consent van meyer, schepenen [ende?] onder-saeten van Caggevinne.

1. De keuren hiernae bescreven syn, in presentie ende met rade van derstadt van Loven, ghesloten by den meyer, schepenen ende goeden luydendes buytens lants s'heeren van Diest, die haeren wille ende consent open -baerlyck daerinne gegeven hebben, in 't jaer Ons Heeren duysent vier hon-dert ende dry en dertich, des vrydaechs nae Beloken Paesschen.

2. In den iersten, dat niemant, soo wie hy sy, op den aert binnen denlande van buyten Diest egheen ruydighe peerden [oft], seerighe schaepen,houden sal, op eenen keur van eenen reale, te wetene, daer men die nyetghewoonlyck en es te houdene.

3. Item, dat nyemant ennighe schaepen huysen noch hoven en sal, hy

p 180

en sal se gewintert hebben, oft hy en sal se willen winteren, die sal verbeurende keure voerschreven.

4. Item, soo wat vreemde beesten die van buyten landts op den aerdt deslants van buyten voerschreven comen selen, met weten, wille ende consentdesgeens die de beesten voerschreven toebehooren, oft des gheens die [se]te hueden oft te verwaeren heeft, die sullen verbeuren sulcken heure als diebeesten van denselven lande van buyten Diest verbeuren souden, opdat[13] die onder deghene alsoe genaemt, daervuyt de voerschreven beesten vanbuyten sullen comen [te] syn.

5. Item, soe wie syn verckenen liet gaen ongerinckt, ten tyde als mendie verckenen schuldich es te ringhen, in des anders schaede, die sal ver-beuren van elcken cudde, te wetene, van elcken vyff verkenen, eenen oudeningelsschen; ende oft der verckenen egheen cudde en waeren, die sal oyckverbeuren eenen ouden ingelsschen; ende die verckenen dien thien cuddenwaeren, die en sullen nyet meer gheven dan die cudden en stercken,[strekken], ende men sal den goeden lieden ter taxatien van goede knaepenhaer schade vergelden.

6. Item, soo wie syn beesten op de stoppelen dreeff oft dede dryven, oft,syns wetens, daerop liet gaen voer der tyt dat 't coren ghemeynlyck vuytden velde waer, die sal verbeuren eenen mottoen, ende den goeden liedenhaer schaede vergelden; ende desgelycx sal 't oych syn metten hoye in 't ghe-meyn broeck.

7. Item, sal een iegelyck de waterloopen te velde moeten openen endevaeghen te halff meerte; ende desgelycx de beempden, vloten en de vlietenveeghen ende ruymen te halff maye; ende soe wie des nyet en dede, die salverbeuren twee cromsteerten; nochtans sal hy die terstont moeten doenvaeghen ende ruymen; ende alsoo dickmael als hy daernae bevondenwordt, ter goeder meyninghen, dat hy dat nyet gedaen en hadde, soo sal h yverbeuren denselven keure.

8. Item, sal een iegelyck in synen overslaghe aen de beempden, [de]vloten (daer hy dat schuldich es te doene) ruymen, setten te halff meye, opeenen keure van twee cromsteerten.

9. Item, sal een iegelyck syn velde voerhooden van synen erffve voer

p 182

ophouden ende verslaen te halff meerte; ende desgelycx syn beempdenvoerhooden te halff meye, op eenen keur van eenen cromsteert.

10. Item, sal een iegelyck syn stichelen, luken, syn hoerden ende vekenenhanghen, die hy schuldich es te hanghen, ende syn aertgaeten verslaen tevelde, te halff meerte, ende te broecke te halff Meye, op eenen keur vantwee cromsteerten.

11. Item, sal een iegelyck ten tyde van den jaere de straeten, beydeheerstraeten ende andere, doen ruymen op den ouden steke, op den keuredie hem van boven comen sal.

12. Item, dat een iegelyck die schuldich es ten jaergedinghe te comen,'t zy van buyten landts oft van binnen, ende aldaer nyet en quaeme, die salverbeuren eenen cromsteert.

13. Item, dat een iegelyck die wyn, mede, bier oft hoppe oft ennighendranck te tappe vercoopt, ende den goeden lieden haer mate nyet en gaeve,alsoe dicke als hy daermede bevonden wordt sal verbeuren XXIIII placken.Tot hiertoe duert het keurboeck voerschreven.

16.[14] Item, aengaende den anderen keuren ende breucken onder desejurisdictie gerysende, syn meyer ende schepenen hun regulerende naervol-gende den lantchartere der stadt van Lovene, salvo dat den keur alhier denheer alleen aengaet.

17. Item, in 't heffen van den rechten van den voerschreven keurboeckwordden alnu sommighe dinghen anders geobserveert ende over langhetyden gheobserveert geweest, te wetene, in 't beleyden van de beeeken,straeten ende diergelycke, heffen meyer ende schepenen nu IIII stuyvers,daer in 't keurboeck maer en staen twee cromsteerden, d'welck maer en iseenen stuyver, een ort, vien [nl. myten].

18. Item, wort alnoch buyten 't keurboeck geobserveert: dat de dienaerin 't schutten van ennighe beesten in alder [ander] lieden erffven alleen opsyn vercleren geloove heeft; ende moeten die ghene, die de beesten toe-behooren, daermede te vreden syn, ende dien achtervolgende syn schot,boven die scaede aen partyen, betaelen; maer soo verre partye haer schaedewilt genieten, moet deselve doen visiteren met twee persoonen des verstant

p 18

hebbende, binnen vierentwintich uren dat sy beschadicht es geweest, endein sulcken gevalle moet die de beesten toebehooren betaelen wat schaede dievisiteerders vercleiren gedaen te syne; maer naer de XXIIII uren nyet.

ANDERE ORDONNANTIE ALHIER ONDER CAGGEVINNE GEPUBLICEERT ENDE DIENACHTERVOLGENDE ONDERROUDEN.ENDE JERST SEECKERE VRYHEYT, IN MANIERE VAN PRIVILEGIE, DER BANCKE VAN CACGEVINNEGEGUNDT.

(Cap. 20.)Vryheyt van seeckere sluyse aen den moelen tot Moelste [Molenstede] moegentreeken.Anno veerthien hondert tweentnegentich, den twintichsten july, esgeoctroyeert van weghen des hertoghen van Gulich, als heer van Diest, datsoo verre ennich opwaeter quaeme daermede de beempden van der moelentot Moelstede tot aen den nyeuwen dycke ennighe schade gesciede, oft datde mulder de doren ende berderen van der moelen te hooghe opstelde, tewetene van halff meerte tot Sinte-Remeysmisse toe, dat die rentmeestere,ten tyde wesende, sal moegen alle de doren, sluysen, berderen, mettenwyntgate, optrecken, ende die opgetrocken laeten totter tyt toe dat hetwaeter van den nyeuwen dyck tot aen de moelen tot Moelstede binnenboorts wesen sal; ende oft in den rentmeester nu oft naemaels ennichgebreck viele ter lieffden van den molder ende anderssints, dat die ghe-meynte van Caggevinne, oft ennich van hun, deselve sluyse metten wyntgaeteende met allen anderen hoochselen oft doeren, altyt alsoo dick endemenichwerff als 't gebeurt ende van noode syn sal, sullen moegen selveoptrecken, ende alsoo opgetoeghen blyven in der manieren ende totter tyttoe als voerschreven staet, sonder aen den heere, nu synde oft naermaelswesende, oft anderen dien dat aengaen mochte, daeraene te misdoene oftte misgrypen, oft correctien gestelt worden in ennigher manieren; endehiervoer hebben de gegoydde, aen de voerschreven beke gelegen, betaeltden heer van elcker sillen acht stuyvers.

p 186

Dat die van Caggevinne vry syn binnen Diest, ter genachten aldaer commende.

BY DEN GRAVE VAN NASSAU.

Onsen meyer ende schepenen van onsen lande, banck ende gerichte van Caggevinne, saluyt. Alsoo, enz., besunder in tyden van oirloghen, inperyckel van uwen persoone geweest syt, ende in toecommende tydenmeer wesen mochte, willende daertoe versien, soo ordineren wy ende uscherpelyck ontbieden ende bevelen, dat ghy voirtaen allen uwe genachtenende dingdaegen, ende die geheele jurisdictie van der banck van der heer-lycheyt van Caggevinne ende die dependentien ende toebehoorten, tot diengewoonlycke daegen houdt ende exerceert binnen onser voerschreven stadtvan Diest, tot alsucke plaetsse als u daertoe van onsen weghen by onsendrossaert aldaer genoempt ende gheordineert sal wesen; waertoe wyuluyden ende alle andere commende tot Diest tot den voerschreven dingh-daegen ende genachten, duerende deselve ende van daer wederkeerende,vry ende zeker geleyde gegunt, verleent ende gegeven hebben, gunnen,verleenen ende geven by desen, enz. Gegeven in onser stadt van Diestden XXIen dach van november anno XVcXXXIItich.Exemptie van die van Caggevinne van te betaelene het affdryffgelt binnen Diest.

1. Opheden den XXIX may, anno XVcXLIItich, es by drossaert, borgemeesterende schepenen der stadt Diest geconsenteert die van der bancken vanCaggevinne, dat sy van nu voirtaene sullen syn vry ende exempt van tebetaelene, binnen der voerschreven stadt Diest, van hunne beesten die sybinnen der voerschreven stadt coopen sullen het affdryffgelt.

2. Insgelycx syn die van Caggevinne vry van tollen binnen Diest vansgheens dat sy aldaer coopen ende vercoopen.Andere exemptie van te moegen coopen binnen Diest, gelyck d'ingesetenen derstadt Diest ende voerdaen vry syn van de nyeuwen assysen.1. Ierst, dat alle ingesetenen der voerschreven bancken van Caggevinne,voer hun selffs eten, ende anders nyet, tot onderhoudenisse van huan en

p 188

huysgesinne, familie ende kinderen, sullen moeghen, op den vryen merckt-dach alhier, coopen in 't corenhuys ende elders eenen halster, twee, drye,vier corens, erten, boecweyde, boonen ende desgelycke granen, gelyck d'in-gesetenen deser stadt Diest, behoudelycken dyen dat hierinne exemptsullen blyven die herbergiers, taverniers, beckers ende andere grossiers, dievoer de merckt nyet en sullen moeghen graen dinghen oft coopen, dansullen hun reguleren nae die ordinantie daerop ghemaeckt.

1. Item, dat d'ingesetenen van de voerscreven bancken van Caggevinnesullen, van Sinte Dionysmisse naestcommende, voertaen vry syn endeblyven van der nyeuwer acchysen ende impositien van den negemanneken,d'welck men betaelt van allen beesten, als peerden, ossen, koyen ende dier-gelycke, hooft voer hooft, in 't innecoemen alhier in de stadt; hierinne ver-sien, dat alle deghene van de voerschreven ingesetenen die ennige hetsypeerden, ossen, koyen, etc., in't grosse coopen oft vercoopen, nyet en word-den bevrydt te syne van de voerscreven nyeuwe accysen oft impositien,maer sullen die betaelen gelyck andere persoonen, enz.Actum den lesten decembris, anno XVcLIIItich.Aengaende poirtersneeringhe onder Caggevinne gedaen.Het es te wetene, dat de ghemeynte van Caggevinne, ende oyck mededie van den aerde buyten Diest, altyt vry ende exempt syn geweestvan te contribuëren in ennige assysen oft lasten der stadt Diest, in huerehanteringhe ende neringhen van coopen ende vercoopen, om huer broot tewinnen, binnen hueren huysen, sonder ghemaent te wordden van denvoerschreven accysen ende imposten; dan es geboden, van 's graven vanNassauwe weghen, anno XVc drye septima januarii, dat, soo wie onder debancke van Caggevinne geseten van nu voertaene ennighe poirtersneringhedede oft doen woude, die sal daervan schuldich syn te betaelene den heerende der stadt Diest alle alsulcke lasten ende rechten als die poirters endeingesetenen van der stadt Diest geven, van gelycken; hetwelck naermaels,den XXIIII januarii anno voerschreven, gelimiteert es, dat de meyninghe vanden heer van Nassauwen niet en is, dat iemant, geseten onder de bancke vanCaggevinne, in den voerscreven bevele begrepen es in ennigher manieren,dan alleen diegene die poirtersneeringhe doen, die ende egheen ander sullenvan dier neringen poirterslasten bataelen, etc.

p 190

Exemptie van der kempensche syde van Caggevinne, dat sy vry syn vankempthiende.De prelaet van Tongerloo, metten conventualen desselffs godtshuys, voerhun ende hunne naecomelinghen, ter eenre, ende de ghemeynte van Cagge-vinne, ter andere syden, syn t'saemen veraccordeert: dat iegelyck van denondersaeten van de kempense syde sal moeghen besaeyen vyftich roedenerffs, sonder meer, met kemp ende kempinne, sonder thiende daeraff tegevene. Actum XVcLVI den sevensten Meerte, stilo Brabantiae.Dat die van Caggevinne moegen den aert van Haelen gebruycken, et contra.Soo syn partyen voerschreven vereenicht eendrachtelyck in der manierennaevolgende: als dat die van Haelen sullen moegen alomme op den aert vandie van Caggevinne, te Reynrode weerts over, hueden huer beesten t'allentyden als hen gelieven sal, sonder misdoen van kalengieren, sonder, in derlieden schade, groesen ende beempden daer men inne soude schade moeghendoen; ende insgelycx sullen die van Caggevinne 't selve moegen doen, diehuedende op ten aert van Halen, enz. Actum XVc vier, vier daeghen infebruario, nae scryven scoeffs van Brabant.Dat die van Caggevinne [privilegie hebben] van conynen te moegen vanghen.Item, es alhier onder Caggevinne, over zeer langhen ouden tyden geüseertgheweest, dat die van Diest ende Caggevinne hebben moegen conynenvanghen onghecalengeert; waervoer sy den heere van Diest (soo te presu-meren is, by zekere conventie oft verpachtinghe, daer meyer ende schepe-nen alhier met [niet ?] vercleeren aff te weeten), oyck altyts alle jaere betaelthebben zekere somme van penningen, gelyck sy alnoch doen, nae vuyt-wysen des rentmeestersregistre ende rekeninghe.Ordinantie op de bosschen [ende] wyngaerden gemaeckt, enz.Het is geordonneert ende overdraghen by den heere ende der Weth vanCaggevinne, ende wordt van onse genadighe heeren weghen, den hertoghevan Gulick, als heer van Diest ende van den lande van buyten, gebodenende vercundicht: dat nyemant, soo wie hy sy, mans oft vrouwenpersoonen,

p 192

oft kinderen, voerdaen hen en voirdere in der goeden luyden bosschen ofterffven ennighe vits roeden, dackroeden, banden oft bessemroeden te snydeneoft aff te houdene; desgelycx oyck wyngaertstaecken, groene oft drooge, inder luyden wyngaerden te nemene oft te haelene, op de verbeurte van thiengauden ceurrealen van twee Hollants guldens, ende de waepen verbeurt; detwee deelen daervan den heere ende 't derde deel den calengierder; endeden calengierder sal des gelooft syn by synen eede; ende een iegelyck salhieraff moegen calengieren ende den heer dat voert aenbrenghen; daeraffde heer sal schuldich syn executie te doene van den keur, sonder verdrach;ende oft men jonge kinderen, beneden hunne daegen synde, bevonde desvoerschreven es te doene, sullen de ouders, oft in wiens cost dat sy syn,schuldich syn den voerschreven keur den heer op te leggen ende te betae-lene; ende oft men iemanden bevonde van des voer verbonden [verboden]es draegende oft ter merckt brengende, sal de heer, oft syn dienaers, dienmoegen aenveerden ende den keur dien doen opleggen; tenwaere dat dieselve ghethoonen consten dat op haers selffs erff gewassen waere, oft [datsyt] wettelycken gecocht hadden van denghenen daer sy die voer verboedenstucken ghaelt hadden. Publicatum in octobri, anno XIIIIcXCI et XVcXIattera Epiphaniae, et alias saepius.Ordonnantie op de beesten in andere lieden erffve bevonden.

1. Item, oft men bevonde iemants beesten, peerden, koyen, schapen oftandere beesten in iemants bosschen oft andere schadicheyt, sullen verbeu-ren, soo dick ende menichwerffven dat bevonden wordde, eenen mottoen,gerekent voer IIII stuyvers, te weten voor ider schaep ende voor ider koyoft peert vyff dobbel, ende daertoe te betaelene de beschaedicheyt van devoerschreven beesten gedaen, nae visitatie ende estimatie vangoede mannendaerop gedaen synde. Ghepubliceert altera Epiphaniae op 't jaergedingheanno XVC een, et postea multoties.[15] Desen keur oft schot, boven de schaede van partye, es altera Nativitatis D. Johannis Baptistae op 't jaergedinghe anno XVcLIIItich geordineert endegepubliceert te syne twee hollantsche guldens.

p 194

Item, dat nyemant schuldich en sal syn, op de pene als voer, te wetene,op de pene van eenen mottoen, ende daertoe te betaelene de schade vanden voerschreven beesten gedaen, naer visitatie ende estimatie van goedemannen daerop gedaen synde, ennighe beesten ofte peerden te huedeneop ennige voerlen van de landen die besayt staen met eenighe vruchten,noch geen cruyden te snydene in de wyngaerden, oft eennighe voerlen voer-schreven. Gepubliceert als voer.Ordinantie op de verckenen ende andere diergelycke beesten.

1. Wordt geboden van wegen ons genadigen heeren: dat van nu voer-taene nyemant, wye hy sy, syn verckenen noch ongewoonlycke beesten endryve, noch en doen dryven oft laten dryven oft loopen op ende in die voer-schreven beempden, broecken, driesschen, enz., tusschen datum van desenende halff mey naestcommende, op de pene van eenen Hollants gulden.

2. Item, ende soo wyens verckenen men bevindt gaene [gaende] oftloopende schade doende, alsoo voerschreven is, ende nyet gerint [gerinckt]en syn alsoo dat behoort, sullen verbeuren, soo dick men dat bevint, eenenmottoen, gerekent voer IIII 1/2 stuyvers voor yder verken. Gepubliceert op 'tjaergedinghe nae Beloken Paesschen, anno XVcIIe ultima aprilis.Verdrach aengaende den ghemeymen broecken ende den aerde, van schapendaerop te dryvene.[16] Alsoo questie geweest is tusschen de gemeynte van Caggevinne aen-gaende den gemeynen broecken ende den gemey nen aerde, is by den meyer,schepenen ende het meestendeel van de voerschreven gemeynten verdrae-ghen: dat men dat houden sal op de oude costuyme, ende dat nyemantmeer dan twintich schaepen daerop houden en sal, ende oyck in der manie-ren gelyck dat gewoonlyck is. Actum op 't jaergedinghe ultima aprilisanno XVc derthiene; gerenoveert septima aprilis anno XVcLItich.Noch van denselven, ende van schaepen te houden ende and ere beesten.Item, es geordineert ende geboden, als voere, dat alle gewoonlycke

p 196

[ongewoonlycke] beesten, te weten, vaesel schaepen, ongeheymde hincxt-peerden, ongeringde verckenen ende ongewoonlycke beesten, na derouder usantien ende costuymen, sullen van den broeeken moeten blyven,ende dat nyemant onder de bancke van Caggevinne geseten en sullenmoegen huysen oft hoven iemants beesten van iemanden buyten der banc-ken van Caggevinne geseten; ende, het syn borgeren van Diest oft onder-saeten van Caggevinne, soo wie 't belieft schapen te mesten, sal elck hooftvoer hooft xv schapen op de gemeyn broeeken dryven henselven toebeloo-rende, ende nyemant anders, soo verre deselve schapen voer lichtavont oftlichtdach onder Diest oft onder de bancke van Caggevinne geweest endegehouden syn; ende dit op den keur van eenen reale. Gepubliceert endegerenoveert op't jaergedinghe, dysdachs naer Beloken Paesschen, xviii aprilisanno XVcXLIItich, renovatum op 't jaergedinghe, VIIa aprilis anno XVcLtich etpostea soepius.Verbot van torven te moegen steken.Overmits ter kennissen van den heere van Diest cortelingen gecomen es,dat sekere persoonen hen gevoirdert hebben gehadt ende noch daegelycxvoirderen torff te steken in seker plaetsse onder die bancke van Caggevinnegelegen, sonder eenich consent des heeren voerschreven, soo ees't, dat van's heeren wegen teghenwoordelyck ende expresselyck wordt geboden, datnyemant, wye hy sy, van nu voertaene, hem en voirdere, in de plaetssevoerschreven oft elders anders onder de heerlycheyt van Caggevinne, torffte stekene oft doen steken, oft oyck den torff, die alreede daer ghesteken is,van der plaetssen te vueren oft doen vueren, op de pene van confiscatie vandenselven torven, ende daerenboven noch arbytraelycken gecorrigeert teworddene. Actum ixa augusti anno XVcLIIItich.Verbot van bruyloften te houden.Wordt geboden van weghen ons genadigen heeren van Nassouwen: datvan nu voirtaene nyemant, wie hy sy hem en voirdere eenige bruyloftenin desen buytenlande 's heeren van Diest te houdene, om gelt oft om anderegoetdoen van ennigerhande in juweelen, te sittene [sendene?] oft t'ontfan-ghen, in enniger manieren, oft oyck tot enighen bruyloften buyten desen

p 198

lande 's heeren van Diest te treckene, opte verbeurte van xx karolus guldens:in dryen 'tapplicerene, d'een deel den heer, d'ander Onser-liever-Vrouwenvan Schaffen, ende 't derde den aenbrengere. Gepubliceert in den buytenlande's heeren van Diest, op den VIen dach septembre anno XVcXXXItich. Ordonnantie ende verbot van eeekelen te slaen, tuynen aff te breken, berckenbladeren te plucken ende in ander lieden wyngaerden te gaen.

1. Het wort geboden van onser genadige vrouwen de princesse hertoginne van Aerschot : dat nyemant hem en voirdere in den buytenlanden's heeren van Diest aff te slaene eenige eeckelen van de boomen, oft hoppe-cruyt plucken, dan iegelyck op syn erffve; noch gayers, stylen, vreetsel,daer der goeder lieden erffven mede gevreet syn, tuynen aff te brekeneoft ewech te vuerene, strunckeycken ofte willighen aff te houwene oft tesuydene, op te pene van twee karolus guldens; ende sal elck moeghencalengicren op syn erffve ende nyet voirdere, ende daer aff geloove hebben.

2. Item, dat nyemant hem en voirdere aff te plucken elssen oft berckenbladers, opte pene als boven; ende elck mach calengieren op syn erffve,ende geloove daervan hebben.

3. Dat oyck nyemant, wie hy sy, en sal moegen gaen in iemants wyn-gaerden om wyndruyven te haelen, oft ennige gaeten aen deselve wyn-gaerden te brekene, opte pene van twee karolus guldens; ende elck salmoeghen calengieren op't syne ende sal geloove daervan hebben. Gepubli-ceert in den buytenlande 's heeren van Diest, anno XVcXLVtich op Sint-Gielisdach.Publicatie gedaen opt weghen [veghen] van de demeren, beken, grachten, enz.Midts dat, doer die vuylicheyt van diversche grachten, slooten endecleyne beecken, die gewoonlyck syn hunnen loop te nemene in de rivierevan der Deemeren, den loop ende stroom van derselver rivieren verachtertende vermindert wordt, ten grooten schade ende achterdeele, nyet alleenevan de molens daerop staende, maer oyck van de schepvaert ende dengemeynen lande, als beempden, broecken ende diergelycke daerby gele-glen : Soo wordt bevolen, van weghen onser genaedigher vrouwen de herto-ginne van Aerschot, vrouwe douaigiere van Diest, enz. Allen dengenen die

p 200

ennighe erffve hebben geleghen aen het Weerbroeck binnen Diest, aen dieYsere-beke, aen die Swertte-beke, aen die Koebeke, van Beeckevoirt aff totaen den voerschreven Demere, aen den Leytgracht, van daer se trecktbeneden Diest tot buyten deur 't Peylbroeck, commende vuyt op denVebbersloop aen de groote Leytgracht geheeten de Velpe, van daer se begintonder den Craywelsbosch tot deur die heerlichede van Zichem, aen deSwertte-beke van Moelstede ende aen de stadtsvesten van Zichem, geheetende oude Demere, daer de Heyligegeest-moelens op staen, oft aen eenigeandere waeteren loopende binnen der voerschreven heerlichede van Diestende Sichem tot inde voorscreven Deemere : dat sy die voerschrevengrachten, slooten, beecken ende andere waeteren doen suyveren enderuymen binnen veerthien daeghen off een maent, ombegrepen, op hun houdebreede ende gewoonlycke diepte, op te pene van drye reaelen, te verbeureneby denghenen ende eenen iegelycken van hun die daerinne weygeringeoft vertreck sullen doen, tot behoeff van onse genadige Vrouwe voer-schreven, ende dat men dieselve sal doen ruymen tot hunnen dobbelencost. Aldus vuytgeroepen ende gepubliceert op't jaergedinghe, xxv junyanno XVcLIIIItich.

Item, onder Caggevinne syn diversche weyden ofte gemeyn broecken, tewetene: 't Diestersbroeck, Pels ende Moelsbroeck, diewelcke gemeyn syntot halff May ende alsdan gesloten tot ; ende voerdaenwordden die by de gemeynten derselver gebruyckt.Publicatie op de vreemde luyden hun domicilie onder de bancke nemende.Want vele ende diversche clachten daegelycx commen onder die banckevan Caggevinne, van vele armer luyden ende miserable persoonen [die]souden hun pretenderen oft willen commen woonen ende alhier onder debancke van Caggevinne voerschreven hun habitatie aldaer souden willenhouden: Soo wordt geordonneert van onser genadige vrouwen de her-toghinne ende van s'heeren wegen; dat alle arme luyden van buyten 's lantscomende onder de bancke van Caggevinne woonen, ende nyet gehuystnoch gehoeft en syn, sellen hen vuyter bancken vaeren, op datter gheenvoirdere clachten aff en comen, oft men salder sulcx op versien gelyckmyne genadige vrouwe oft huere officiers believen sal, ende dat op depene van vyftich carolus guldens tot behoeff van myne genadige vrouwe

p 202

Gepubliceert quarta aprilis anno XVcLIIIII naer Paesschen, op 'tjaergedinglle.Aengaende de maniere van procederen. (Cap. 21.)

Item, de maniere van procederen onder Caggevinne es, in de principaelstestucken, accorderende metter ordinantie van derrollen der stadt van Loven,naer derwelcker, midts redenen voerschreven, de Weth, alhier haer moetconformelick reguleren; dan, syn zeer veel poincten in de voerschrevenordinantie van de rollen der stadt van Loven [dese banck?] niet aengaende,maer derselver stadt alleen concernerende, sulex dat meyer ende schepenenalhier daerdoere ende midts derselve[17] ordinantie seer prolix es, obedie-rende den bevelen der Majesteyt, ende voer sooveele als 't hen, nae hennenschepenen verstande, moegelyck es denselven voldoende, sullen alhier in'tcorte vervolghen ende verhaelen het principaelste van het onderhouden derrollen onder Caggevinne voerschreven, sonder ennighe recapitulatie te doenevan de ordinnantie van der rollen der stadt van Loven.

1. Ende ierst, repeterende dat voer in d'ierste capittule, articulo XI,geseeght is van de genachtdaeghen die alhier gehouden wordden, soo isalhier gecostumeert, dat men van allen saeeken ter judicatueren endekennisse van desen gerichte behoorende, genachtdaeghen ende rolle eshoudende des dyssendaechs, van vyfthien daeghen tot vyfthien daeghen,egheen heylige daeghen wesende; want in sulcken gevalle wordden diegenachtdaeghen geprolungeert ende gecontinueert tot van dien daege inxv daeghen oft een maent dan naest volgende, egheen heylichdach wesende,als voer, ende soo voerdaen van XV daeghen tot vyfthien daeghen.

2. Item, wordt hier alnoch geobserveert: dat men de oude saeckenalhier hangende indecys op genachtdaeghen voerschreven, es beginnendeende de rolle daeraff es houdende van Paesschen tot Sincte Dionysmisse, tenseven uren, ende van Sincte Dionysmisse aff tot Paesschen ten acht uren,beyde voer noen; ende moeten ten selven respective uren present syn de tweeschepenen, by ordine 't selve ommegaende, de meyer oft een van syne die-naeren der genachte bannende, de secretaris ende procureurs aldaer postu-lerende, ende aldaer blyven tot dat de rolle ommegelesen es, beginnendeten selven tyde van de oudtse rollen tot de joncxte toe.

p 204

3. Item, de nyeuwe saecken oft rollen wordden by procureurs aenbrachtende ten rolboeck gestelt op denselven genachtdach, ten elff uren voer noenoft daerontrent, te wetene: naedat de oude saecken affgelesen syn, endeschepenen op de vonnissen, hetsy vonnissen van altricatien oft diffini-tyffven, soo de saecken zyn heysschende, gelet hebben; ende moetenschepenen allegaerder ten selven daege, tegen dat de oude saeeken, alsvoer, affgelesen syn, tot desen fine hun present laten vinden, om de justicienyet verachtert te wordden; van welcke nyeuwe saeeken verbaelyck teintenteren oft insereren oft stellen, partye des versueckende, betaelt derechten soo nae geseegllt sal worden; ende binnen deser bancken geseten,moeten partyen alhier in rechte betrocken worddene, dach gedaen worddenaen hunnen persoon oft tot hueren huyse, twee daeghen voer den genacht-dach aldan naestvolgende.

4. Ende en mach nyemant van partyen, hetsy in oude oft nyeuwesaecken, in recht alhier gehoort oft ontfanghen wordden dan met eenengeswoeren voerspreeck; welcken procureur, de sake by hem eens geaccep-teert, nyet en mach deur quade betaelinge refuseren oft verlaeten, maerdyen nyet tegenstaende volveuren, soodat behoort; des en moeghen procu-reurs nyet dienen ennighe partyen absent wesende sonder daervan gemach-ticht wesende; welcke procuratie de procureur, in absentie syns meesters,is hy aenleggere, exhiberen moet van stonden aen ter ierster instantien;ende es hy gedaeghde oft verweerdere, ter ierster instantien oft ten lancxtenten naesten daeghe van rechte dan naestvolgende, op de pene van te betae-lene de costen by de parthye advers gedaen ende geresen binnen den tydedat hy van procuratie niet gedient oft gedoceert en heeft ; ende voirdaennaer d'ordonnantie van Loven.

5. Item, moeten procureurs van partyen buyten deser bancken geseten,versuecken, voer alle voirdere proceduere, borge, ende hun daeraff doen.by behoorlycke cautie, hetsy juratoir oft anderssints, nae exigentie van derechten ende saeeken, versien.

6. Item, moeten procureurs met corten woordden ende manierlyckhunne versuecken, allegatien ende defensien proponeren, ende malcanderenpatientelyck hooren, sonder oyck ennige noodeloose ende impertinenteinventien ter materien nyet dienende (dan om de Weth te quellen ende desaecken te dilayeren gesorcht) te allegeren.

p 206

7. Item, de gedaechde ofte gearresteerde met synen procureur de aen-spraecke ende heysch syns wederparthyen gehoort hebbende, ten selvendaeghe als hy aengesproecken sal wesen, ende dach van beraede genoemenhebbende, moet ten naesten daeghe van rechte dan naestvolgende ant-woorden, oft dach nemen ad procederen, op versteken, oft ten selvenvoerschreven daeghe volgende den dach van berade doen syn versueckentot syne intentie dienlyck, oft daervan versteken blyven; ende sullenpartyen hunne versuecken t' saemen ende met eenen adem oft montsprekenschuldich syn te doene, tenwaere dat de deductie van der saecken nocheenige andere versuecken requirerende[18].

8. Item, sooverre procureur nyet en voldoet ten daeghe voerschrevendienende, als hy dach op versteken genoemen heeft, dat partye alsdanversteken is van s'geens daer hy toe dach genoemen heeft, te wetene, vansyne versuecken oft van antwoorde, sonder voirder dilay.

9. Item, ingevalle de verweerdere versueckt van den aenleggere aen-spraecke in scriptis, ende hetselve by schepenen geappoincteert oft by denaenleggere geaccordeert wordt, heeft d'aenleggere daer dach toe ad pri-mam; ende ingevalle hy alsdan noch nyet en voldoet, heeft dach opversteken ten naesten daege van rechte, hy moet exhiberen oft daervanversteken syn, ende insgelycx daermede vervallen van syne petitie abinstantia cum expensis; ende moeten allen scriftueren behoorlyck gequo-teert syn, ende in dorso gestelt wordden hoe die ghebaptizeert endegenoempt syn.

10. Item, partye copye versueckende, hetsy van aenspraecke, antwoorde,replycke, duplycke, oft anderen geëxhibeerden, moet die lossen ter naestergenachten op versteken, ende alsdan dach nemen ad procedendum; ende degenachte daernae dach nemen op versteken; ende sooverre ten dage als dachop versteken genomen es, ende nyet voldaen en wordt, versteken blyven vanalsulcken te exhiberen daer hy dach toe genoemen hadde, oft van de prin-cipaelen, nae exigentie van de saecken.

11. Behoudelyck dat de officier, in alle saecken deser bancken voer elckepartye duerende den processe de saecke eens mach continuëren, sonder daer-van iet te profiterene; maer ingevalle de officier 't selve refuseert te doene,

p 208

dat alsdan partye in gebreke synde mach eens versueeken dach van absentie,denwelcken hun geaccordeert wordt, waermede partye in gebreke wesendeontgaet, te dien daeghe van rechte, van te moeten voldaen daer sy dach toegenoemen hadde, ende nyet gereet en is; maer partye dach van absentiegehadt hebbende, en mach egheen continuatie genieten, noch dien conti-nuatie gegundt en es by officier, en mach egeenen dach van absentie meerhebben dan d'een es in de plaetsse van d'ander.

12. Item, die by eenighe appoinctementen gewesen wordt iet te voldoene, die es schuldich 't selve te voldoene ende hem daernae te reguleren teniersten genachtdaeghe dan naest volgende, op versteken; ende ingevalle hynyet en voldoet, daeraff versteken blyven, ende 't selve affgeslaegen synde,recht gedaen te wordden ten principaelen, soo behooren zal.

13. Item, de verweerdere in verbaele saecken de schult ontkennende,ende den gedefereerden eedt (sooverre de aenspraecke het loy offereert) accepterende, moet denselven eedt doen terstont ten selven genachtdaeghe,oft ter naester genachten; oft in gebreke van dyen, dat d'aenleggere, midtsverificerende syne schult, sal obtineren in syne conclusie.

14. Maer ingevalle de aenleggere hem tot thoone fundeert, oft tot thooneende eedt (want sulcx alhier gheseert wordt te moeghen geschieden), endede verweerdere den heysch ontkent, wordt d'aenleggere gewesen tot synefeyten, ende moet dienen van interrogatorien ten naesten daeghe, soo voer-schreven es.

15. Item, in processen scrifteurlyck bedinght en wordden partyen nyetgewesen tot hunne bygeleeghde feyten, tensy dat aenspraecke, antwoorde,replycke ende duplycke by den anderen syn; maer men es alhier nyet ghe-costumeert voerder te scryven van[19] triplycke tensy dat (midts redenenschepenen daertoe moverende) partyen daertoe gewesen syn.

16. Item, partyen ad facta gewesen synde, wordt alhier geobserveert;dat d'aenleggere oft versueckere voer all dient van interrogatoiren, endesynen thoon affleydt, ende de verweerdere oft opponent nae.

17. Item, ennich van de partyen van interrogatorie gedient hebbende,moet de opponent oft wederpartye daerop articulatim antwoorden by creditvel non credit, ende dat onder den eedt de calumpnia, indien 't partye advers

p 210

belieft, om onvertullighe ende noodeloose costen in de productie te schou-wene; ende indien 't hy nyet en dient van antwoorde per credit vel non,worden de geëxhibeerde articulen daermede gehouden voer bekent.

18. Item, partyen per verbum credit vel non, als voere, op de interroga-torien teghen hem overgegeven genoech geantwoort hebbende, wort hemgeaccordeert dien van intendit ghedient hebbende teghen den naestendaeghe van recht[20] egheen vacantien en is ende men genachten es hou-dende; want anders de thoondaegen nyet en loopen als op synen ierstendaege van thoon, daernae synen tweeden dach van thoone, daernae tennaesten daeghe dienende synen derden dach, ende ten naesten genacht-daeghe daernae den vierden dach van gratien, sonder dat elcke partye[meer?] thoondaegen syn competerende; ende moeten de getuyghen metterinterrogatorien op elck articule, daer sy op gehoort souden wordden, inmargie gestelt synde overgegeven wordden, oft naederhant by billetten,met designatie van alsulcke articulen daer sy op gehoort moeten wordden;welcke ghetuyghen eedt moeten doen, in presentie van partye advers ofthueren procureur, oft met hunnen consent geadmitteert wordden.

19. Binnen welcken daeghe thoondaeghen (sic) partye producerende, ofthueren procureur, soovele doen moeten, dat hunne munimenten geëxhibeertende huere getuyghen gedaecht in den eedt gestelt, ende oyck affgehoortsyn, op verbeurte van deghenen die in gebreke syn, daerdoere verstekengewesen te wordden van hueren thoone; tenwaere dat schepenen densel-ven, midts redenen, noch eenen anderen dach van thoon accordeerden.

20. Item, wordden de getuygen by schepenen alhier gehoort ende geëxa-mineert, elcke getuyge in absentie van beyde partyen; welcke getuygens-schap nyet gescreven en wordt by den secretaris in de margie van de inter-rogatorie des producents, maer separaet in een ander papier besonder; endemoeghen partyen, t'allen tyde soo wanneer hun gelieft ende den secretarisgelegen is, nemen de visie van de getuyghen alsdan gedeponeert hebbende,ende ten eynde, als ennighe partye van voirderen thoon gerenunciert salhebben, mogen beyde partyen copie nemen van de depositien.

21. Item, es alhier gecostumeert dat alle getuyghen indifferenter word-den gehoort ende geëxamineert, behoudelyck den reprochen, nae als voere;

p 212

tenwaere dat die selve getuygen sulcx waeren, dat sy notoirlyck nae rechtin sulcken nyet en behoorden noch en mochten getuygenisse geven; inwelcken gevalle, indien partye advers daerop te voeren geëxcipieert endevan sulcke reproche, by bekennen van parthye advers, oft anderssints,alsdan terstont dede blycken, en sullen die selve, in dier saecken nyetgehoort wordden; ende anderssints sullen dieselve ghetuyghen, by manierevan provisien ende van[21] meerdere costen te schouwene, als voer, moeghenverhoort wordden, indien partye producerende dat versueckt, behoudelyckaltyts partye huer reproche nae als voer.

22. Item, soo wie gedaecht, beschreven oft bedwongenwort om der waer-heyt ghetuygenisse alhier te gevene, en mach men nyet commeren oft arres-teren van schatschulden, bekende brieven, oft andere dinghen, te voerengebeurt synde; ende wordden de ghetuyghen hun vacatien by schepenengheaccordeert, nae qualiteyt van de persoonen ende nae distantie van derplaetssen, ende dat sy daerop verleth hebben.

23. Item, es alhier geüseert, dat partyen in processen, dienende vanreprochen ofte salvatien in scriptis, sonder te concluderen, dat denselven vansynder partyen geëxhibeerde copie gheaccordeert werdde; maer van con-clusien nyet, tenwaere dat d'een partye voer d'ander ende niet t'samender-hant en concluderen, want in sulcken gevallen placht copie toegewesen [te]wordden van denghenen die ierst concludeerde denghenen die terselvertyt nyet en concludeerde.

24. Item, allen vonnissen, hetsy incidentaele oft diffinitiven, wordengewesen in ghebannen vierschaere, ter maenissen van den meyer, by allenden schepenen oft den meesten hoop, oft ten minsten vier present synde,ende anders en wordden egheen vonnissen ghegeven.

25. Item, van vonnissen, indien ennighe van partyen bevinden hun gegra-veert, es men gewoonlyck t'appelleren binnen thien daeghen naedat 't selvevonnis gewesen es, ende binnen twintich daegen daernae de appellatie bybehoorlycke brieven te prosequeren ende den geappelleerde schepenen tebescryven, op verbeurte van dat de voerschreven appellatie desert soudevallen; waervan de appellant betaelt de costen der appellatien metten vaca-tien van den geappelleerden schepenen, ende den caemerrecht van de

p 214

schepenen, ad quos; maer de geïnthimeerde betaelt het colligeren, furnerenende inventarizeren van den processe, naedat 't selve proces ende den inven-taris daeraff groot oft cleyn syn,

26. Item, saeeken die alhier langhe stille gestaen hebben, als ennich vande partyen deselve willen resumeren, soo moet alsulcke syn partye daer-teghen doen daeghen oft sommeren, opdat hy nyet subrepticelyck ofte obrep-ticelyck van syne saecke versteken en wordde.

27. Item, men es alhier gewoonlyck vacantien te houden van Sincte Mar-grietendach in den somer tot het dysdaechs nae Sincte Bartholomeusdach,ende van Kersmis nae derthiendach; anders en weet men alhier van egheensonderlinghe vacantien dan op vierdagen op genachtdaegen concurrerende.Aengaende de procedure criminele. (Cap. 22.)

Item, aengaende proceduere criminele, es hiervoer zoe in de proëmie vuytden iersten capitle van desen genoech vercleert geweest, sulcx dat dyenaengaende van egeenen noode en es eenige declaratie breeder daeraff tedoene; noch en wordt alhier nyet anders sunderlincx ofte particuliers geob-serveert, dan dat schepenen ende secretaeris, den officier in saecken van offi-cien, nyet en syn gauderende, tenwaere dat de saecke voleyndt wesende,den officier daerinne triumpheerde, daer denselven alsdan hunne rechtenby den officier van partye succumberende (soo verre het lyff nyet aen engaet) geëyst ende betaelt wordt.Aengaende de proceduere op den gront. (Cap. 23.)Hieraff es volcommelycke remonstrantie gedaen in 't IXe voergaendearticule voerschreven.Van de drye jaergedinghen. (Cap. 24.)Aengaende de natuere van desen jaergedinghen ende wanneerdiegehoudenwordden, es eensdeels geseeght in 't ierste cappittel articlo XIIII, volgendeden treyn der costuymen van Loven; maer sal alhier in de proceduere nochmeer wort[22] gheobserveert, te wetene, dat men in jaergedinghen nyet en

p 216

mach appelleren van ennighe interlocutoir vonnissen egheen diffinityff sma-kende; ende oft iemant appelleerde, dat men, nyettegenstaende alsulckegheïnterverteerde appellatie, recht doe totten diffinitifven toe, reserverendeden gegraveerden alsdan daeraff syn actie ende recht.Aengaende executien op gewesen vonnissen. (Cap. 25.)

1. Item, wort alhier geobserveert : dat men, vuyt crachte van gewesenvonnissen, doet den succumbeerder panden, ten eersten, met eenen cleynenpant oft thoonenpant[23], luttel oft nyet veel weert synde; van welckeexecutie ende vonnisse daerop staende, als egheen gravamen inhoudende,ende alleen gevonden synde om partye nyet te overvallen, en es men nyetgewoonlyck te appelleren.

2. Item, van executien van grootere boeten oft affpandinghen van goeden,om totter geëyster betaelinghen te commen, sooverre die teghen ordine vanjustitien gebeuren, es men gewoonlyck t'appelleren binnen XXIIII uren naedatd'executie gedaen es, ende alsdan binnen drye daeghen daernae alsulckeappellatie te prosequeren ende voirtstellen voer de Weth alhier, midts denappellant geloefte doende ende borge stellene voer alsulcke schult daer hyvoere geëxecuteert es; ende ingevalle egeenen ordinaeris ghenaclltdach enes, moet een buytengenachte doen maecken ende de rechten daertoe betae-len, op costen van ongelyck; op welcke executie sommierlyck geprocedeertwordt ende vonnisse gegeven als op een vrye jaergedinghe.Aengaende den sallarisen deser bancken, meyer, schepenen, secretaris, enz.(Cap. 26.)

Item, al ees 't saecke dat hieraff meestendeel den xxven october anno XVcLXIXtich der Majesteyt deur sekere syne bevelen van ons geadverteert es,nochtans, want deselve schynen te smaecken costuymen ende oude hercom-men derselver onser bancken, soo wort alllier by recapitulatie verhaelt vans'geens dat ten tyde voerschreven overghescreven es geweest.

1. In den iersten, toucherende de gagien ofte jaerlycxe profyten vanmeyer, schepenen ende secretaris deser bancken, es waerachtich, dat noch

p 218

meyer, schepenen ende secretaris egheen sekere emolumenten ofte jaer-lycxe innecommen en hebben, dan, alles 's gheens dat sy syn ghenyctendeen syn maer onsekere cleyne vervallen arbeytsloon, ende metten lyffve endehalse te halene, te wetene, ierst de rechten op ordinaeris genachtdaeghen.

2. Soo wanneer ennighe nyeuwe saecke geïntenteert wort, soo geeftd'aenleggere oft claegere voer d'aenspraeeke verbael ter rollen te insererenende stellen, II 1/2 stuyvers den meyer, competerende daeraff eenen stuyver,schepenen eenen stuyver ende secretaris eenen halven stuyver, ende nyetmeer van allen de acten voerdaen verbaelyck oft in scriptis gedaen oftgeëxhibeert te teeckenen totter decisien toe; de dienaer van dach [te] doeneenen halven stuyver.

3. Van getuygenisse te hoorene hebben schepenen, van den producent,van elcken getuyghe, eenen halven stuyver de secretaris van de getuygenissete beschryven nyet, dan van de copie van de depositien heeft hy, gelyckoyck van allen anderen copyen die versocht wordden vuyt den gheëxhibeer-den stucken, ende van der copie vuyt den diffinitiven vonnissen, van elckecopie IIII stuyvers tenwaere dat de copyen van der depositien te seer exes-syff groot waeren, soo heeft hy somptyts sesse oft acht stuyvers, nae discretievan schepenen, maer gebeurt 't selve seer selden.

4. Van elcken getuyghe heeft de meyer van den eede XIIII grooten die seisoft eenen halven stuyver ende sesse myten brabants.

5. Van vonnissen diffinityff hebben schepenen eenen stuyver, maer vanincidenten oft altricatien-vonnissen niet.

6. Van taxeren van costen hebben schepenen twee stuyvers, ende desecretaris eenen halven stuyver.

7. Van borchten van buytenlieden alhier plaiderende, die ter rollen inde bancke gestelt wordden, heeft de meyer eenen stuvyer, schepenen eenenstuyver, ende secretaris eenen halven stuyver; gelyck deselve secretarisoyck heeft eenen stuyver van luyden buyten Diest ofte Caggevinne woo-nende, hun comparitie in rechte doende teeckenen.

8. Van consent om den succumbeerder te executeren, den meyer, voersynen wyn, vier stuyvers.Gelyck deselve meyer oyck heeft, van allen penen die hy verleent,IIII stuyvers.

9. Van executien metter grooter boeten ende van gevanckenisse van

p 220

schulden ende diergelycke civile saeeken, de meyer, voer synen salaris,acht stuyvers, elcken dienaer vier stuyvers, van vuyt ende inne den yser teslaene, den dienaer t'samen acht stuyvers.

10. Van geloeften ende borchtochten van goeden, voer schepenen alhierbuyten rechte oft gebannen vierschaere geschiet, van procuratien, quyte-ringen van renten, pachten ende diergelycke schulden, hebben schepenenelck twee stuyvers, ende secretaris voer t'projecteren ende prothocollerent'samen twee stuyvers.

11. Van goeden te arresteren, VIII stuyvers de meyer III 1/2 stuyvers, sche-penen III 1/2 stuyvers, ende den dienaer d'arrest doende eenen stuyver, maervan den persoon te arresteren den dienaer eenen stuyver.

12. Van een claernisse oft een geloefte voer schepenen gepasseert te ver-commisseren, schepenen alleen VII stuyvers, van die ter rollen te doenstellen, meyer, schepenen ende secretaris t'samen II 1/2 stuyvers, te distri-buëren als voer van der rollen geseeght es.

13. Van brieffven van appellatien, als die van Nederlintere aen schepe-nen deser bancken, als hun immediaet hoot, appelleren ende diergelyckebrieffven aen de Weth van Nederlinthere voerschreven in cas van gheappel-leerde saecken te dirigeren, XIIII stuyvers, den secretaris daeraff, van scryvenende zegelen, acht stuyvers, den bode van die tot Nederlinthere te draegen,sesse stuyvers.

14. Als een appellatie van Nederlinthere overbracht wort, den schepenenalhier voer hun camerrechten achthien stuyvers.

15. Item, als schepenen alhier, als geappelleerde, bescreven wordden omproces over te brenghen, d'welck selden gebeurt, de twee van hun voerhun vacatien tot Aerschot elck sesthien stuyvers.

16. Item, van de processen te furneren ende colligeren, metten inventarisvan de acten te maecken, heeft de secretaris nae de grootte derselver endenae discretie van schepenen oft hunnen Eerw. hooffde.

17. Item, als meyer, schepenen oft secretaris vaceren der bancken vanCaggevinne aengaende, d'welck nyet vele en gebeurt, sulcx dat daer nyetsekerlycx aff te specificeren en es, moghen somtyts hebben, XII, XVI, XX oftXXIIII stuyvers sdaechs, naer exigentie van de saecken; maer gebeurt seerselden, want 't selve den gheswoerene aengaet, die daervan hebben sdaechs,als sy des nachts vuytblyven, XII stuyvers.

p 222

18. Item, van buytengenachten extraordinaris die [van] partyen versochtwordden (de heer altyt vuytgenoemen) d'welck oyck seer selden gebeurt,hebben meyer, schepenen ende secretaris t'samen XVIII stuyvers, de meyeraltyts noch soo vele als schepenen.

19. Maer als men genachten houdt ten versuecke van partyen op ennighengront, hetsy van palinghen, servituyten ende diergelycke, syn de rechtendaeraff xxxvi stuyvers, den meyer daeraff competerende seven stuyvers, endede reste wort gedistribueert by schepenen ende secretaris hootgewyse.

20. Item, van opheldinghen, gichten, goedingen, warantschappen, ver-naderinghen, als daer ennighe gronden van erffven, oft reële erffrenten,belast oft verteert[24] wordden, heeft de Majesteyt de pontpenninghen, alsvoer; dat den hootpenninck bedraecht van alsulcke belastinghe ofte vertei-ringhe[25] van opheldinghe, op ordinaris genachten, heeft de meyer eenenstuyver ende schepenen eenen stuyver; van gichten, goeden ofte vernae-deren heeft de meyer twee stuyvers ende schepenen twee stuyvers; vanwarantschappen, de schepenen twee stuyvers.

21. Item, van partyen in vernaederinghen, opdrachten ende diergelyckede conde te doene, twee schepenen elcken IIII stuyvers.

22. Van constitutie-brieven oft brieffven van alsulcke belaste oft ver-cochte erffgoeden syn de rechten VI stuyvers, schepenen III 1/2 stuyvers,ende de secretaris, van projecteren, prothocolleren ende de brieffven temaecken II 1/2 stuyvers, gelyck hy oyck hebben soude (maer en gebeurt nyetvele) van het projecteren ende prothocolleren van alsulcke belastinghe ofte verteeringhe[26] als daer gheen brieven versocht en wordden.

23. Maer als alsulcke belastinghe ofte veralieneringe buyten den ordi-naris genachtdach gebeurt, oft dat meyer, schepenen ende secretaris bypartyen versocht wordden om iet te passeren, hebben deselve voer hunvuytcommen oft vacatie: te wetene, de meyer III 1/2 stuyvers, ende schepenenmetten clerck elck seven oirden.

24. Item, van momboirs te stellen heeft de meyer, van elcken momboir,voer den eedt, eenen halven stuyver ende VI myten Brabants, als voer, endede schepenen ende secretaris van elcken hooffde vier stuyvers; schepenend'een hellicht ende secretaris d'ander hellicht.

p 224

25. Item, als onder handen van schepenen eenich gelt geconsigneertwort, heeft alsulcke schepenen daer 't onder gestelt wort, voer synen sallarisII 1/2 stuyvers, oft indien 't groote sommen syn oft seer lange blyft staende,naer discretie.

26. Van testamenten te approberen, dat seer selden gebeurt meyer, sche-penen ende secretaris twee gulden, de meyer eenen, de reste te deylenin capita.

27. Van certificatien te maecken, dat oyck selden gebeurt, gelyck oyck devier naervolgende clausulen, XVIII stuyvers, schepenen thien stuyvers, secre-taris VIII stuyvers.

28. Van goeden te inventarizeren: schepenen acht stuyvers, secretarisxii stuyvers, gelyck oyck van huysraet onder de bancke te vercoopen, daerde meyer aff heeft, van consenteren IIII stuyvers.

29. Van reeckeninghen weeskinderen aengaende te aenhooren van iege-lycken jaere xiiii stuyvers, schepenen viii stuyvers secretaris, vi stuyvers.

30. Van clachten over partyen gedaen, den meyer ix stuyvers.

31. Van vrede te gevene acht stuyvers : den meyere IIII stuyvers, sche-penen II stuyvers, ende secretaris II stuyvers.

32. Van straten, waeteren ende weghen [in], d'ierste instantie te beleyden:de rentmeester, meyer ende schepenen t'samen vier stuyvers, ende d'anderreyse dobbel, ende te maecken op dobbelen cost.

33. Aengaende de rechten gedaen op 't beleytenisse op panden oft clachtenvan gronden van erffven staen hiervoer capitle IX, article XIIII; aldus hier-van niet.

34. Item, de officier oft meyer van Caggevinne heeft van den heer, vanelcken jaergedinge, tot den cost van de schepenen alsdan by den anderenblyvende, achthien stuyvers.

35. Item, hebben schepenen jaerlycx van den prelaet van Sint-Trudentwee cappoenen vuyt synen chynshoff van Schaffen, aldaer, waervoereschepenen het in den selven chynshoff te gevene, vallende op Sint-Thomas-dach, altyt op denselven dach plachten te priseren, ende setten daer demeyer van den voerscreven prelaet hem nae moeste regelen; maer midtsnegligentie van de schepenen es't selve, tot grooten achterdeele van degemeynten, binnen cortten jaeren vuyt der gewoonten commen, dan, synschepenen alnoch treckende t'sjaers te Kersmisse de voorschreven II cap-poenen.

p 226

36. Item, de dienaers hebben van executie te doene van den clenynepande, seven oirden van .....

37. Item, procureurs hebben van elcken termyn, soeverre de saeckepersoneel es, eenen stuyver; maer sooverre die reël es, hebben dobbel, teweten II stuyvers, ende op den gront vier stuyvers.Wy, Frans van Eck, Marten Typoots, Sulpitius Bortelen, Willem Bogaerts,Geert van Hinsberghe, Servaes van den Boomgarde ende Anthoen vanMoerbeke, schepenen in den lande van buyten Diest, ende met ons onsemeyer Joncker Jan van Liere, attesteren ende certificeren by desen, dat allede voergaende capitlen, met alle ende een iegelyck hunne poincten ende arti-culen syn ende worden in onse bancke van Caggevinne gehouden voercostuymen, usantien ende oude hercommen, gelyck wy oyck altyts daer-voere geüseert ende onderhouden hebben.In oirconden der waerheyt, hebben wy dese tegenwoordige onderteeckent,den XXIIIen may anno XVcLXX.

Onder stont gescreven: J. van Liere, Fransvan Eck, Merten Typoets, Willem Bogaerts, Servaes van den Bogaerde,Geert van Hinsberghe, Anthoen van Moerlebeke.

Onderteeckent MOERBEKE.Edele, Eerweerde, zeer wyse ende voersinnighe heeren, ons recomman-derende in uwe Eerweerde goede gratie, senden uwer Eerweerden midtsdesen over de usantien, costuymen ende oude hercomen des lants vanbuyten Diest, gemeynlyck genoempt Caggevinne, ende dat achtervolgendeden placcaet der Majesteyt van der daet XVcLXIX, den XIIIen martii, ons byden drossaert van Diest op den vierden aprilis daernae communiceert.Bidden daeromme uwer Eerweerde, deselve gelieve goetwillichlycken teontfangen, ende onse abusen ende simpelheyt, colligeren oft anderssints,indien des noot sy, te ordineren ende bevelen soo uwe Eerweerde goet-duncken sal te willen corrigeren, oft ten minsten de erreuren derselver omghebetert te wordden insinuëren. Edele, seer vrome ende voersinnige heer,onse heere Godt uwe Eerweerde in lange salicheyt ende voerspoede gespae-ren, heden den xxiiien may anno XVc t seventich. Onder stont aldus : Die aluwe onderdanige meyer ende schepenen van den lande van buyten Diestoft Caggevinne.

Onder stont noch gescreven :Ten bevele, als voer, clerckderselver. Onderteeckent MOERBEKE.

Onder stont noch gescreven : Edelen Eer-weerden, seer wysen ende vermeerde heeren, myne heeren den cancellier

p 228

der Majesteyt in den hertochdomme van Brabant, ende andere heeren vanden raede van Brabant.Gecollationneert dese tegenwoordige costuymen, usantien ende oudehercomen der jurisdictien van den lande van buyten Diest, gemeynlyckgenaempt Caggevinne, tegens de copye autentycke van de daete, endegeteeckent als boven, is dese bevonden van woorde te woorde t'accorde-rene. By my Jan-Baptista Gielis, openbaer notaris by den raede van zynehoocheden geordonneert in Brabant geadmitteert. Quod attestor,BAPTISTA GIELIS, 1605.

[1] D'après une copie authentique de l'an 1610, reposant aux Archives du Royaume.

[15] Les deux alinéas qui suivent sont barrés dans l'original.

[16] Cet article est biffé dans l'original.